بررسی تأثیرتفکرات شیعی درکاربست نقش اژدها در آثار هنری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد صنایع‌دستی،دانشگاه هنراصفهان

2 دانشیار و عضو هیئت‌‌علمی دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر

چکیده

آموزه‌های قرآنی و روایات و احادیث آل‌الله، که شامل خلقت جهان هستی و موجودات، یگانگی‌خدا، اعتقاد به بهشت و دوزخ و برشماری صفات نکوهیده است، مبانی تفکر هنرمند شیعی را تشکیل می‌دهد. اژدها، که هم در آیات قرآن دیده می‌شود و هم در کلام آل الله، بیشتردر چهرۀ موجودی دوزخی ظاهر می‌شود. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر تفکرات شیعی برخلق آثار هنری ایران با نقش اژدهاست. در واقع بررسی این موارد همه در جهت پاسخگویی به این سؤال است که چرا هنرمند ایرانی این پندارنگارۀ شر را در آثار هنری خود حتی در بناهای مذهبی و آرامگاه به کاربرد‌ه ‌است. این پژوهش، که مبتنی بر روش مطالعۀ توصیفی-تحلیلی است و داده‌های آن از مطالعات کتابخانه‌ای و پژوهش‌های میدانی حاصل شده‌است، نشان می‌دهد که هنرمند ایرانی منبع الهام روشنی بر اساس قرآن و روایات آل‌الله برای ترسیم اژدها داشته است. هنر اسلامی و خاصه هنرشیعی تمام باورها و معتقدات مذهبی است که در جان و زبان هنرمند جاری است و بروز و ظهور آن خلق اثری می‌شود که گواه همین مدعاست. از آن روی که هنرمند ایرانی متعهد به اصول مذهبی هنر خود را عرصه‌ای برای بازگو کردن باورهای خود می‌داند، این اندیشه‌های دینی را در آن مجسم می‌کند. هنرمند نیز آگاه به مفهوم خیر و شر است، هرچند هنرمند مفاهیم دیگری را که خاص فرهنگ، اساطیر و عرفان ایرانی است به جهت ایرانی بودنش نیز بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Influence of Shia Ideology in Using Dragon Figure in Iranian Arts

نویسندگان [English]

  • raziyeh nayeb zadeh 1
  • samad samaniyan 2
چکیده [English]

The teachings of Al-Quran and hadiths and sayings of Allah, including the creation of the universe and the creatures, Ygangykhda, resurrection, heaven and hell, the number of characters is reprehensible constitute the foundations of Shi'a thinking Artist.Dragon is an infernal creature in Islamic beliefs. In Islamic narratives, the meaning of the concept of dragon is animosity along with filth and evils. Iranian artist who is committed to religious principles, aesthetic criteria aside, considers his art as an arena for stating his beliefs and imagines these religious ideologies. In this research, we will study Islamic resources (Quran Verses and Prophet Narratives) for imaging dragon and religious monuments in which the figure of dragon exists. In fact, we study these cases to answer this question: why Iranian artist have used dragon. Is it a cultural borrowing and the artist have not considered his beliefs? Why this evil figure exists in religious monuments? This article, which is based on descriptive – analytic study, shows that Iranian artist had a bright and evident source for imaging dragon and used it in service of his religion. The artist is also aware of the meaning of Good and Evil and that is why he has used dragon to show eternal battle between Good and Evil. Of course it should be mentioned that artist maintain other concepts which are specific to culture, mythology and mysticism of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam – Shia Ideologies – Dragon Figure – Iranian Arts
1- ابن شهر آشوب، ابی جعفر رشیدالدین محمد بن علی.1379. مناقب آل ابی طالب، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی. قم: علامه
2-القزوینی، زکریابن محمدبن محمود. 1368، حیاه الحیوان الکبری، لکمال الدین محمدبن موسی الدمیری، ویلیه عجایب المخلوقات و غرائب الموجودات، تهران: ناصرخسرو.
3-پورداوود،محمدابراهیم.1347.اوستا(یشت‌ها).تهران : زبان و فرهنگ ایران
4-تناولی،پرویز،مترجم.1381.هنرفولادسازی در ایران.نوشته‌ی آلن جیمز ویلسن.تهران:نشریساولی
5-خوسفی بیرجندی، ابن حسام.1381. خاوران نامه. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
6-دانشپورپرور،فخری.1376.نقش اژدها در هنر معماری ایران.درمجموعه مقالات نخستین کنگره‌ی معماری و شهرسازی ایران،به کوشش باقرآیت‌الله‌زاده شیرازی.661-722.تهران:سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه)
7-رحیم‌زاده،معصومه.1382.سقاتالارهای مازندران،وجهی‌ازمعماری آئینی.تهران:اداره‌ی کل میراث فرهنگی استان مازندران
8-زینلی،لیلا ،و زهرا شریعت.1388.جلوه‌های حماسی،ملی و مذهبی در نگاره‌های خاوران‌نامه مکتب شیراز. دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات هنر اسلامی.10(5)43-58
9-سیدی،مهدی.1378.تاریخ شهر مشهد.مشهد:انتشارات جامی
10-سیف، هادی. 1369. نقاشی قهوه‌خانه‌ای. تهران: سازمان میراث فرهنگی‌کشور
11-شروه،عربعلی،مترجم.1369.نقاشی ایران.نوشته‌ی بازیل گری.تهران:انتشارات عصرجدید
12-شووالیه، ژان. 1388.فرهنگ‌نمادها: اساطیر، رؤیاها، رسوم....... ج3. ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: نشرجیحون
13-شووالیه، ژان. 1388.فرهنگ‌نمادها: اساطیر، رؤیاها، رسوم....... ج5. ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: نشرجیحون
14-طاهری،علیرضا.1388. سیر تحول و طبقه بندی اژدها در نگارگری ایرانی. دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات هنر اسلامی.10(5) 7-22
15-عطاردی،عزیزالله.1371.تاریخ آستان قدس رضوی.مشهد:نشرعطارد
16-غزالی، محمد. 1379.کیمیای سعادت. به تصحیح احمد آرام. تهران:گنجینه. 
17-فورد ، میت . 1388. فرهنگ‌مصورنمادهاونشانه‌هادر‌جهان .ترجمه ابوالقاسم دادفر.تهران:انتشارات‌کلهر-دانشگاه الزهراء
 18 -کوثری،مسعود.1390.هنرشیعی در ایران.جامعه شناسی هنر و ادبیات.3(1):7-36
19-مجلسی ،محمدباقر.1348.عین الحیوة.تهران :رشیدی
20-نجفی، محمدباقر. 1368. آثار ایران در مصر. تهران: آکادمی علوم انسانی
21-همایونی،صادق.1386.نمادهای اسطوره‌ای در عزا،عروسی،تعزیه و سوگواری‌های مذهبی در فارس.کتاب ماه هنر103 :50-61
 22- Kuehn,sara.2011. The Dragon in Medieval EastChristian and Islamic Art. BOSTON: LEIDEN PRESS
 23-POURJAVADY,N.2001.THE SPLENDOUR OF IRAN.LONDON:BOOTH-CLIBBORN PRESS
 24-WILLIAMS,CHARLES ALFERED.1941.OUT LINES OF CHINESE SYMBOLISM AND ART‌ MOTIFES.DOVER PRESS
 25- Werner ,E. T. C.2005. Myths and Legends of China. London: Hellingman PRES
 26-Daneshvari, Abbas.  2011.Of Serpents and Dragons in Islamic Art. Mazdapublishers. Costa Mesa, California