مطالعه تطبیقی نقوش نمادین شیعی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی با مسجد جامع یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز، شهر تبریز، استان آذربایجان شرقی

2 دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

مسجد جامع یزد یکی از مساجد سبک آذری در ایران است که بکارگیری نقوش در قالب گچبری وکاشیکاری در آن درخور تفسیر است. بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی نیز که در سال 753 ه.ق احداث و در دوران حکومت صفویه، واحد‌های مختلفی به آن اضافه گردیده حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین رشته‌های مختلف هنری از قبیل:کاشی کاری معرق، مقرنس، گچ بری، کتیبه‌های نفیس، منبت کاری، نقره کاری، تذهیب و طلا کاری می‌باشد. محور اصلی این پژوهش، مطالعه تطبیقی نقوشی از این دو بنا متعلق به دوره صفویه است که جنبه نمادین آنها به نحوی دربردارنده تفکرات مذهب شیعه است. بر همین اساس ابتدا، نقوش نمادین شیعی موجود دراین دو بنا شامل انواع مختلف شمسه و ستاره انتخاب و سپس به‌صورت تطبیقی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند. سؤالاتی که این پژوهش درپی پاسخ‌گویی به آن‌ها است، عبارتند از: چه نوع نقوش تزئینی در بناهای اسلامی برگرفته از باورهای شیعی حاکم بر جامعه بوده است؟ آیا نقوش تزئنیی نمادین شیعی این دو بنای مذکور با در نظر گرفتن فاصله مکانی این دو بنا از یکدیگر اشتراکاتی باهم دارند؟ براساس این مطالعه مشخص گردید که نقوش هندسی تزئینی (پنج‌ضلعی، شش‌ضلعی، هشت‌ضلعی، ده‌ضلعی و دوازده‌ضلعی) این دو بنا دارای مفاهیم نمادین مرتبط با باورهای شیعه بوده که نه تنها از لحاظ تکنیکی و فرم ظاهری شبیه به هم هستند بلکه از دیدگاه نمادین نیز داری بار معنایی مشابهی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Shiite symbolic patterns in Sheikh Safi al-Din Ardabil manument and Yazd mosque

نویسندگان [English]

  • Mehdi Kazempour 1
  • Mehdi Mohammadzadeh 2
1 PH. D, Assistance Professor, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
2 PH. D, Associate Professor, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Yazd Mosque is one of the Iran's Azeri style that used motifs in stucco and tiling in it, is proper to interpretation. The manument of Sheikh Safi al-Din Ardabil that built in 753 AD and during the reign of the Safavid, several units were added Contains dozens of exquisite themes of art disciplines such as mosaic tiling, Mogharnas, Sirloin, exquisite inscriptions, inlaid, silver, and gold gilding workflow. The main objective of this research is a comparative study of the two building designs is that they are somehow symbolic aspect involves Shiite religious thoughts.  This study seeks to answer for two questions, namely: What kinds of decorative motifs in Islamic monuments related to Shiite beliefs in the community? Do Shiite symbolic decorative motifs in tow Buildings with regard to the spatial distance from each other, are similar or common? From this study founded that decorative geometric patterns (Pentagonal, hexagonal, octagonal, ten and twelve-sided polygon), this tow building have a symbolic meaning related to Shiite beliefs Not only technically but also in terms of form and appearance are also significant symbolic meaning are the same.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite Relegion
  • Yazd mosque
  • Safi All-Din Ardabili Manument
  • Symbolic patterns
  • Islamic Architecture
ابن‌بابویه، محمدبن علی.  1382. خصال شیخ صدوق، ج2. ترجمه یعقوب جعفری. قم: نسیم کوثر.
افشار، ایرج. ١٣٧٤. یادگارهای یزد، ج ۲. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
انصاری، مجتبی، اخوت، هانیه السادات، ملایی، معصومه. 1387. بررسی تأثیر عقاید مذهب شیعه بر ارتباطات فضایی مساجد شیعی. شیعه شناسی. 23: 145-174.
امامی، صابر. 1381. نماد و تمثیل، تفاوت‌ها و شباهت ها. تهران: کتاب ماه هنر. 48-47. 68-60.
براتی، پریناز. ١٣٨٠. خودشناسی توسط معنای رمزی اعداد. تهران: سیمین.
پیرنیا، کریم. 1387. سبک شناسی معماری ایرانی. تهران: نشر معمار.
ستاری، جلال. ١٣٧٦. رمز اندیشه و هنر قدسی. تهران: مرکز مطالعات اسلامی.
شیمل، آنه ماری. ١٣٨٨. راز اعداد. ترجمۀ فاطمه توفیقی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
حسینی، سید هاشم.  1389. سبک مقبره سازی متصوفه آذربایجان. نشریه هنرهای زیبا. معماری و شهرسازی. شماره 43. 68-57.
حسینی، سید هاشم. 1390. کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی. نشریه مطالعات هنر اسلامی. شماره 14. 24-7.
حسینی، سیدهاشم. فراشی ابرقویی، حسین. 1393. تحلیل جنبه‌های نمادین شیعی در تزیینات مسجد جامع یزد. مجله نگره. شماره 29. 43-33.
خزایی، محمد. 1386. نقش نمادین طاووس در هنرهای تزئینی ایران. کتاب ماه هنر. شماره111-112. 15-26.
خزایی، محمدرضا. ١٣٨٨. شاخص اکمال در اعداد ردپای ولایت در عدد ابجد. قم: عطر یاس.
خادم زاده، محمدحسن. ۱۳۸۴. مساجد تاریخی شهر یزد. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
فینگان، جاک. ١٩٨٣ . خاور باستان. ترجمۀ تاکاهیتو میکاسا نومیی. تهران: ایوانامی.
کیان مهر، قباد. خزایی، محمد. 1385. مفاهیم و بیان عددی در هنر گره چینی صفوی. تهران: کتاب ماه هنر. شماره 91-92. 36-26.
کوثری، مسعود. 1390. هنر شیعی در ایران. جامعه شناسی هنر و ادبیات. دوره 3. شماره1. 36-7.
کلانتر، علی اصغر. آیت الهی حبیب اله.  1388. کاربرد آیات قرآنی و متون مذهبی در تزئینات معماری شیعی مازندران. نگره. دوره4. شماره13. 28-5.
گلشن، صدیقه. 1387. بررسی تاریخی مسجد جامع یزد. مجموعه مقالات همایش معماری مسجد. ج 1. تهران: دانشگاه هنر.
یوسفی، حسن. گلمغانی زاده اصل، ملکه. 1384. باستان شناسی و تاریخ هنر بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی. نیک آموز. اردبیل: سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل.
یوسفی، حسن. گلمغانی زاده اصل، ملکه. 1389. هنرهای شیعی در مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخ صفی الدین اردبیلی. اردبیل: نشر یاوریان.
Laleh. Bakhtiar. 1960. Sufi. London. Thames and Hudson.