تجلی عاشورا در تصویرسازی‌های کتاب چاپ‌سنگی تحفة الذاکرین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد ارتباط تصویری، دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد، شهر تهران، استان تهران

چکیده

عاشورا پیام غیرت، جوانمردی و برافراشتن اسلام را با پرچم سبز خود بالا می‌برد. زنده نگهداشتن این واقعۀ مهم امری لازم است. در این میان، هنرمندان از جمله تصویرگران نیز برای بیان ویژگی‌های این رویداد دست‌به‌قلم شدند تا روایتی عظیم را بر عرصۀ تصویر نمایان کنند. کتاب تحفة الذاکرین از کتاب‌های مهمی است که در دوران قاجار و عهد ناصری در فرهنگ کوچه و بازار به دست ذاکرین اهل بیت استفادۀ فراوان می‌شد، اما امروزه علی‌رغم شیوایی ادبی و تصاویر چشم‌نواز توجهی به آن نشده، از یادها رفته و فقط نسخه‌های مربوط به سال 1280هـ ق از آن باقی مانده است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی یکی از زیباترین نسخه‌های این کتاب را با استفاده از منابع نسخه‌های سنگی کتابخانۀ ملی و با هدف بررسی شاخصه‌های مهم تصاویر از جمله: طراحی شخصیت‌های اصلی، ترکیب‌بندی‌های ویژه، بافت‌های رایج و ارتباط ترکیبات با داستان‌پردازی مورد ارزیابی قرار داده است. در این میان مسئلۀ اصلی بدین‌گونه مطرح می‌شود که تصویرسازی‌های این کتاب دارای چه ویژگی‌های خاصی است؟ عناصر و عوامل تأکیدی بر روی صحنه و رویدادهای عاشورا از چه طریق بارز شده است؟ نتایج حاصله از این تحقیق نشان می‌دهد این کتاب شاخصه‌های ویژه‌ای دارد از جمله: در میان کتاب­های چاپ سنگی ایران، بزرگ‌ترین تصویرسازی­ها را دربر دارد. طراحی‌های آن عناصری مانند بافت و ترکیب‌بندی‌های پویا مانند مارپیچ و مواج برای نمایان شدن موقعیت‌های پرشور و ترکیبات مثلثی برای فضاسازی‌های متنوع و گاه ایستا را نشان می­دهد. غالب تصاویر با استفاده از ترکیب‌بندی‌های بغرنج و حالات پرتحرک شخصیت‌ها و حیوانات، هاشورزنی­های مؤکد خطی به‌خصوص در صحنه‌های نبرد، شوریدگی ویژه‌ای دارد. از ویژگی‌های دیگر، طراحی چهرۀ شاعر به‌عنوان سندی مکتوب از مشاهیر ایران در انتهای کتاب است. همچنین در شیوۀ کلی طراحی‌ها تأثیرپذیری از خصوصیات طراحی اروپایی و نگارگری‌های ایرانی دیده می‌شود. ضمناً این کتاب از منابع مهم نمایش تعزیه به شمار می‌رود و همانند تعزیه‌ها موقعیت‌های مختلف داستان را با رویکرد روایی و نمایشی نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The influence of Ashoora in the illustrations of Tohfatozakerin's lithographes

نویسنده [English]

  • Fatemeh asgari
چکیده [English]

Ashoors raises the message of mettle, magranimity and esslam by its green flag. Quichening this evsnt is very necessary and within the meantime artistes for example illustratores of desined images for intending its poems and literature. Tohfatozakerin was  one of the most important books that was used a lot fre quently the Saffavieh and Ghajar era among people of street and worket and religious people but now- a days nevertherless having eloquent literary and salient pictures, it hasn't  been paid enouph attention and it has been forgetten and only documents from (1280H.G)have remained which noe is decaying.
This survey has invested on one of the most beautiful documents by expressive and analyzing manner. It was performed with perposes of evalution of important images items, drowing of main caracterrs, special composition, communication of composition with narrative and specific textures.
The main questions that are discussed are, what are the significant features of illustrationes of this book? In which way, the elements and special factors on scene and event of Ashoora, have been remarked?
In conclusion this book has special and different factors among it has the biggest lithography imaged among lithography books. Characteres and animals design resound natural spaces. From textur and movmental structures as spiral form are used for showing movmental situations and triangle compositions .Most of images have snarl by  complex compositions, remote situations  of characters and animals, emphatic sketching  in warlike situations.
ther quality of this book is sketching of  Tohfatozakerin's poet face in end of book that this work was infrequent work in lithography. This image were drawn with naturalsm style by Karime esfehani(Gajar unknown artist) so it is one document of iranian poetes face. this drowing  had followed from trait of west  drowinges and Iranian painting also this book is one of important sources of Tazieh performance and  it shows warlike situations scenes as scenes of  Tazieh performance with narrative and dramatic approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ashoora- lithography illustration-Tohfatozakerin-Tazieh- design-composition-iranian painting
افشار مهاجر. کامران. 1384. هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
شهیدی. عنایت‌الله. 1380. پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی از آغاز تا پایان دورۀ قاجار. تهران: پژوهشهای فرهنگی.
کریم‌زاده تبریزی. محمد‌علی. 1363. احوال و آثار نقاشان قدیم ایران. ج ۱. لندن: مستوفی.
کن بای. شیلا.1382. نقاشی ایرانی. ترجمۀ مهدی حسینی. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
گاردنر. هلن. 1384. هنر در گذر زمان. ترجمۀ محمد‌تقی فرامرزی. تهران: آگاه.
محمدی. رامونا. 1389. تاریخ و سبک‌شناسی نگارگری و نقاشی ایران. تهران: فارسیون.
مارزلف. اولریش. 1390. تصویرسازی داستانی در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی. ترجمۀ شهروز مهاجر. تهران: نظر.
هینلز. جان. 1391. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفصلی. تهران: چشمه.
همایونی، صادق. تعزیه و تعزیه‌خوانی. تهران: جشن هنر.