کتیبه‌های ضریح شیر و شکر امام رضا (ع) از منظر مبانی اعتقادی شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر، دانشگاه کاشان، شهر اصفهان

2 استاد دانشکده هنر دانشگاه الزهرا، دانشگاه الزهرا(س) ، شهر تهران، استان تهران

3 استادیار عضو هیات علمی فرهنگستان هنر، شهر تهران، استان تهران

چکیده

ضریح سازه‌ای منحصراً شیعی است که تزئینات و کتیبه‌های نقش‌بسته بر آن، با تأمل و دقت خاصی از منظر عقاید شیعه انتخاب می‌شود. ضریح شیر و شکر چهارمین ضریح قرار گرفته بر مضجع شریف امام رضا (ع) بوده است که در نیمۀ شعبان سال 1379 ه.ق. در محل قبر نصب شده است. طراحی این ضریح توسط استاد محمد‌تقی ذوفن صورت گرفته و ناظر ساخت و پژوهشگر انتخاب کتیبه‌های ضریح مرحوم ابوالحسن حافظیان بوده است. کتیبه‌های این ضریح شامل سورۀ یس، سورۀ انسان، اسماء الهی، احادیثی در شأن امام رضا(ع) و اسماء چهارده معصوم (ع) است که اکثراً به خط زیبای ثلث کتابت شده است. به‌علت مرمت‌های صورت گرفته بر این ضریح، در کتیبه‌های آن تغییراتی ایجاد شده به صورتی که تعدادی از این کتیبه‌ها با نقوش اسلیمی فلزی تعویض شده است و تعدادی از اسماء الهی از قسمت تاج ضریح برداشته شده اما دیگر کتیبه‌ها کمتر دستخوش تغییرات بوده است. این مقاله سعی بر آن دارد تا کتیبه‌های ضریح شیر و شکر به تفصیل معـرفی گردد و با توجه به مرمت‌های انجام‌شده تغییرات ذکر شود. سؤال پژوهش این است که آیا انتخاب کتیبه‌های ضریح اعم از آیات، اسماء الهی و احادیث با توجه به اعتقادات شیعه و شأن امام رضا (ع) دلایل خاصی داشته است؟ این مطالعه به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و جمع‌آوری اطلاعات و تصاویر به صورت، میدانی و کتابخانه‌ای بوده است. در نتیجۀ این مطالعه روشن گردید که متن کتیبه‌های انتخاب‌شده برای کتابت بر ضریح با علم به باطن آیات و احادیث همراه است و زایر در هنگام زیارت هم از نظر معنوی و هم از نظر بصری با ضریح و علی الخصوص ولی مدفون ارتباط بر قرار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Inscription of Shir o Shekar (Milk and Sugar) Zarih of Imam Raza from Theological Principles of Shia

نویسندگان [English]

  • Asra Salehi 1
  • Abolghasem Dadvar 2
  • Mehdi Maki Nezhad 3
1 MA of Art Research, Faculty of Architecture and Arts at the University of Kashan, Kashan, Esfahan.
2 Professor of Art Research , Alzahra University, Tehran.
3 Assistant Professor, and Faculty Member of Art Academy, Tehran.
چکیده [English]

Zarih is an exclusive Shia structure, for which the ornamentations and inscriptions are carefully selected from the Shia believes views.  Shir o Shekar (Milk and Sugar) was the fourth zarih that was placed on esteemed Mausoleum of Iama Reza (P.B. U.H.) on February 13, 1960 (mid of month Shaban). This zarih was designed by Mohammad Taghi Zofan and Abolhasan Hafezian supervised it and researched for selection of the inscriptions of the zarih. The inscriptions of this zarih contain Suras of Ya Sin, Al-Insan, divine names, Hadiths describing Imam Reza's grandeur, and the names of the Fourteen Infallibles, mostly inscribed by beautiful Thuluth script. Some changes have been made in the inscriptions owing to the reformations of the zarih, so that some of the inscriptions have been replaced with metal Arabesque forms, and some of the divine names were removed from the Zarih crown. However, other inscriptions have not born so many changes.
In this paper, it is tried to explain Shir o Shekr zarih in details as well as to mention the changes caused by the performed reformations. The question is if there has been any specific reason for selecting the inscriptions of the zarih, containing Ayahs, divine names, and hadiths in attribute to Imam Reza's grandeur as well as Shia people believes.
This paper is in descriptive analytical method and gathering of data and images were done in case and library study. The result showed that the texts inscribed on the zarih were based on the knowledge of the nature of the Ayahs and Hadiths and the pilgrims will make relationship with the zarih and specially the buried holder of them both visually and spiritually.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Inscription
  • Imam Reza Zarih
  • Shir & Shekar
  • Thuluth
  • Abolhasan Hafezian
  • Mohammad Taghi Zofan
  • Shia Art
  • ابن بابویه، محمد بن على، 1378 ق، عیون أخبار الرضا علیه السلام (جلد 2)، مصحح: مهدی لاجوردى چاپ اول‏، نشر جهان،
  • حر عاملى، محمد بن حسن، 1409 ق‏، وسائل الشیعة، مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، چاپ اول، قم‏، مؤسسة آل البیت علیهم السلام ‏.
  • حسینی همدانی، سید محمد حسین، 1404 ق ، انوار درخشان (جلد 13)، تحقیق محمد باقر بهبودى، تهران، کتابفروشى لطفى.
  • خانى، رضا و حشمت الله ریاضى، 1372، ترجمه بیان السعادة (جلد 4)، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام‏نور.
  • خومحمدی خیرآبادی، سعید و محمد رضا خیر آبادی،1390 ، ضریح دل، تاریخچه ضریح حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، اردبیل، ناشر دبیرخانه ششمین جشنواره سراسری مدیحه سرایی، چاوشی خوانی، ابتهال و تواشیح رضوی.
  • زارعی، ابوالفضل، 1393، (خطاط کتیبه های ضریح چهارم حرم)، فصلنامه آستان هنر (هنر نامه آستان قدس رضوی)، پیش شماره 9، 108-110.
  • صالحی، اسراء، علی نعمتی بابایلو و امیر حسین چیت سازیان، 1392، کتیبه های ضریح حضرت عباس (ع)، بررسی تطبیقی آیات با مبانی اعتقادی شیعه، دو فصلنامه علمی – پژوهشی هنر اسلامی، سال نهم شماره 18،  از صفحه 99- 116.
  • طباطبایی، سید محمد حسین، 1374 ، ترجمه تفسیر المیزان (جلد 17 و 20)، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی ، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طبرسی، فضل بن حسن، 1360، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن (جلد 26)، ترجمه حسین نوری، و محمد مفتح، بتحقیق رضا ستوده، تهران، انتشارات فراهانی.
  • طلایی، زهرا، 1387، دفتر اسناد (جلد چهارم)، مشهد، سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
  • عطاردی، عزیز الله، 1371، تاریخ آستان قدس رضوی (جلد اول)، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ، صفحه 91-57.
  • قصابیان، محمد رضا،1379، «تاریخچه ضریح مطهر امام رضا علیه السلام»، ، نشریه مشکوه، شماره 68 و 69، از صفحه 251-233.
  • مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، 1403 ق، بحار الأنوار (جلد99)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
  • مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، 1414 ق، لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه‏ (جلد8 و 99)، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
  • مکارم شیرازى، ناصر، 1373، تفسیر نمونه (جلد 7 و 12)، تهران، ناشر دار الکتب الإسلامیة.
  • مکارم شیرازى، ناصر، 1374، تفسیر نمونه (جلد 1 و25)، تهران، ناشر دار الکتب الإسلامیة.
  • مهران، محمد، 1339، «ضریح جدید»، نشریه اطلاع رسانی و کتابداری (نامه آستان قدس)،  شماره اول، صفحه 19-3.