بررسی تنوع پیکره‌ها و تناسبات انسانی در آثار کمال‌الدین بهزاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش هنر، شهر شیراز، استان فارس.

2 استادیار دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه شیراز، شهر شیراز، استان فارس.

چکیده

پیکرۀ انسانی یکی از عناصر مهم تصویری در نقاشی ایرانی است و شیوۀ طراحی و ترسیم و تناسبات آن متأثر از مبانی زیبایی‌شناسی ایرانی تابع الگوهای مشخصی بوده است. از طرفی، حضور انسان در آثار نقاشی کمال‌الدین بهزاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. او به بازنمایی انسان در محیط واقعی زندگی توجه کرده و به‌نوعی واقع‌نمایی از انسان در آثار خود دست یافته است. بر همین اساس، موضوع این تحقیق بررسی تنوع پیکره‌ها و تناسبات پیکر‌بندی انسان در آثار نقاشی کمال‌الدین بهزاد و هدف از آن شناخت الگوهای احتمالی پیکرنگاری در نقاشی مکتب هرات است. همچنین، در این راستا، سعی شده است تا به این سؤالات پاسخ داده شود: 1. تنوع موضوعی پیکره‌ها در آثار کمال‌الدین بهزاد چگونه است؟؛ 2. الگو و تناسبات انسانی در پیکرنگاری آثار کمال‌الدین بهزاد چگونه قابل تبیین است؟ این پژوهش به‌روش توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته و برای سنجش تناسبات کلی و جزئی فرم پیکره‌ها از طول (ارتفاع) سر هر پیکره به‌عنوان واحد اندازه‌گیری یا پیمون استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه‌ای است.
این بررسی نشان می‌دهد که تنوع غالب پیکره‌ها در آثار نقاشی بهزاد را می‌توان در سه دستۀ موضوعی «پیکره‌های تغزلی»، «پیکره‌های درویشی»، و «پیکره‌های عامه» طبقه‌بندی کرد. مطابق معیار اندازه‌گیری مورد استفاده در این تحقیق، بهزاد در ترسیم پیکره‌های تغزلی از یک الگوی مشخص و احتمالاً از پیش معین - که در فرهنگ و سنت تصویری ایرانی ریشه دارد - بهره برده است. همین الگو با تغییرات جزئی در غالب پیکره‌های درویشی نیز مد نظر قرار گرفته است. با این حال، در طراحی پیکره‌های عامه از فرم و تناسبات متنوعی استفاده شده است. این موضوع می‌تواند ملاک اصلی در تشخیص توانایی بهزاد در طراحی خلاق و آزاد نسبت‌های پیکرنگاری باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the variety of figures and human proportions in Kamal al-din behzad’s paintings

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Shahkolahi 1
  • Mohammad Sadegh Mirzaabolghasemi 2
2 Assistant Professor, Faculty of Art and Architect, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Human figure is one of the most important elements in Persian painting, and its design, drawing and proportions which have been influenced by the principles of Iranian aesthetics have been based on certain patterns. On the other hand, the presence of human in Kamal al-din behzad’s paintings is special importance. He has paid attention to the representation of human in real life environments and has achieved some type of human realization in his works. Accordingly, the subject of this study is investigating the variety of figures and human configuration proportions in Kamal al-din behzad’s paintings, and this study aims at identifying the possible patterns of configuration in paintings of Herat school. Also, is tried to answer these questions: 1.How is the variety of figures in the Kamal al-din behzad’s paintings? 2. How can be explained the pattern and human proportions in Kamal al-din behzad’s paintings? This study was carried out through a descriptive-analytical method and to measure the overall and partial proportions of the forms of the figures, length (height) of head in each body was used as the unit of measurement. The data collection was also done through the library method.
This study shows that the variety of the figures in behzad’s paintings can be classified as three thematic figures “lyrical”, “mystical” and “popular”. According to the measurement criteria used in this study, behzad has benefited from a special and possibly pre-determined pattern- rooted in the Iranian culture and visual tradition - to draw lyrical figures. This special pattern has also been considered with slight changes in mystical figures. However, various forms and proportions have been used to design the popular figures. This can be the main criterion in determining behzad’s ability to creatively and freely design the figurative proportions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian painting
  • Herat school
  • Kamal al-din behzad
  • Figurative painting
  • Human proportions
آریان، قمر. ۱۳۸۲. کمال‌الدین بهزاد. تهران: هیرمند.
ابراهیمی ناغانی، حسین. 1386. «پارادوکس شکل انسان در نگارگری مکتب اصفهان با تأکید بر تک‌نگاره‌ها»، هنرهای زیبا، 31: 77-88.
اتینگهاوزن، ریچارد. 1379. «جهان آگاهی و روابط انسانی در نقاشی ایرانی»، به‌کوشش ریچارد اتینگهاوزن و احسان یارشاطر، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، اوج‌های درخشان هنر ایران، تهران: آگاه: 255-280.
آرنولد، سرتامس دبلیو. 1387. «تأثیر شعر و الهیات بر نقاشی»، زیر نظر آرتر آپم پوپ و فیلیس اکرمن، ترجمۀ مهدی مقیسه، سیری در هنر ایران(از دوران پیش از تاریخ تا امروز)، تهران: علمی و فرهنگی: 2167-2172.
اشرفی، م. مقدم. 1367. همگامی نقاشی با ادبیات در ایران، ترجمه رویین پاکباز، تهران: نگاه.
اشرفی، م. مقدم. 1382. بهزاد و شکل‌گیری مکتب مینیاتور بخارا در قرن 16 میلادی. ترجمۀ نسترن زندی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اشرفی، م. مقدم. 1388. از بهزاد تا رضا عباسی: سیر تکاملی مینیاتور در سده دهم و اوایل سدۀ یازدهم هجری. ترجمۀ نسترن زندی، تهران: فرهنگستان هنر.
افهمی، رضا و طاووسی، محمود و آیت‌اللهی، حبیب‌الله و نوبری، هژبری. 1385. «تناسبات انسانی در هنر هخامنشی»، هنرهای زیبا، 28: 93-104.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. 1381. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ اردشیر اشراقی. تهران: سروش.
پاکباز، رویین. 1390. نقاشی ایران: از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین.
پولیاکووا، ی. ا. و رحیمووا، ز. ای. 1381. نقاشی و ادبیات ایرانی. ترجمه و تحقیق زهرۀ فیضی. تهران: روزنه.
تجویدی، اکبر. 1345. «کتاب‌آرایی در ایران»، هنر و مردم، 49: 5-9.
جباران، محمدرضا. 1383. صورتگری در اسلام. تهران: سورۀ مهر.
سودآور، ابوالعلاء. 1380. هنر دربارهای ایران. ترجمۀ ناهید محمد شمیرانی. تهران: کارنگ.
سوچک، پریسیلا. 1388. «نظریه و کاربست چهره‌نگاری در سنت ایرانی»، ترجمۀ صالح طباطبایی، نگارگری ایرانی اسلامی در نظر و عمل، تهران: فرهنگستان هنر: 83-109.
شریف‌زاده، عبدالمجید. 1375. تاریخ نگارگری در ایران. تهران: موسسه انتشارات سوره.
شیرازی، علی‌اصغر. ۱۳۸۵. «کمال‌الدین بهزاد بزرگترین نقاش دنیای اسلام»، مدرس هنر، ۱: ۹-۲۷.
عکاشه، ثروت. 1380. نگارگری اسلامی، ترجمه غلامرضا تهامی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری.
عکاشه، ثروت. 1382. «نگارگری اسلامی: میان تجویز و تحریم»، گروه مترجمان، نگار نگارگران، ویژه‌نامۀ همایش بین‌المللی کمال‌الدین بهزاد، تهران: فرهنگستان هنر: 159-201.
علیمحمدی اردکانی، جواد. 1392. همگامی ادبیات و نقاشی قاجار. تهران: یساولی.
قاضی‌زاده، خشایار. 1383. «بررسی عنصر وحدت در نظام ترکیب‌بندی نگاره بنای کاخ خورنق کمال‌الدین بهزاد»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی کمال‌الدین بهزاد، تهران: فرهنگستان هنر: 299-314.
منشی قمی، احمد بن حسین. 1383. گلستان هنر. به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: کتابخانۀ منوچهری.
کنبی، شیلا. 1381. نگارگری ایرانی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
کوماراسوامی، آناندا کنتیش. 1389. فلسفۀ هنر مسیحی و شرقی. ترجمۀ امیرحسین ذکرگو. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن).
هیلن برند، رابرت. 1386. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ اردشیر اشراقی. تهران: روزنه.
ویس، فردریک.1383. «نگرشی جدید به شیوۀ جایگذاری پیکرۀ آدمیان در مینیاتورهای بهزاد»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی کمال‌الدین بهزاد، تهران: فرهنگستان هنر: 317-329.
Bahari, Ebadoll. 1997. Bihzad, Master of Persian Painting, Foreward by Annemarie Schimmel, London: I.B. Tauris Coltd Victoria House.