اقتباس و برگرفتگی بینارشته‌ای فتوکلاژ «شهادت» اثر شریفی از نگاره «خودکشیِ شیرین» خمسه نظامی 1505.م از منظر ترامتنیت ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری هنر اسلامی،گروه هنر اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

10.22070/negareh.2022.16412.3058

چکیده

 فتوکلاژ «شهادت» اثر سودی شریفی، تجلی‌گاه هنر غرب در بستر هنر ایران است. این اثر برگرفته از نگاره «خودکشی شیرین» خمسه نظامی سال 886ه.ق است. شریفی در دوره پساساختارگرائی و دوران فراموشی نقاشی ایران اعصار گذشته، با انتخاب و تغییر برخی نظام‌های نشانه‌ای خاص در پیش‌متن، اثری اقتباسی خلق نموده است. مسئله، علت تغییر نشانه‌ها و استفاده هنرمند از آن‌هاست که منتهی به معنای متفاوت در اثر اقتباسی شده است. هدف، دستیابی و تشخیص نوع دگرگونی‌ها در بیش‌متن شریفی است. این پژوهش در تلاش است تا به دو سوال پاسخ دهد: 1. در این فرایند برگرفتگی، چه نظام‌های نشانه‌ای در آن تغییر یا حذف یافته که منجر به تغییر معنا شده است؟ 2. دو اثر چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ بررسی این اثر به همراه پیش‌متن‌های موجود می‌تواند خلاء مطالعاتی در این زمینه را پر نماید. این پژوهش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی بوده و دو اثر مد نظر را با رویکرد ترامتنیت ژرار ژنت بررسی نموده است. روش گردآوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه‌ای (فیش‌برداری) و مصاحبه به هنرمند است. بر اساس نتایج بدست آمده و با بهره‌گیری از نظام‌های نشانه‌ای، دوگانگی معنا در اثر شریفی مشاهده شد. در این اثر، نوعی قرینه‌سازی برای موضوعات ادبی قرون گذشته ایران با اتفاقات معاصر دیده می‌شود. یعنی «خودکشی شیرین» نظامی با ارج گذاری به مسئله شهادت در جنگ ایران و عراق و مجسمه پیه‌ِتای میکلانژ و مرگ مسیح، قرینه و مقابل هم، انگاشته شده است. تغییرات حاصل‌شده برای این چرخش از اسلام به مسیحیت و بالعکس، جنسیت و سرشت نگاره را تغییر داده است. مهمترین تغییرات ایجادشده در گونه غالب جایگشت است چراکه بدون جانشینیِ برخی عناصر، خلق جدید نیز در اثر شریفی صورت نمی‌گرفت. تغییر مرکزی در اثر اقتباسی شریفی در عنوان آن است یعنی تغییر خودکشی به شهادت. وی با جابجایی انتقادی، اثری متن‌محور با توجه به ریشه‌های تاریخی، اجتماعی و هنری به زبانی پارودیک خلق نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Interdisciplinary Adaptation of the "Martyrdom" Photo Collage by Sharifi from the Painting of " Shirin’s Suicide" in 1505 AD Khamseh Nezami From the Perspective of Genette’s Transtexuality

نویسنده [English]

  • Fariba Azhari
PhD Student in Islamic Art, Tabriz University of Islamic Art, Tabriz
چکیده [English]

The photo collage "Martyrdom" by Soodi Sharifi is a manifestation of Western art in the context of Iranian art. This work is taken from the painting "Shirin’s Suicide" of Khamseh Nezami in 886 AH. In the era of post-structuralism and the era of forgetting Iranian paintings of past ages, Sharifi has created an adaptation work by choosing and changing some special symbolic systems in the pretext. The problem is the reason for changing the signs and the artist's use of them, which leads to a different meaning in the adapted work. This research tries to answer two questions: 1. In this process of extraction, what symptom systems have been changed or removed that have led to a change of meaning? 2. What are the differences between these two effects? The goal is to achieve and to recognize the type of changes in the noble text. Therefore, the study of this work along with the existing pretexts can fill the gap in studies in this field. The research method is descriptive-analytical and comparative and the two considered effects of Gerard Genette's transtexual approach have been examined. The method of collecting information relies on library (filing) and interviewing the artist. Based on the obtained results and using sign systems, the duality of meaning was observed in a noble effect. In this work, a kind of comparison between the literary subjects of the past centuries of Iran and contemporary events can be seen. In other words, the "Shirin’s suicide" of the Nezami is considered symmetrical and opposite, honoring the issue of martyrdom in the Iran-Iraq war and the statue of Pieta by Michelangelo, and the death of Christ. The changes brought about by this shift from Islam to Christianity and vice versa have changed the gender and nature of the painting. The most important change, made in the dominant type, is a permutation, because, without the replacement of some elements, the new creation would not have taken place in Sharifi’s work. In this study, with the help of the typology of transtextuality, among the five types introduced by Genette, two types of hypertextuality and intertextuality, that deal with the relationship between artistic texts, are diagnosed. Hypertext is present in both cases under investigation. Thus, the relationship between the poetic text of Khosrow and Shirin by Nezami and the visual text of Soodi Sharifi is based on hypertext, and the interdisciplinary relationship between poetry and photography is seen. Duality of meaning was observed in the Sharifi’s work due to the replacement and change of some sign systems. The artist has achieved a dual identity through his adaptation by simultaneously incorporating symbols of Christianity and Islam. By doing so, Sharifi has used Nezami’s work and created a new piece to direct the semantic path of the Khamseh’s image towards contemporary issues; this is Genette's definition of parody, which has a different meaning. He has achieved his goal by bringing several semiotic factors; including 1- Bringing the key which is the way to enter sky or heaven and to return the young man. 2- Bringing Islamic clothing for women. 3- Renaming the Nezami’s work from "Shirin’s Suicide" to "Martyrdom". Examining these cases has revealed that Sharifi intends to refer to the Iran-Iraq war and to criticize the current situation in psychological and expressive ways, but other layers of belief have been brought in his work, which may have originated from the artist's living environment. Despite spending most of his life in a Christian community, he also depends on several religious affiliations in Iranian society. Therefore, this can be one of the reasons for combining and then replacing this work with the work of Pieta by Michelangelo, and the sculpture of Pieta, as a prelude to Sharifi’s work, itself has semantic independence. Another reason is the similarity and substitution of martyrdom in Islam with the ascension of Jesus in Christianity, which exists in both ascension and entry into heaven, so among the different motives of the artist, we reach semantic diversity in Sharifi’s work. In general, Sharifi's work shows a kind of symmetry between the literary subjects of past centuries in Iran with contemporary events. In other words, the suicide of Nezami’s Shirin is considered symmetrical and opposite concerning the issue of martyrdom in the Iran-Iraq war with the statue of Pieta of Michelangelo and the death of Christ. The changes made for this turn from Islam to Christianity and vice versa have altered the gender and nature of the image, that is, there has been a shift. In between, some elements of the image are completely identical in the work of Sharifi with the picture of Nezami, and there is intertextuality of the quotation type with direct or explicit reference. Therefore, Sharifi’s work has been expanded and changed both in terms of the external structure of the work and in terms of qualitative content towards the image of Shirin’s suicide.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adaptation
  • Iranian Painting
  • Martyrdom
  • Shirin’s Suicide
  • Nezami
  • Gerard Genette
اظهری، محبوبه؛ ترکی، محمدرضا؛ مالمیر، تیمور؛ حاجیان‌نژاد، علیرضا، (1398)، تحلیل ساختار روایی داستان خسرو و شیرین نظامی، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال 8 (1)، 35-17.
پارساپور، زهرا، (1386)، بررسی تطبیقی سیر افلاک و مبانی اسطوره‌ای و دلالت‌های نجومی آن در معراج‌نامه، سیرالعباد و کمدی الهی، فصلنامه زبان و ادب، شماره 33، 43-22.
پرستش، شهرام؛ جان‌نثاری، بهرام، (1390)، روایت جنگ ایران و عراق در رمان، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره 4 (2)، 56-21.
رجبی، زینب؛ پورمند، حسنعلی، (1398)، تحلیل نگاره یوسف و زلیخا اثر کمال‌الدین بهزاد بر اساس نظریه ترامتنیت ژنت، کیمیای هنر، دوره 8 (32)، 95-77.
شریعتی‌فر، علی‌اکبر، (1399)، گونه‌های «هم‌حضوری» و «تراگونگی» پیش‌متن داستان اسکندر شاهنامة فردوسی در پس‌متن شرفنامة حکیم نظامی؛ براساس نظریة ژرار ژنت، پژوهش‌نامه ادبیات داستانی دانشگاه رازی، دوره 10 (1)، 65- 49.
شریفی، س. (2022، 24 آوریل) . مصاحبه شخصی.
کرولین، ریچارد، (1400)، چگونه از هر روایتی فیلم نامه اقتباس کنیم؟، چاپ 1، انتشارات امیرکبیر.
گنجوی، نظامی، (1400)، خمسه نظامی (5 جلدی)، چاپ 4، انتشارات ققنوس.
لاجوردی، فاطمه، (1384)، بررسی مبانی اعتقادی و آئینی درکلیسای ارتودکس، نشریه فلسفه تحلیلی، دوره 2 (3)، 170-135.
محمدی، محتشم؛ بازیاری، ایوب؛ رئیسی، مهوش، (۱۳۹۴)، شاهنامه فردوسی پیش متن شاهنامه شاه طهماسبی " با تاکید بر نگاره های داستان رستم و سهراب "، هشتمین همایش پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، ۲۷۲-۲۵۷.
مشهدی، امیر محمد؛ شیخ حسینی، زینب، (1397)، نقد و تحلیل عناصر داستان در منظومه‌های خسرو و شیرین نظامی و شیرین و خسرو هاتفی، نشریه علوم ادبی، دوره 8 (31)، 86-59.
مشهدی، امیر محمد؛ اسفندیار، سبیکه، (1394)، تحلیل بن مایه های عرفانی داستان «خسرو و شیرین» نظامی، پژوهشنامه عرفان، دوره 9 (19)، 182-161.
نامور‌مطلق، بهمن، (۱۳۸۶)، ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره ۵۶، ۹۸-۸۳.
نامورمطلق، بهمن، (۱۳۹۴)، درآمدی بر بینامتنیت،چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.
نامورمطلق، بهمن، (۱۳۹9)، تراروایت، روابط بیش‌متنی روایت‌ها، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
نامورمطلق، بهمن؛ کنگرانی، منیژه، (۱۳۸۸)، از تحلیل بینامتنی تا تحلیل بینا گفتمانی، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، دوره 3 (12)، ۹۴-۷۳.
نامور مطلق، ب. (2022، 25 می) . مصاحبه شخصی.
نامور مطلق، ب. (2022، 14 آوریل-5 می) . مصاحبه شخصی.
نوروزی، نسترن؛ موسوی‌لر، اشرف‌السادات؛ دانشگر، فهیمه، (۱۳۹۶)، بازخوانی بیناگفتمانی نقاشی، و سه اقتباس معاصر آن «حکایت یوسف و زلیخا»، فصلنامه علمی مطالعات فرهنگ ارتباطات، دوره 20 (48)، ۲۹۶- ۲۶۵.
نوروزی، نسترن؛ نامورمطلق، بهمن، (1397)، خوانش بیش‌متنی چهار اثر برگزیده تصویرسازی کلودیا پالماروسی با پیش‌متن‌هایی از نقاشی ایرانی، نشریه هنرهای زیبا، دوره 23 (1)، 16-5.
نوروزی، نسترن، (1398)، برداشت‌های پست مدرنیستی کلودیا پالماروسی و سودی شریفی از نگاره خلیفه هارون در حمام کمال‌الدین بهزاد، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، دوره 2 (3)، 103-77.
نوروزی، نسترن، (1398)، خوانش بیناگفتمانی نقاشی‌های اقتباس شده معاصر از آثار کمال الدین بهزاد، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه الزهرا.
هاچن، لیندا، (1396)، نظریه‌ای در باب اقتباس، ترجمه مهسا خداکرمی، چاپ دوم، نشر مرکز.
Dahiya, Sumitra, (2020) , An Appeal of Adaptation in Postmodern Age: A Brief Introduction to Linda Hutcheon's A Theory of Adaptation, Vol. 20:10.
Genette, Gerard, (1982) , Palimpsests, la literature au second degree, Paris: Seuil
Hutcheon, Linda, (2006) , A Theory of Adaptation, Britain: Published by Routledge.
Rajabi, Zeinab; Ghazizadeh, Khashayar, (2018) , A Comparative Study of Mystical-Visual Expression of Nizami Stories in Two Paintings of Haft Peykar and the Death of Shirin by Emphasizing the Relationship between Visual Structure and Story Context, Journal of Visual Art and Design Institut Teknologi Bandung, Vol. 10, No. 2, 2018, 155-170.
Norouzi, Nastern, (2018) , interdiscursive reading of contemporary paintings adapted from the works of Kamaluddin Behzad, PhD thesis, Al-Zahra University.
Simonet, Guillaume, (2010) , The concept of adaptation: interdisciplinary scape and involvement in climate change, Veolia Environment, Vol. 3: 1.
URL1: www.collections.dma.org
URL2 :www.deborahcoltongallery.com