تحلیل گفتمان پوسترهای جنگ ایران و عراق براساس آراء مربع ایدئولوژیک «وند‌ایک» (مطالعه موردی پوسترهای با موضوع مقاومت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، دانشکده هنر، دانشگاه شهیدچمران اهواز، شهر اهواز، استان خوزستان

10.22070/negareh.2022.16230.3033

چکیده

پوسترهای دوره هشت ساله جنگ ایران و عراق که از آن‌ها به نام‌های پوسترهای دفاع مقدس یاد می‌شود از سوی طراحان آن‌ها با محورهای موضوعی مختلفی انتشار یافته‌اند،که یکی از این محورهای موضوعی، «مقاومت»  است. این آثار تاکنون از نظرگاه‌های مختلفی بررسی و تحلیل شده‌اند. با توجه به محتوی ایدئولوژیک این آثار، در این پژوهش پوسترهای با موضوع مقاومت این مجموعه‌ با اضلاع چهارگانه گفتمان مربع ایدئولوژیک وند‌ایک مقایسه می‌شود. هدف این پژوهش شناخت فرهنگ بصری ایرانی در برهه زمانی جنگ تحمیلی با توجه به فضای آن دوره و مقایسه آن با آراء متفکران  است و در نهایت به این سؤال‌ها که وجه مشترک غالب پوسترهای با موضوع مقاومت دفاع مقدس با اضلاع چهارگانه مربع ایدئولوژیک وندایک چیست و آثار مورد مطالعه غالباً با کدام ضلع از مدل چهارگانه وندایک هم‌داستان بوده‌اند و این اشتراک چگونه و بر اساس کدام دلالت معنایی به تصویر کشیده شده، پاسخ داده‌ ‌می‌شود. این پژوهش رویکردی کیفی دارد گردآوری داده‌های آن از منابع کتابخانه‌ای، پایگاه‌های اطلاعاتی و با اتکاء به خوانش بصری آثار هنری مقطع مورد مطالعه است و روش ارائه نتیجه این پژوهش توصیف، تحلیل و تفسیر نشانه‌شناسانه است. چنان‌که مربع ون‌دایک را که به گمان خروجی‌کلی چهار‌گانه آن به تصویر کشیدن بی‌رحمانه رقیب است؛ یک ویژگی منفی برای رسانه‌های ایدئولوژیک در نظر آوریم، براساس یافته‌‌های این پژوهش، این عنصر منفی در آثار بررسی شده، کمرنگ است و در این آثار تا حدود زیادی چنین تصویری از  دشمنی که از هیچ جنایتی علیه جبهه خودی دریغ نکرده، ارائه نشده است. عدم تحقیر برجسته نیروی انسانی دشمن یا نمایش حداقلی آن در پس زمینه و سقوط فروریزی نمادها یا در هم شکستگی عناصر غیر انسانی آن چون ستاره‌ها و نشانه‌ها  و اشاره حداقلی به عناصر انسانی رقیب گواه این مدعاست. براساس اضلاع مربع وند‌ایک، تأکید غالب این آثار بر ضلع تقویت عناصر مثبت خودی با دلالتی معمولاً صریح بوده و سپس به حاشیه راندن عناصر منفی خودی بوده و می‌توان چنین نیز، نتیجه گرفت که در گرما گرم جنگ ارزش‌های اخلاقی ایدئولوژیک مبتنی بر مبانی دینی در فرآیند طراحی، پیش روی، طراحان گرافیک این مجموعه آثار بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Discourse Analysis of the Iran-Iraq War Posters According to Van Dijk’s Ideological Square: a Case Study of the Posters on Resistance

نویسنده [English]

  • Mansour Kolahkaj
Mansour Kolahkaj, Associate Professor, Faculty of Arts, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz,
چکیده [English]

Introduction: The posters of the eight-year war between Iran and Iraq – also known as the posters of the Holy Defense – have been published by their designers on various topics, and resistance is one of such topics. The works have been investigated and analyzed from various perspectives so far. As they contained ideological content, the present study aimed to compare the posters on resistance with the four sides of Van Dijk’s ideological square. The study aimed to understand Iranian visual culture during the holy defense according to the atmosphere of the time and Van Dijk’s ideological square. Thus, the following questions were asked in the study: “What are the common grounds of the majority of resistance posters with the sides of Van Dijk’s ideological square?”, “What was the most prevalent side of Van Dijk’s model in relation to the investigated works?” and “How – and based on what semantic implication – were the common grounds illustrated?” Authors in a study titled “The Role of Religious Beliefs during the Holy Defense” stated that concepts like resistance against the enemy and not fearing it, endurance and bravery, attacking the enemy, enduring hardships, self-sacrifice, and preferring the interests of the public to personal interests were described in the posters in the best way possible. Moreover, in another study titled “An Investigation of the Symbolism of the Posters of the Holy Defense” it is argued that the work had been formed in spiritual content and in a thoroughly realistic atmosphere with a skillful illustration of symbolic and cliché elements, super-humans, calm and extraterrestrial atmospheres, and ideal goals. A study titled “A Comparative Investigation of the Elements of the Posters of the Iran-Iraq War and the World War II in Poland” argues that the designers of the posters in each country employed visual, written, and spoken elements that originated from the culture, civilization, customs, rituals, and beliefs of that country, while a study titled “A Semiotic Investigation of Form and Content in the Posters of the Holy Defense” argues that the majority of the works employed metaphorical and visual forms to illustrate the forms and concepts of the holy defense, and the dominant concept was implied using indexical elements. In a study titled “A comparison between the symbols and signs of the holy defense in the visual arts and Architecture of the Holy Defense”, it is argued that despite the lack of any overlap between the symbols of architecture and visual arts, there were many common grounds between them.
Method: The presented study implemented the qualitative methodology based on performing a discourse analysis based on semiotics and the investigation of the artworks of the time, using library resources and databases. The results were obtained by reading the works, observing visual sources, and analyzing and interpreting them. Semiotics decodes meanings or messages, and its major task is to study the system of communication signs employed by humans – including mathematical, visual, or graphic signs. Moreover, it can be investigated in terms of the system dominating the signs, the meanings of the signs, and their relationships with each other. A part of semiotics deals with analyzing the content of images or texts. The present study focused on the semiotics of visual meanings to compare them with Van Dijk’s theory. The seven works investigated in the study were selected from a book titled “Ten Years with the Graphic Designers of the Islamic Revolution” with a focus on the topic of resistance. As the book contained just 7 works dealing with the topic of resistance, the selection of the samples to identify the symbolic elements of resistance was purposive. Though other works of the book originated from the same intellectual foundations, they had varying titles and lacked thematic consistency. The findings of the present study were obtained by analyzing and interpreting the semiotic characteristics of the works and comparing them with the sides of Van Dijk’s ideological square based on symbols, colors, forms, compositions, and the topic of resistance.
Conclusion: If Van Dijk’s square, whose general output is intended to illustrate competitors in a ruthless manner, is believed to be a negative feature for ideological media, the findings of the present study showed that such a negative element was insignificant in the investigated works. In other words, it was shown that the works illustrated a fair image of the enemy that did not spare any violent actions against the resistance forces. Refraining from belittling the human forces of the enemy, illustrating them minimally in the background, the collapse of the non-human symbols or elements like stars and signs, and minimal reference to the human elements of the enemy were proofs in this regard. In terms of the sides of Van Dijk’s square, the majority of the works focused on strengthening one’s own positive elements with typically well-defined implications and moving one’s negative elements to the periphery. Thus, it can be concluded that the graphic designers of the works followed religious-based ethical and ideological values even during the heated days of the war.

کلیدواژه‌ها [English]

  • War Posters
  • Holy Defense
  • Resistance and Endurance
  • Iran and Iraq
  • Van Dijk
باقری، عبدالعلی. افشارمهاجر، کامران و زاویه، سعید.( 1395) . بررسی تطبیقی فرهنگ بصری در پوسترهای دفاع مقدس و پوسترهای انگلستان در جنگ جهانی اول»، باغ نظر، دوره 13، ش 44، ص 26-15
جهانگیری، سارا. گودرزپروری، پرناز .(1398). تحلیل نشانه شناختی فرم و محتوا در پوسترهای دفاع مقدس، ششمین همایش ملی با عنوان هنر متعهد در ایران معاصر،تهران،https://civilica.com/doc/1010060  دسترسی 11/4/1400
خزائی، محمد .(1385). هنر حماسه عرفانی. درآمدی بر پوسترهای دفاع مقدس)» ماه هنر.96 و 95، ص23- ١٨
داوری‌نیا، علی. الهامی، فاطمه .(1399). نقش مایه های مفهومی و بصری در اشعار شاعران معاصر و انعکاس آن در پوسترهای دفاع مقدس،https://civilica.com/doc/1133982 دسترسی 12/4/1400
رحمانی، شکیبا .(1398). مطالعه تطبیقی المان های پوسترهای جنگ تحمیلی در ایران و جنگ جهانی دوم در لهستان،https://civilica.com/doc/1242762 دسترسی 15/4/1400
زاهدی‌تیر، اصغر. امین ناجی، محمدهادی .(1398). عنوان فارسی: بررسی مفهوم مقاومت با رویکرد اجتماعی در آیات قرآن (عنوان عربی: مفهوم المقاومة بمقاربة اجتماعیة فی آیات القرآن الکریم). مطالعات تفسیری, 10(38 ), 221-236. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=484234 دسترسی 4/4/1400
سمیع، زهرا. حسن‌پور، محسن .(١٣٩٤). بررسی محتوا و فرم در پوسترهای دفاع مقدس از سال ١٣٥٩تا ١٣٦٧ ،«کنفرانس بین المللی یافته های نوین پژوهشی در علوم مهندسی و فناوری با محوریت پژوهش های نیاز محور، مؤسسه فراز اندیشان دانش بین الملل، مشهد.
سویینی، شهرام جهانی .(1396). بررسی و تحلیل عناصر تصویری پوسترهای جنگ هشت سال دفاع مقدس، پایان نامه ارائه شده در دانشگاه هنر تهران، به راهنمایی محمدرضا دادگر
شعبانی خطیب، صفر علی. دهقانی، رویا .(1400). بررسی نمادشناسانه در پوسترهای دفاع مقدس، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت، علوم انسانی و رفتاری در ایران و جهان اسلام،تهران،https://civilica.com/doc/1385821 دسترسی 24/4/1400
عالی، ابوالفضل .(1367). ده سال با طراحان گرافیک انقلاب اسلامی، تهران: حوزه هنری سازمان تبلغات اسلامی 
قاسمی، حمید .(1400). مرجع پژوهش، ویراست نوزدهم، به اتفاق همکاران، تهران: اندیشه آرا
محمدزاده، آرزو. (1398). «زیبا شناسی پوسترهای طراحی شده سازمان تبلیغات اسلامی» پایان نامه کارشناسی ارشد، ارائه شده در دانشکده هنر دانشگاه شهید چمران اهواز به راهنمایی احد روانجو
مهردادگیگلو، پرویز. مهردادگیگلو، محمد و نصیرزاده، حمید.(1400). نقش باورهای دینی در دوران دفاع مقدس، چهاردهمین کنفرانس ملی روانشناسی، علوم اجتماعی و تربیتی، بابل،https://civilica.com/doc/1388527 دسترسی 12/4/1400

مولایی‌نیا، رامک. (1387). شناسایی مولفه های گرافیک مدرن و معاصر ایران،نشریه نگره، دوره 4، شماره 7 (تابستان 1387) ص 64-51

مولایی، محمدرضا .(1400). «واکاوی مفهومی عنصر «مقاومت در برابر نظام سلطه» در گفتمان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در فرآیند انقلاب اسلامی» فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، پاییز 1400، دوره 18 شمار66 ص230-209
میرحسینی، س. قاسمی حامد، و شاورانی، م (1390). استقامت و پایداری در قرآن. ادبیات پایداری (ادب و زبان نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان), 2(3-4), 589-610. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=155989 دسترسی 20/4/1400
نجفوند دریکوندی، محبت و وثیق، بهزاد. (1398). «تطبیق نماد و نشانه‌های دفاع مقدس در هنرهای تجسمی و معماری دفاع مقدس» مجله نگره، دوره 14، شماره50، تابستان 1398 ص، 149-125
یان نوبل، راسل بستلی .(1395). پژوهش دیداری، ت، سارا مطلوب، تهران: هنر نو
یوسف‌آبادی عبدالباسط .(1398). بررسی مولفه‌های گفتمان مدار در مربع ایدئولوژیک سرودهای کشورهای عربی حوزه شام بر اساس مدل وندایک، فصل نامه لسان مبین، سال 10، شماره 36، تابستان 98، ص،122-101