مطالعه آشکارگی ضرورت دادگری در نگاره کاخ خورنق اثر کمال‌الدین بهزاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، گروه پژوهش و تاریخ هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر ومعماری، دانشگاه تربیت مدرس

10.22070/negareh.2023.16902.3121

چکیده

دادگری از موضوعات اصلی اندیشه سیاسی ایرانشهری است. درک نظم مقدس کیهانی برای برقراری «داد»، به‌عنوان خویش کاری اصلی شاه فرهمند، امری ضروری بود. تعلیم نظم مقدس کیهانی به شاهان، مستلزم نقش‌آفرینی وزیر دانا و روش اندرزنامه‌ای بود که وجه مهمی از تاریخ اندیشه و آثار فرهنگ و هنر ایران را شکل می‌دهد. محور اصلی این آثار چگونگی تنظیم روابط شاه و رعیت و برقراری «داد» در جامعه بود. بنابراین بررسی و درک بسیاری از ظرایف آثار به‌جای مانده از هنر و ادبیات ایران مستلزم توجه به سنت اندرزنامه‌نویسی است. در دوران تیموریان نیز نگارش و یا بازتولید آثار اندرزنامه‌ای باهدف هدایت سلاطین تیموری به دادگری موردتوجه بود. نسخه خمسه نظامی که از کتابخانه دربار سلطان حسین بایقرا به‌جای مانده،‌ یکی از نفیس‌ترین اندرزنامه‌های ایران است. در این نسخه با هنرمندی کمال‌الدین بهزاد، یکی از آثار شاخص نگارگری ایران با موضوع بنای کاخ خورنق نقش بسته است. با توجه به اهمیت خمسه نظامی و هنر نگارگری، بررسی ضرورت عینیت یافتن دادگری در این نگاره، قابل‌تأمل است. در مطالعه پیش رو با توجه به محوریت موضوع دادورزی در روابط شاه و رعیت در اندرزنامه‌ها و عینیت یافتن رعایا در حال بنای کاخی برای شاه در این نگاره، باهدف شناخت نسبت مفهوم دادگری با نگاره کاخ خورنق، این سؤال طرح شد که روایت خمسه نظامی از بنای کاخ خورنق و تصویرگری آن توسط کمال‌الدین بهزاد چه نسبتی با ضرورت برپایی و تداوم دادگری، در زمان حکومت سلطان حسین بایقرا دارد؟ ضرورت و اهمیت این مقاله نیز در بررسی ضرورت‌های سیاسی-اجتماعی هنر ایران است. در این مطالعه روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و تاریخی و روش گردآوری داده‌ها به‌صورت اسنادی و کتابخانه‌ای است. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد نگاره بنای کاخ خورنق، در زمره آثار اندرزنامه‌ای و آشکارکننده ضرورت توجه حاکم به برقراری و تداوم دادگری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of the Exposure of the Necessity of Justice in the Miniature of Khovarnagh Palace by Kamaluddin Behzad

نویسندگان [English]

  • Meysam Roshani 1
  • Mehdi Keshavarz Afshar 2
1 MA Student in Art Research, Department of Art Studies, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran
2 Assistant Professor, Department of Art Studies, Art & Architecture Faculty, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

Justice is one of the main issues of Iranshahri political thought and a universal concept. In Iranshahri's thought, justice is the explanation of a political situation based on which the social order coincides with the cosmic order. This idea of justice as the establisher of social order is the main function of Kings. Regulating the relationship between the King and the subjects was one of the most important issues of justice. But, the realization of this function required the benefit of the Iranian race and recognition of the sacred cosmic order by the King. After this recognition, the king acquiring the wisdom of the just king could be possible. Acquiring this knowledge was possible only through the education of the king by the wise minister. Also, for the continuation of the political system, it was mandatory for the successor of the king, to be trained by a wise minister. Therefore, the role of the wise minister as well as his method of Andarzname was important. Andarzaname was an instructive expression of political wisdom in the context of the story and includes an important aspect of the history of Iranian thought. The aesthetic requirements of the Andraznamei method shape many artistic and literary works of Iran. Therefore, the most important updates of Iranshahri political thought have been formed in Persian arts and literature. Therefore, it is necessary to pay attention to the tradition of Andarzname and the political aspects of that, to be able to understand many subtleties of the works left over from Iranian art and literature.
            According to what was mentioned, it is noteworthy that during the Timurid era, the issue of realization and continuity of justice in society was considered an essential principle for the rulers. Justice of the king is emphasized in many texts of this period. Also, it was common to adapt or to reproduce a copy of the important texts of Andrzanameh, with the aim of transferring knowledge and political wisdom. On this basis, Khamsa of Nizami was considered in this era. The copy of Or 6810 preserved in the British Royal Library, which was one of the products of the court library of Sultan Hossein Baiqara, is one of the most exquisite copies of Khamsa of Nizami, with a collection of Iranian arts. Also, this version contains a painting with the subject of the Khovarnaq Palace painted by the artist Kamaluddin Behzad. Considering the importance of Khamsa of Nizami and the art of painting in the Andrazname tradition, it is important to consider the various aspects of the manifestation of justice in this painting as one of the prominent works of Iranian art.
            In this painting, the subjects are building a palace for the king. As noticed, the relationship between the subjects and the king was one of the main aspects of the concept of justice, which is depicted in this painting. Therefore the aim of this article is the cognition of relationship between the concept of justice and Iranian painting. The research method is descriptive-analytical and historical. The method of data collection is documentary and library research. In this article, the Miniature of the Khovarnaq Palace is analyzed as a case study. Based on this, in this study, the question was raised: what is the relationship between Khamsa of Nizami's account of the building of Khovarnaq Palace and its depiction by Kamaluddin Behzad with the necessity of establishing and continuing justice during the reign of Sultan Hossein Baiqara? The necessity and importance of this article are also in the study of Iranian art as a subject with multiple aspects. On one hand, it is important to examine the socio-political aspects of Iranian art, and on the other hand, how to find the relationship between socio-political aspects and aesthetics. The obtained results show that the painting of the Khovarnaq Palace building is one of the works of the Andarzname tradition and reveals the necessity of the ruler's attention to the establishment and continuation of justice. In the context of the narrative of Khamseh of Nizami and considering the historical events during the rule of Hossein Baiqara, several layers of meaning are formed when facing this image. In this painting, with the beauty of repetition, the shape of the bricks, the color of the palace, arrangement of the workers, an image of justice is brought to Sultan's attention. Also, the need for the Sultan to pay attention to the continuation of justice, the relationship of educating the successor of the king, and maintaining the community's jobs becomes a central aspect. In another layer of this painting, the issue of maintaining the jobs of professors and artists is also raised. By objectifying the most important aspects of justice in Iranshahri's thought, this painting has made justice in Armanshahr its main subject.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Miniature
  • Kamaluddin Behzad
  • Andarzname
  • Justice
  • Nizami
اسکندری تربقان، ایرج. (۱۳۸۴). هماهنگی طرح و تفکر در آثار کمال‌الدین بهزاد. رساله دکتری، رشته پژوهش هنر، رشته پژوهش هنر، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران.
اسماعیلی، نیکو، آقایی، بهرنگ. (۱۳۹۴). گونه کاخ خورنق: شاهکار سنمار و شاهکار کمال‌الدین بهزاد. کنگره بین‌المللی پایداری در معماری و شهرسازی معاصر خاورمیانه.
امیراسمی، کامبیز، فیاض انوش، ابوالحسن، الهیاری، فریدون. (1399). تحلیل تاریخی عوامل مؤثر بر شکل‌دهی حیات اجتماعی شهر در عصر تیموریان. تاریخ اسلام و ایران،30(48)، ۶۹-۴۳.
آسمند جونقانی، علی. (۱۴۰۰)، ساختار اخلاقی– اعتراضی در اندیشه‌های نظامی گنجوی. فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا), 13(پیاپی 48), 289-316.
تاجیک نشاطیه، نرگس. (1394). خوانش تفسیری اخلاق محسنی به‌مثابه اندرزنامه سیاسی عصر تیموری. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 7(3 (پیاپی 27)), 95-125.
جامی، ‌مولانا عبدالرحمن. (۱۳۷۱). بهارستان، تصحیح اسماعیل حاکمی، تهران: اطلاعات، چاپ دوم.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (۱۳۷۸). مثنوی هفت‌اورنگ، تصحیح و تحقیق: جالبقا داد علیشاه، اصغر جانفدا، ظاهر احراری، حسین احمد تربیت، ج ۱، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
خاتمی، ‌احمد،‌ هادیان،‌ مرتضی. ‌(۱۳۹۵). ‌داد در اندیشه سیاسی اجتماعی حکیم نظامی گنجه‌ای، ‌مجله ‌مطالعات ‌انتقادی ‌ادبیات، سال ‌دوم، شماره 1،‌صص‌13-68.
رجایی، فرهنگ. (1373). معرکه جهان‌بینی‌ها، تهران: شرکت انتشارات احیا کتاب.
رجایی، فرهنگ. (۱۳۷۵). تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان، تهران: قومس، چاپ دوم.
رستم‌وندی، تقی. (1388). اندیشه ایرانشهری در عصر اسلامی، تهران: امیرکبیر.
رضایی‌راد، محمد. (1378). مبانی اندیشه سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرح نو.
زمچی اسفزاری، معین‌الدین محمد. (۱۳۸۳). روضات الجنات فـی اوصاف مدینه هرات، تـصحیح محمدکاظم امام، ج 1، 2، تهران: دانشگاه تهران.
سمرقندی. (1383) مطلع‌السعدین و مجمع‌البحرین، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سمسار، محمدحسن. (۱۳۷۹). کاخ گلستان (گنجینه کتب و نفایس خطی)، گزینه‌ای از شاهکارهای نگارگری و خوشنویسی، تهران: زرین و سیمین.
شهانواز، میلاد، محمودی، فتانه. (۱۳۹۷). واکاوی رمزگان نگاره ساختن کاخ خورنق کمال‌الدین بهزاد با رویکرد آیکونولوژی، همایش ملی جلوه‌های هنر ایرانی اسلامی در فرهنگ، علوم و اسناد.
شیرازی، علی‌اصغر. (1382). خورنق کاخ بهزاد. هنرهای زیبا، -(15)، 90-95.
شیرازی، علی‌اصغر. (۱۳۸۷). مطالعه تطبیقی نگاره‌های شاهنامه بایسنغری و آثار کمال‌الدین بهزاد در بوستان سعدی. رساله دکتری، رشته پژوهش هنر، رشته پژوهش هنر، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران.
طباطبایی، جواد. (۱۳۹۹ الف). تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، ملاحظاتی در مبانی نظری، تهران: طرح نو.
طباطبایی، جواد. (۱۳۹۹ ب). خواجه نظام‌الملک طوسی گفتار در تداوم فرهنگی، تهران: طرح نو.
کاشفی، ملاحسین. (1321). اخلاق محسنی، نسخه خطی، قم: کتابخانه مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم.
کشاورز افشار، مهدی، طاووسی، محمود، ضیمران، محمد. (1389). اندیشه سیاسی ایرانشهری در نگارگری ایرانی، مطالعه موردی: نگاره بهرام گور و شبانی که سگش را به دار آویخته است از خمسه نظامی، مربوط به دوره شاه‌تهماسب صفوی، نشریه علمی-پژوهشی نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره 6، پاییز و زمستان، صص:35-56.
کریستین سن، آرتور. (1368). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسیمی، تهران: دنیای کتاب.
لطف‌آبادی، محسن. (1398). بررسی آماری بی‌ثباتی سیاسی حکومت‌های ایران در نیمه دوم قرن نهم هجری. سخن تاریخ،13(29), 7-34.
مدرسی هوس، جواد. (1395). «پیکار خاک و کاخ تجزیه‌وتحلیل «ساختن کاخ خورنق» اثر کمال‌الدین بهزاد». آستان هنر، -(18)، 58-63.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. (1378). مثنوی معنوی، تهران: نشر علم.
میرخواند، محمدبن خواندشاه. (۱۳۸۰). تاریخ روضه الصفا، تصحیح جمشید کیانفر، ج 6، 7، تهران: اساطیر.
نامور مطلق، بهمن. (۱۳۸۲). اسطوره‌زدایی و اسطوره پردازی کاخ خورنق در نگاه نظامی و بهزاد، کتاب ماه هنر، صص 56-4۸.
نظامی گنجوی، ابو محمد الیاس بن یوسف بن زکی موید. (۱۳۳۵). کلیات دیوان حکیم نظامی گنجه‌ای، تصحیح وحید دستگردی. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
نوایی فانی، امیر نظام‌الدین علیشیر. (۱۴۰۰). دیوان امیر نظام‌الدین علیشیر نوایی فانی شاعر و عارف (844 ـ 906 هـ. ق) مصحح سید عباس رستاخیز سانچارکی؛ با مقاله استاد نجیب مایل هروی؛ با مقدمه سیدرضا باقریان. تهران: شفیعی.
یوسفی‌راد، مرتضی. (۱۳۸۷). روش‌شناسی سیاست‌نامه ‌نویسی؛ در روش‌شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی، به کوشش داوود فیرحی، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ص. 264-243.
Balafrej, L. (2019). Making of the Artist in Late Timurid Painting. Edinburgh University Press.