مطالعه تحولات تمثال‌های نقاشی شده مینایی با تصویرشاهان وشاهزادگان دردوره قاجار (فتحعلی شاه تا انتهای دوره ناصرالدین‌شاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

الزهرا دانشکده هنر

10.22070/negareh.2022.15874.2982

چکیده

هنر پیکرنگاری درباری از هنرهای اصلی دوره قاجار است و درهنرهای مختلف این دوره ‌دیده می‌شود. یکی از هنرهای وابسته به پیکرنگاری ترکیب نقاشی و جواهر به‌صورت تمثال‌های مینایی نقاشی شده است که نمادین بوده و دارای ویژگی‌های تزیینی است و معمولاً به نمایندگان خارجی اهدا می‌شده است. در دوره فتحعلی شاه برای هدیه به سفرای خارجی ساخت مدال آغاز شد و در دوره‌های بعد هم ادامه یافت. موضوع تمثال‌های نقاشی شده، چهره شاه در وسط قابی دایره یا بیضی‌شکل بود که به‌عنوان پیش کش به نمایندگان داخلی و دول خارجی اهدا می‌شد، باتزیینات طلا و جواهر دردورقاب نقاشی شده همراه بود. هدف از این پژوهش مطالعه تمثال‌های نقاشی شده دوره قاجار و بررسی نمونه‌های آن از دوره فتحعلی شاه تا انتهای دوره ناصری است که در حراج‌های مختلف دنیا ارائه ‌شده است. سؤال اصلی این پژوهش به این قراراست: تمثال‌های نقاشی شده دوره قاجار دارای چه ویژگی‌های ساختاری و محتوایی درهر دوره قاجاراست؟ روش تحقیق در پژوهش پیش رو توصیفی- تحلیلی بوده و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است. نتایج این پژوهش در بررسی تمثال‌ها نشان می‌دهد، درتمامی ابعاد، قوانین پیکرنگاری در نقاشی این دوره درتمثال های کوچک نیز رعایت می‌شده و مضمون آن‌ها چهره شاه در اندازه کوچک بوده و به‌ صورت یاد بودی تزیینی و جواهرنشان تهیه می‌شده است. در دوره فتحعلی شاه جواهر بیشتری استفاده می‌شده است و دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین ‌شاه پرتعدادترین دوره در خلق این تمثال‌ها است. بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهد تلفیق هنر و سیاست در تمثال‌های دوره قاجار از طریق به‌کارگیری نمادهای قدرت در تصاویر دیده می‌شود و هر چه از دوره فتحعلی شاه به دوره ناصرالدین‌شاه از تعداد جواهرات مصرفی کاسته می‌شود. به‌کارگیری فراوان تمثال در همه دوره قاجار را می‌توان تلاشی در جهت مشروعیت بخشیدن به سلطنت دانست. اکثرتمثال‌ها برای اهدا به سفرای خارجی کارشده و هنر زیبای نقاشی روی مینا و ترکیب آن با جواهر تشکیل‌شده است و با سنجاق به لباس نصب می‌شده است. بعضی از این تمثال‌ها در پشت‌کار نیز دارای نقاشی بوده و برخی در پشت ساده و تک‌رنگ می‌باشند. تولید در دوره اول قاجار بیشتر و سپس دوره ناصری و کمترین موارد دوره محمدشاه است. جواهرات در دوره فتحعلی شاه بیشترین کاربرد درتمثال‌ها را در همه دوره‌ها داشته است. سیر چهره شاه از آرمان‌گرایی به سمت واقع‌گرایی  مسیر نقاشی پیکرنگاری این دوره را طی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Evolution of Painted Enamel Medallions with the Images of Kings and Princes during the Qajar Period (Fath Ali Shah until the End of Naser al-Din Shah's Era)

نویسنده [English]

  • الهه Panjehbashi
alazhara assistant professor
چکیده [English]

The art of court iconography is one of the main arts of the Qajar era and can be seen in various arts of this era. One of the arts related to iconography, the combination of painting and jewelry, is painted in the form of enameled medallions which are symbolic and have decorative features and are usually given to foreign representatives. The purpose of this research is to study the painted medallions of the Qajar period and to examine the examples from the period of Fath Ali Shah to the end of the Nasrid period; which have been presented in various auctions around the world. The main question of this research is: What are the structural and content-related characteristics of the painted medallions of the Qajar period in each Qajar period? The research method in the present study is descriptive-analytical and has been done using library resources. The investigations of this research show that the integration of art and politics in the medallions of the Qajar period can be seen through the use of symbols of power in the images, and the more we move from the period of Fath Ali Shah to the period of Naser al-Din Shah, the number of consumed jewelry decreases. The abundant use of images in all eras can be seen as an attempt to initiate the monarchy. Most of the medallions were made to be given to foreign ambassadors, and the beautiful art of painting on enamel and combining it with jewels was formed and attached to clothes. Some of these medallions have paintings on the back of the work, and some of them are simple and monochromatic on the back. The production is more in the first Qajar period, then the Naserid period, and it is the lowest in the Muhammad Shah period. During the period of Fath Ali Shah, jewelry was used the most in medallions compared to all periods. King’s portraiture develops from idealism to realism along the path of portrait painting of this era. The necessity and importance of research in this case is that the study of painted medallions of the Qajar period has not been conducted and investigated as an independent research. These medallions were created for the first time in the court of Fath Ali Shah, and they were prepared by the painters of the Qajar court by imitating foreign examples and influencing the rules of court portrait painting. The jewelry and the gold frame should be coordinated. This process continues in the following periods according to the iconography in each period. The importance of examining these jewelry medallions shows that the medallions in question are one of the propaganda tools of the government in the Qajar period, and we witness the combination of art and politics and the taste of artists in the medallions, which is a combination of the art of painting and jewelry making in this era. The nature of the obtained information is qualitative, and the analyses are also qualitative, and the classification of medallions is related to the aesthetics of iconographic features of each era. The images of painted medallions of the Qajar period constitute the statistical population of this research, and the number of examples of the examined medallions is seven jeweled medallions of the period of Fath Ali Shah, two of the period of Muhammad Shah, and seven of the period of Naser al-Din Shah Qajar. The images of the medallions were obtained from Qajar art auction sites such as Bonham's, Sotheby's, Christie's, etc. The analysis and investigation of the rules of court iconography and the visible characteristics of painted medallions during the Qajar period are analyzed in this research. These works have been analyzed based on the basics of visual arts and the visual structure of the medallions. Consequently, it is clear that the image of the king's face has political and artistic importance and value in every period, and the evolution of the painting of the images shows that the image of the king is presented as a political value in gifts, and painting on enamel and decorating it with jewels were considered by the Qajar kings. The features of large-scale portrait painting can be seen in very small-scale medallions as well, and it shows the evolution of portrait painting from idealism to photorealism and naturalism; influenced by European painting and photography. The transformations of court portraiture and portraiture from idealism to realism can also be seen in medallions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Kings
  • Medallions
  • Court Iconography
  • Painting
  • Jewelry
  • Enameling
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان.(1345). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
احمدی، بهرام.(1392). مروری بر هنر عکاسی دوران قاجار و تاثیر آن بر هنر نقاشی، مجله چیدمان، سال 2، ش 2، ص 68-62.
بایبوردی، حسین.(1347). وحیدمهر، ش 58، ص 909-904.
پاکروان، امینه.(1377). آقا محمدخان قاجار، ترجمه: جهانگیر افکاری، ناشر: جامی.
پروین، ناصرالدین.(1377). تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان، جلد1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
خاوری شیرازی، فضل‌الله.(1380). تاریخ ذوالقرنین، جلد 1، تصحیح: ناصر افشار، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خورموجی، محمدجعفر.(1344). حقایق الاخبارناصری، کوشش: حسین خدیو جم، تهران: زوار.
دهخدا، علی‌اکبر.(1377). لغت‌نامه، به کوشش: محمد معین، سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
ذکاء، یحیی.(1384). زندگی و آثار استاد صنیع الملک، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رابینو، دی بورگماله، ه.ل.(1344). نشان‌های دوره قاجار، ترجمه: جهانگیر قائم‌مقامی، مجله یغما، ش 18، ص 323-318.
رازی پور، فاطمه.(1394). مدال‌ها و نشان‌های تاریخی، نشریه آستان هنر، ش 13، ص 79-72.
سید بنکدار، سید مسعود.(1391). تبیین تاریخی و نقد نحوه بازنمایی چگونگی اعمال قدرت سیاسی حاکمیت صفوی در سفرنامه‌های اروپائیان، رساله دکتری تاریخ گرایش ایران بعد از اسلام با عنوان: تبیین تاریخی و نقد نحوه بازنمایی چگونگی اعمال قدرت سیاسی حاکمیت صفوی در سفرنامه‌های اروپائیان، دانشگاه اصفهان، استاد راهنما: فریدون الهیاری، استاد مشاور: علی‌اکبر کجباف.
سید بنکدار، سید مسعود، مهناز کمالوند.(1398). بررسی نقش و جایگاه نشان‌ها و مدال‌های عصرقاجاردر روابط خارجی و داخلی این دوره، مجله مطالعات تاریخ اسلام، سال 11، ش 41، ص 107-77.
سپهر، محمدتقی (لسان الملک).(1377). ناسخ التواریخ قاجاریه، جلد 1، به اهتمام: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
شهیدی، یحیی.(1350). نشان‌های دوره قاجار، ش 3، سال 6، شماره مسلسل: 34.
شمس اشراق، ع.(1369). نخستین سکه‌های امپراتوری اسلام، اصفهان: دفتر فرهنگی استاک.
شیخ نوری، محمد امیر، علیزاده بیرجندی، زهرا.(1388). بحران مشروعیت دولت ناصری و تاثیرآن در گرایش ناصرالدین‌شاه به اصلاحات تجددگرایانه، تاریخ ایران و اسلام، ش 1، ص 76-49.
علیزاده بیرجندی، زهرا، سمیه حمیدی، الهام ملک‌زاده.(1396). واکاوی خاستگاه و کارکردهای نشان‌های دولتی عصر قاجار، سال 8، ش 1، ص 98-79.
فیاضی، عمادالدین.(1388). بررسی اسنادی ازنشان های طلا و نقره شهر در دوره پهلوی، پیام بهارستان، ش 6، ص 650-629.
فریه، ر، دبلیو.(1374). هنرهای ایران، ترجمه: پرویز، مرزبان، تهران: فرزان روز.
کسروی، احمد.(1352). مجموعه 78 رساله و گفتاراز کسروی، به کوشش یحیی ذکاء: تهران.
مشیری، محمد.(1350). نشان‌ها و مدال‌های ایران ازآغازسلطنت قاجاریه تا امروز، سال 6، ش 6،  شماره مسلسل: 37.
ملک‌زاده بیانی، ملکه.(1349). معرفی یک اثر مهم هنر و تاریخی، بررسی‌های تاریخی، 5، ص 15-1.
موریه، جیمز.(1386). سفرنامه (گزارش هیئت اعزامی به ایران)، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: امیرکبیر.
مفخم، محسن.(1347). نشان‌های رسمی و دولت شاهنشاهی ایران، تهران: ایرانمهر.
نفیسی، علی‌اکبر، (ناظم الاطباکرمانی). (1355). فرهنگ نفیسی، به کوشش: محمدعلی فروغی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.
نسخه خطی نشان‌های دولت علیه ایران (بی‌تا). کتابخانه ملی ایران و مرکز اسناد، شماره بازیابی: 67195: ث. 7578.
Diba,l.s.(1999), Royal Persian Paintings, New York&London:Qajar Epoch Tauris Publishers.
Raby,Julian(1999),QajarPortraits,London,NewYork,I.B.Tauris Published.
Ekhtiar,Maryam.(2001),Nasir al Dinshah and the Dar al Fuun, the Evolution of an Institution.
Stocqeler,J.H.(1832), Fifteenmonths Pilgrimage thorugh Untrodden tracts of Khuzistan and Persia in journey from of India to England, voll, London: Saunders and Othey Conduit Street.