بررسی تطبیقی طرح و نقش جلدهای دورۀ تیموری و ممالیک مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان، شهر اصفهان، استان اصفهان

چکیده

سابقۀ فن جلدسازی در ایران طولانی بوده و به گذشته دور برمی‌گردد که با طی مراحل تجربی به مرتبۀ کمال و سرحد اعجاز رسیده است. در دوران اسلامی، حفظ و نگهداری آیات مقدس قرآن، جلدسازان و صحافان را به ساختن بهترین جلد‌ها واداشت که در زمان تیموریان به اوج کمال و شکوفایی رسید. تجلیدات تزیینی باقی‌مانده از این دوارن در ایران می‌تواند گواه صادقی بر مرتبۀ کمال این فن باشد. ایران در این دوره مهد هنر صحافی است و این درست در زمانی است که در قسمت غربی دنیای اسلام خط و به‌تبع آن وراقی و تجلید رو به انحطاط نهاده است. در دورۀ تیموری، روش قدیمی تزیین ساده کنار گذاشته شد و فنون جلدسازی ظریف گردید، به نحوی که 550‌هزار بار مهری را بر جلد کتاب نقش می‌بستند که نشانگر روحیۀ تجمل‌پرستی و زیباپرستی در این دوره و رفاه و رونق حاکم بر هرات آن روزگار و سمرقند دومین کانون هنری قرن نهم هجری است. در این تحقیق، تأثیرات هنر جلدسازی دورۀ تیموری ایران بر دورۀ ممالیک مصر از نظر نقش مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. محور اصلی این تحقیق طرح‌ها و نقش‌های مورد استفاده در جلدهای تیموری و دورۀ ممالیک مصر است. سؤالاتی که در این پژوهش به آنها پاسخ داده می‌شود عبارت‌اند از: 1- تأثیرپذیری نقوش جلدهای تیموری و مصری از یکدیگر چگونه بوده است؟ 2- چه نوع طرح‌ها و نقوشی در جلدهای تیموری و مصری مشترک بوده و کاربرد داشته‌اند؟
با توجه به مبادلات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی که در دورۀ تیموری میان کشور ایران و دولت مقتدر ممالیک مصر (شامل سرزمین‌های مصر و شام) وجود داشته، این تمدن تحت تأثیر فرهنگ و هنر ایران قرار گرفته است. از جمله هنر تجلید که جایگاه والایی در دورۀ تیموری داشته است و در دورۀ ممالیک هنرمندان کشور مصر، در مواد مورد استفاده، نقوش و شیوۀ ساخت از هنر تجلید دورۀ تیموری تأثیر گرفته‌اند. مهم‌ترین نقوشی که در جلدهای تیموری و مصری مشترک بوده‌اند، طرح‌های لچک و ترنج، نقوش هندسی و نقوش گیاهی هستند که در جلدهای هر دو دوره به میزان زیادی استفاده شده‌اند. روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوۀ گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای است. محدودۀ تاریخی این پژوهش مربوط به جلدهای دورۀ تیموری ایران و دورۀ ممالیک مصر از قرن 8 تا اوایل قرن 10 ق (14 تا اوایل قرن 16 میلادی)، است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative study of book coverse the timurid period and the mamluks of egypt in terms of design and motif

نویسندگان [English]

  • kobra dadmohamadi 1
  • Mehrnaz Azadi Buyaghchi 2
2 Assistant Professor Department of Conservation and Restoration, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

Iran has a long history of technology cover and goes back to the distant past the experimental procedure to the level of perfection and the border was a miracle. In the Islamic period, maintaining the holy verses of the quran, binding and binders are made to the best cover of the timurid period was the zenith of perfection and prosperity. decorative products remained from this period in Iran could be a case to the level of perfection of the technology. iran is the cradle of true art and when the binding is in the western part of the Islamic world and consequently warraq and binding line is set to decline. timurid period, the old method simple decoration, was abandoned and elegant book-binding techniques. So that 550 thousand dowry closed on books that reflect the spirit of patriotism and luxury and prosperity in the course of the day over herat and Samarkand is the second largest art centers ninth century AH. In this study the effects  cover art of the timurid period of the mamluk period in Egypt is the design and motif of the study of  comparative. the main focus of research, sketches and designs used in the timurid period covers the mamluks of egypt, accordingly, the reasons for the iranian binding effect on binding territories studied arabic The cover characteristics the timurid period and the mamluks of egypt reviewed and designs used on the cover of each period were studied for comparison. The results showed that the binding art of the timurid period to perfect Since this period coincided with the mamluk period in Egypt is, egyptian Cover manufacturing techniques and designs have been influenced volumes timurid period The most important motifs in the egyptian mamluks Cover can be used by the timorese covers motifs and arabesques, lachak and medallion designs, geometric and plant motifs noted The motifs are common between the covers of the timurid period and mamluk egypt. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • book cover
  • mamluks
  • Egypt
  • Timurid
  • Motifs
احسانی، محمدتقی. 1380. جلدها و قلمدان‌های ایرانی. تهران: امیرکبیر.
احمدی، نعمت الله. 1372. «هنر جلدسازی در عهد تیموری»، وقف میراث جاویدان، س 1، ش 1: 125-124.
افشار، ایرج. 1357. صحافی از نگاه فرهنگ و تاریخ، در صحافی سنتی: مجموعۀ پانزده گفتار و کتاب شناسی. تهران: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
امامی، نصرالله. 1375. «نگاهی به هنرهای اسلامی دورۀ تیموری»، مشکوه، ش 53: 167-145.
ثابت جازاری، علی‌اصغر. 1378. «صحافی سنتی»، کتاب ماه هنر، ش 8: 25-22.
دیماند، موریس اسون. 1365. راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار. تهران: علمی و فرهنگی.
رستمی، مصطفی. 1380. «مقواگری در تاریخ تجلید تمدن اسلامی»، گنجینۀ اسناد، ش 41و42: 78-62.
رستمی، مصطفی. 1389. «نمادهای عشق بر جلدهای کتاب»، حافظ، ش 76: 19-10.
رستمی، مصطفی. 1390. «تاریخ و فرهنگ کتاب‌آرایی و کتاب‌سازی»، حافظ، ش 85: 12- 8.
رستمی، مصطفی. 1392. جلدسازی ایرانیان از سلجوقیان تا قاجار. تهران: انتشارات متن.
سجادی، سید صادق. 1378. «نگاهی به برخی واژه‌های فارسی رایج در مصر و شام به روزگار سلاطین مملوک»، نامۀ فرهنگستان، ش 14: 92-42.
صفری آق‌قلعه، علی‌اصغر. 1390. نسخه‌شناخت. تهران: میراث مکتوب.
طاهری عراقی، احمد. 1353. هنر جلدسازی. نامه انجمن کتابداران ایران، شماره 3: 374-343.
هالدین، دانکن. 1366. صحافی و جلدهای اسلامی. ترجمۀ هوش‌آذر آذرنوش. تهران: سروش.
ورجاوند، پرویز. 1378. «سیری در هنر ایران و دیگر سرزمین‌های اسلامی»، هنر و مردم، ش 117: 27-17.