ریشه‌ها و گونه‌ها در پیکره‌های انسانی قرون 5 تا 7 ه.ق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنرهای تجسمی. دانشکدگان هنرهای زیبا. دانشگاه تهران. ایران.

2 دانشیار دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اصفهان

3 استاد گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران

10.22070/negareh.2023.14870.2835

چکیده

از میان آثار سفالین عصر سلجوقی می‌توان به پیکره‌های انسانی با کارکردها و حالت‌های مختلف اشاره نمود. علاوه بر نمونه‌های سفالین، پیکره‌های گچی بسیاری نیز در ابعاد متنوع و بعضاً بزرگ به‌عنوان نقش‌برجسته‌های بیش‌برجسته از مناطق مختلف ازجمله ری به‌دست‌آمده که از نظر میزان برجستگی می‌توان آن‌ها را مجسمه‌هایی خطاب کرد که از یک سو به دیوار چسبیده‌اند. این پیکره‌ها که تنها از برخی از آن‌ها در کتب نام برده شده و بیشتر آن‌ها در موزه‌های سراسر جهان جای گرفته‌اند، کمتر موردمطالعه واقع شده و متأسفانه غیر ایرانیان بیشتر از پژوهشگران داخلی در مورد این آثار هنر ایران قلم زده‌اند. مقاله حاضر با هدف شناخت ریشه‌ها و گونه‌های این پیکره‌های انسانی قصد دارد تا ضمن معرفی این پیکره‌ها، دسته‌بندی مشخصی نیز برای شناخت آن ارائه کند. سؤال تحقیق بدین قرار است که پیکره‌های انسانی عصر سلجوقی از نظر کاربرد، موضوع و مواد متشکله به چند گروه قابل‌تقسیم است و منشأ شکل‌گیری آن‌ها کدام است؟ تحقیق حاضر در زمره تحقیقات کیفی قرار می‌گیرد که با روشی توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی (مشاهده) و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و تارنماهای معتبر به انجام رسیده است. جامعه آماری تحقیق حاضر متشکل از پیکره‌های انسانی عصر سلجوقی است که متأسفانه عدد دقیق آن مشخص نیست و نمونه‌های موردمطالعه در این مقاله شامل 25 عدد بوده که به شیوه در دسترس گزینش شده است. نتیجتاً دسته‌بندی هفت‌گانه‌ای شامل مردان سوار بر اسب، مردان نشسته، مردان ایستاده، مادر و نوزادها، نوازندگان، زنان درباری و سردیس زنان و مردان پیشنهاد شد. دسته‌های مذکور از نظر کاربرد شامل پیکره‌های مستقل، ظروف پیکره‌گون و پیکره‌های وابسته به معماری هستند که به واسطه‌ی سفال لعاب‌دار، سنگ و گچ نقاشی‌شده تجسّم یافته‌اند. ریشه‌های شرقی (ترکستان شرقی) و ایرانی (پارتی و ساسانی) در نوع ساخت پیکره‌های گچی و چهره‌پردازی ظروف سفالین پیکره‌گون مشهود است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Origins and Types of Human Sculptures from 5th to 7th cen. AH of Iran

نویسندگان [English]

  • Mahyar asadi 1
  • Asghar Javani 2
  • Hassan Bolkhari 3
1 Assistant Professor. School of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Faculty of Visual Arts, Art University of Isfahan
3 Professor in the Department of Art Studies, University of Tehran
چکیده [English]

Coronation of Toghrul Bek in Neyshabur in 429 AH and consolidation of the Seljuks in Iran, led to transformations and developments in arts which are well known as one of the highlights of the art of Iran. Among the pottery works of the Seljuk era, we can mention human figures with different functions and states. In addition to pottery, many gypsum sculptures in various and sometimes large dimensions have been obtained as high-reliefs from various regions, including Ray, which can be called sculptures that are attached to the wall on one side. These figures, only some of which have been mentioned in books and most of which have been placed in museums around the world, have been less studied and unfortunately non-Iranians have written more about these works of Iranian art than Iranian scholars. The present article, with the aim of typology of these human sculptures, intends to introduce these sculptures and to provide a specific classification for their recognition. The research question is that the human sculptures of the Seljuk era can be divided into several groups in terms of use, subject and materials, and what are the characteristics of each group? This article is among the qualitative researches which is done by descriptive-analytical method and gathering information in a field method and using the resources of valid libraries and websites. The statistical population of the present study consists of human sculptures of the Seljuk era, the exact number of which is unfortunately not known, and the samples studied in this article include 25 numbers that have been selected by available means .In the sampling process, only works have been selected that have a specific identity information and have been introduced by museums or scientific books, and their attribution to the Seljuk, Khwarezmian and early Ilkhanate dynasty is evident. It is noteworthy that the initial collected samples were 44, which due to the limitation and impossibility of providing all the samples, it is sufficient to mention the details of 25 samples in the text of the article .As result of the research, it should be said that the first point that appears from the human figures of the Seljuk era was the desire to build the statue in the period known as the revival of the Sunnis; a desire that is not limited to human figures and also shows itself in other examples of the Seljuk era. This tendency towards sculpture, which occurred in the handicrafts and architecture, was not confined to the above-mentioned areas, and eventually led to independent sculpture .As stated in the question and purpose of the research, the present article sought to provide a clear classification of human sculptures of the Seljuk era based on general characteristics (gender and general position) and specific characteristics including usage, subject and materials. In this regard, seven groups of general classification were proposed, including men on horseback, men sitting, men standing, mothers and babies, musicians, court women, and women and men. Standing men, which are in the form of statues, include hunting and military subjects made of glazed pottery. Sitting men are also independent figures, sculpted with the themes of attending "Mazalem" or "Sama", attending a ceremony of rejoicing, a servant, and unspecified subjects with glazed pottery and painted stucco .Among the standing men, there are sculptures of all three uses, painted stucco, stone and glazed pottery with the theme of the guard, the sultan and the warrior man .Mother and babies are merely sculptural vessels representing a mother breastfeeding, made of glazed pottery for use. The musicians (most likely women) are architectural sculptures and sculptural vessels as representations of women playing the harpsichord or "Dayereh" made of glazed pottery and painted stucco .Court women, like musicians, are architectural figures and sculptural vessels that depict a woman sitting or standing in a luxurious gown made of stucco or glazed pottery. The busts can be called the only group that are completely independent and embody the faces of court men and women through glazed pottery and painted stucco. The Eastern (Eastern Turkestan) and Iranian (Parthian and Sasanian) roots are evident in the type of making plaster figures and the painting of ceramic vessels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human Figures
  • Seljuk Arts
  • Seljuk Figures
  • Pottery Figures
  • Stone Figures
  • Stucco Figures
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابار، الگ. ۱۳۸۴. هنر و معماری اسلامی (۱). ترجمه یعقوب آژند. تهران: انتشارات سمت.
الرفاعی، انور.۱۳۹۰. تاریخ هنر در سرزمین‌های اسلامی. ترجمه عبدالرحیم قنوات. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
بورکهارت، تیتوس. ۱۳۸۶. مبانی هنر اسلامی. ترجمه امیر نصری. تهران: انتشارات حقیقت.
بئر، ایوا. ۱۳۹۴. پیکر انسان در هنر اسلامی؛ میراث گذشته و تحولات پس از اسلام. ترجمه بهنام صدری. تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
پرایس، کریستین. 1389. تاریخ هنر اسلامی. ترجمه مسعود رجب‌نیا. تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
پوپ، آرتور آپم و اکرمن، فیلیس. ۱۳۸۷. سیری در هنر ایران، از دوران پیش‌ازتاریخ تا امروز. ویرایش سیروس پرهام. جلد نهم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
جوانی، اصغر؛ بلخاری، حسن؛ اسدی، مهیار. 1397. آیکونوگرافی پیکره‌ی سفالین سلطان طغرل سلجوقی. نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. 23(3). 102-93.
حسن، زکی محمد. 1366. صنایع ایران بعد از اسلام. ترجمه محمدعلی خلیلی. تهران: کتابفروشی و چاپخانه اقبال.
حسن، زکی محمد. 1377. هنر ایران. ترجمه محمدابراهیم اقلیدی. تهران: صدای معاصر.
دیماند، موریس اسون. ۱۳۸۹. راهنمای صنایع اسلامی. ترجمه عبدالله فریار. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رایس، دیوید تالبوت. ۱۳۸۶. هنر اسلامی. ترجمه ماه ملک بهار. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کونل، ارنست. ۱۳۸۷. هنر اسلامی. ترجمه هوشنگ طاهری. تهران: انتشارات توس.
گرابر، الگ. ۱۳۹۰. هنرهای تجسمی، ۷۵۱-۴۴۲ ق./ ۱۳۵۰-۱۰۵۰ م. در تاریخ ایران کمبریج: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان. ترجمه حسن انوشه. ویرایش دهم. جلد پنجم. تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.
لطیفی، میثم. 1397، روش‌شناسی گونه‌شناسی: رهنمونی بر نظریه‌پردازی در دانش مدیریت. نشریه مطالعات مدیریت دولتی ایران. 1(2). 52-25.
معماریان، غلامحسین و طبرسا، محمد‌علی. 1392. گونه و گونه‌شناسی معماری. نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. (6). 114-103.
ویلسن، کریستی. ۱۳۶۶. تاریخ صنایع ایران. ترجمه عبدالله فریار. تهران: انتشارات فرهنگسرا.
Ackerman, Ph. 1940. The Iranian Institute, New York. In Guide to the Exhibition of Persian Art. 2nd. ed. New York: The Iranian Institute.
anavian gallery. n.d.-b. Seljuk Stucco Figure of a Woman. Retrieved June 06, 2020, from http://www.anaviangallery.com/servlet/q.QDisplayItemDetail?in=5332.
art.thewalters. 1960. Female Head with Floral Headdress. Retrieved January 14, 2020, from http://art.thewalters.org/detail/37990/fritware-female-head-with-floral-head-covering/.
Canby, S. R.; Beyazit, D; Rugiadi, M; & Peacock, A. C. S. 2016. Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs. New York: Metropolitan Museum of Art.
Daderot. 2013. Female figure, Iran, Kashan. Retrieved July 27, 2020, from https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Female_figure,_Iran,_Kashan,_late_12th_or_early_13th_century_AD,_earthenware_with_painting_in_black_under_turquoise_glaze_-_Cincinnati_Art_Museum_-_DSC03997.JPG.
Ettinghausen, R. 1970. The Flowering of Seljuq Art. Metropolitan Museum Journal (Vol. 3). pp. 113- 131.
Ettinghausen, R. 1975. “Islamic Art” Metropolitan Museum of Art Bulletin (Vol. 3). New York: The Metropolitan Museum of Art.
Gibson, M. 2009. The Enigmatic Figure: Ceramic Sculpture from Iran and Sirya c. 1150- 1250. Transactions of the Oriental Ceramic society. (73). 39- 50.
Gibson, M. 2012-a. Ceramic Sculpture from the Medieval Islamic World. Hadeeth ad-Dar, (35), 24–28.
Gibson, M. 2012-b. A Symbolic Khassakiyya: Representations of The Palace Guard in Murals and Stucco Sculpture. In Islamic Art, Architecture and Material Culture, New Perspectives, Oxford: Archaeopress.
Heidemann, S. et. al. 2014. The Large Audience: Life-Sized Stucco Figures of Royal Princes From The Seljuq Period. Muqarnas. (31). 35- 71.
Khalili Collections. 2010. Retrieved June 25, 2020, from http://www.khalili.org/collections/category/1#object/POT-1310.
lacma. n.d.-a. Figure of a Musician with a Harp. Retrieved July 27, 2020, from https://collections.lacma.org/node/239970.
Metropolitan Museum of Art. n.d.-a. Hollow Vessel in the Shape of a Bearded man. Retrieved June 25, 2020, from http://www.metmuseum.org/art/collection/search/452027.
Metropolitan Museum of Art. n.d.-b. Hollow Vessel in the Shape of Woman Holding a Child. Retrieved June 25, 2020, from http://www.metmuseum.org/art/collection/search/452028.
Stanley, Tim. 2004. Palace and mosque: Islamic art from the Middle East. London: V & A Publications.
The David Collection. n.d. Head, carved stucco. Retrieved February 01, 2020, from https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/materials/stone-and-stucco.
The Walters Art Museum. n.d. Standing Warrior Holding a Sword. Retrieved February 02, 2020, from http://art.thewalters.org/detail/13647/standing-warrior-holding-a-sword/.
washington.edu. n.d. Vase in the form of a musician. Retrieved June 06, 2020, from http://depts.washington.edu/silkroad/museums/bm/bmpremongolceramic.html.
www.hali.com. 2014. Seljuk Stone Carved Figure of a Man. Retrieved October 10, 2020, from http://www.hali.com/news/asian-art-at-bohemian-national-hall-new-york.