ویژگی‌های ساختاری تذهیب قرآن تاشی خاتون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنر دانشگاه سوره

2 کارشناس ارشد هنر اسلامی دانشگاه سوره

چکیده

 در سدۀ هشتم هجری و در میان شرایط آشوب‌زدۀ ایران، هنرمندان بسیاری به‌خاطر حمایت‌های آل‌اینجو به شهر شیراز روی آوردند و باعث رشد فرهنگی و هنری این شهر شدند. حاکمان شیراز در این دوره از هنرمندان حمایت کردند و در سایۀ حمایت آنها نسخ ارزشمندی ایجاد گردید. نسخ بسیاری که گویای توانایی خوشنویسان و مذهّبان مکتب شیراز است. در میان نسخ ارزشمندی که از دورۀ آل اینجو به یادگار مانده است، مصحف معروف به قرآن تاشی خاتون به دلیل دارا بودن حدّ بالایی از هنر خوشنویسی و تذهیب فوق العاده در تاریخ هنر مکتب شیراز از جایگاه رفیعی برخوردار است. با توجه به اهمیتی که نسخۀ مذکور در تبیین ویژگی‌های تذهیب دورۀ آل‌اینجو دارد در مقالۀ حاضر سعی بر این بوده تا تحلیلی ساختاری در مورد شیوۀ تذهیب و تزئین این نسخۀ ارزشمند صورت گیرد. منظور از تحلیل ساختاری دستیابی به نحوۀ ارتباط اجزای اثر و نحوۀ ارتباط اجزا با کلیت اثر است.
در این پژوهش که به لحاظ ماهیت پژوهشی توصیفی – تحلیلی است، اطلاعات با استفاده از شیوۀ ترکیبی کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شده است؛ مطالعه و تعمق در تذهیب این نسخه قرآنی حاکی از آن بود که هنرمندان نوع تذهیب را متناسب با ویژگی‌های خوشنویسی اثر(خط محقق) در نظرگرفته‌اند تا صفحه‌آرایی و ترکیب‌بندی نهایی به ترکیبی هماهنگ و موزون تبدیل شود. از دیگر یافته‌های مهم این پژوهش به این نکته می‌توان اشاره کرد که هنرمندان به‌منظور ساماندهی نقوش تذهیب این قرآن ارزشمند ساختاری هندسی را در نظر گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The illumination of “Tashi khatun’s Quran”

نویسندگان [English]

  • Mehran Houshiar 1
  • Vahideh Mirzakhanlou 2
1 Assistant Professor
2 Master of Arts in Islamic Art 
چکیده [English]

During the eighth century, the Injuid period, Shiraz became a safe haven for continuing the traditional way of manuscript illumination with a few innovations. In this period governors of Shiraz supported the artists and under their support, valuable manuscripts were created. Many manuscripts, which is a testament to the prowess and artistry of the Calligraphers and illuminators of the Shiraz school.
Among the remaining valuable manuscripts of the Injuid period, the book called the “Tashi khatun’s Quran” is of utmost importance. Due to the high levels of calligraphy and illumination used, this copy of Quran possesses a high position in the history of the Shiraz school.
Considering the importance of the aforementioned manuscripts in explaining the place of illumination in Inju administration, in the present paper, we conduct a structural analysis about the illumination and decoration of this valuable copy currently kept in the Pars museum of Shiraz.
In this work, being a descriptive-analytical research, the data are collected through a combination of field and desk study. The study and thought put into illumination of this copy of Quran shows that the artist considered this type of illumination to be appropriate for the intricacies of the calligraphy (Mohaghegh), making the final Layout and composition coherent and harmonious. One of the other findings of this research was that the artist had used a geometric structure to organize the illustrations in this valuable Quran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiraz School
  • The House of Inju
  • illumination
  • Quran
  • Tashi khatun
  1. آژند، یعقوب.(1387) . مکتب نگارگری شیراز . تهران . فرهنگستان هنر.
  2. افروند، قدیر. (1375). گلچینی از قرآن های خطی موزه دوران اسلامی . تهران. موزه ملی ایران.
  3. اتینگهاوزن ، ریچارد.(1378). سیر و صور نقاشی ایران . آرتور اپهام پوپ ( به اهتمام). فن تذهیب و نسخه پردازی (269-217). تهران. انتشارات مولی.
  4. جوادی ، فاطمه ؛ براتی، بهاره (1393). ساختار ترکیب بندی نقوش در نسخ قرآنی عصر تیموری . کتاب ماه هنر، شماره 187، ص 21-12.
  5. رهنورد ، زهرا. (1388). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی (کتاب آرایی) . تهران . سمت.
  6. ----------.(1386). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی (نگارگری). تهران . سمت.
  7. ریشار ، فرانسیس. (1383). جلوه های هنر پارسی. مترجم ع. روح بخشان. تهران. سازمان فرهنگ وارشاد اسلامی.
  8. سود آور ، ابوالعلاء (1380). هنر دربارهای ایران . مترجم ناهید محمد شمیرانی . تهران. کارنگ.
  9. شایسته فر ، مهناز .(1388).  کتابت و تذهیب قرآن های تیموری در مجموعه های داخل و خارج . دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی . شماره 10، ص 119-99.
  10. صحراگرد، مهدی (1387). مصحف روشن . تهران . فرهنگستان هنر.
  11. قلیچ خانی ، حمیدرضا(1390). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، تهران، روزنه.
  12. کاظمی ، سامره( 1387). بررسی اصول صفحه آرایی قرآن های دوره ایلخانی ، هنرهای زیبا ،  شماره 33 ، ص 102-95.
  13. لینگز ، مارتین (1380).  هنر خط و تذهیب قرآنی . مترجم مهرداد قیومی بید هندی . تهران . گروس.
  14. معتقدی، کیانوش ( 1390). مجموعه مقالات خوشنویس مکتب شیراز ، حمید رضا قلیچ خانی ( به اهتمام)،  شکوه خوشنویسی و تذهیب در مکتب شیراز(267-251). تهران. فرهنگستان هنر.
  15. دروش، فرانسوا(1384).سطراندازی و صفحه آرایی ، ترجمه سید محمد حسین مرعشی، نامه بهارستان، شماره های 9و 10، تهران.