تحلیل بوردیویی تصمیمات هنری کمال‌الملک در میدان هنر ایران در عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش اموخته گروه هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران

2 استادیارِ گروه هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

10.22070/negareh.2022.16131.3020

چکیده

محمد غفاری، ملقب به کمال‌المک، از نقاشان نامی ایران در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است. او از همان آغاز شیوۀ نقاشی کلاسیک اروپایی را در پیش گرفت و آن را به حد کمال رساند. در این مقاله، علت شیفتگی کمال‌الملک به نقاشی واقع‌گرای کلاسیک و بی‌توجهی و بی‌میلی او به نقاشی معاصر اروپایی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. بنابراین، هدف ما در این مقاله تبیین و تشریح عوامل احتمالی مؤثر در تصمیم‌گیری کمال‌الملک در این برهۀ حساس تاریخ هنر ایرانی است. سؤال اساسی مقاله این است که آیا کمال‌الملک در سفر فرهنگی خود به اروپا می‌توانست، به‌جای شیوۀ نقاشی قرن هفدهمی، شیوۀ قرن نوزدهمی را تعلیم ببیند و آن را با خود واردِ ایران کند؟ برای دادن پاسخی مناسب به این سؤال، ضمن به‌کارگیری روش تحقیق توصیفی تحلیلی از جامعه‌شناسی هنر بوردیو و مشخصاً از نظریۀ میدانِ هنر او استفاده و سعی شده است منش و موقعیت کمال‌الملک در میدان نقاشی و هنر قاجار به تفصیل مورد تحلیل و ارزیابی قرار بگیرد. همچنین، در این پژوهش از روش کتابخانه‌ای برای جمع‌آوری اطلاعات و از روش کیفی به منظور تجزیه و تحلیل آنها بهره برده‌ شده است. در اینجا، به‌منظور دست‌یابی به تصویری روشن‌تر از وضعیت و رفتار کمال‌الملک، میدان هنر عهد قاجار به پنج دورۀ مرتبط با رشد و شکوفایی کمال‌الملک تقسیم شده است: دورۀ اول، پیش از ورود کمال‌الملک به تهران را بررسی می‌کند؛ دورۀ دوم از ورود کمال‌الملک به تهران تا ورود او به دربار ناصرالدین‌شاه را مد نظر قرار می‌دهد؛ دورۀ سوم، منش و موقعیت کمال‌الملک را در میدان هنر دربار ناصرالدین شاه در نظر می‌گیرد؛ در دورۀ چهارم، حضور کمال‌الملک در اروپا مورد توجه قرار می‌گیرد؛ و در نهایت، در دورۀ پنجم، بازگشت او به ایران و سفرش به عتبات عالیات بررسی می‌شود. نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که منش و موقعیت کمال‌الملک در طول دوران حرفه‌ای فعالیت او، چه به عنوان هنرجو و چه به عنوان استاد، مسیری جز تعلیم و تحسین نقاشی‌های کلاسیک اروپایی را پیش روی او ترسیم نکرده است؛ به‌عبارتی دیگر، آنچه موجب روی آوردن کمال‌الملک به نقاشی‌های کلاسیک اروپایی شده است تا حدود زیادی ریشه در نیروها و عواملی دارد که برسازندۀ منش و موقعیت او در میدان هنر قاجار بوده‌اند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Kamal al-Molk’s Artistic Decisions in Qajar Art Field based on Bourdieu’s Theory

نویسندگان [English]

  • pegah chaghand 1
  • Taher Rezazadeh 2
1 M. A in Painting ,Art Department, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran
2 Assistant Professor of Art Department, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran
چکیده [English]

In this article, the aim has been to analyze Kamal al-Molk's artistic decisions in the field of Iranian art in the Qajar era using the descriptive-analytic method. This analysis has been in four main periods of Kamal al-Molk's life, which include: 1- Examining Qajar art field before Mohammad Ghaffari arrived in Tehran 2- Examining Mohammad Ghaffari's position in the art field from the age of 12 until entering Nasser al-Din Shah's court 3- Examining the position of Kamal al-Molk in Nasser al-Din Shah's court 4- A study of Kamal al-Molk's character and position in the European art field.
 The main research question is: Could Kamal al-Molk learn the 19th century style instead of the 17th century style of painting during his cultural trip to Europe and bring that to Iran? In the study of the first period, it is determined which artists are present in this field and what impact they have each had on this field among other issues. Among the artists, we can mention Mohammad Sadegh, Abdullah Naghash, Mehr Ali, Mirza Baba Isfahani, Abu Trab, and Sani al-Molk. The studies in the second period are as follows: Identifying the famous artists of this period and also determining the influence of artists on the Qajar art field; the result of which has had a great impact on the artistic life and artistic future of Kamal al-Molk. Artists studied in this historical context include: Lotfali Shirazi, Mahmoud Khan Saba, Ismail Jalayer, and Mazin al-Dawlah. Another research that has been done in this historical context is the study of the role of Mazin al-Dawlah in the education of Kamal al-Molk and the choice of Mohammad Ghaffari's artistic style towards the style of realism. The third issue to be studied is the position of Kamal al-Molk in the art field of Nasser al-Din Shah. This historical context is one of the most important positions of Kamal al-Molk for him; positive things happened and it can be considered a turning point in Kamal al-Molk's life. In this field of art, there is a powerful nucleus in the center of the field that causes the field of art to become stronger and stronger, and this powerful nucleus is none other than Nasser al-Din Shah Qajar, who was a supporter of Kamal al-Molk. One of the important events that happened to Kamal al-Mulk in this period is that he is no longer a student of Dar al-Fonun school and in addition to gaining the position of a painter, he also becomes a professor. Of course, he had other students besides Naser al-Din Shah. During this period, sources state that Kamal al-Molk received a salary from Nasser al-Din Shah for the paintings he painted, which shows the progress and strength of Kamal al-Molk's position in the Qajar field of art. In this course, an independent and dependent discussion is presented. The dependent pole indicates Kamal al-Molk's dependence on the center of the field, and the independent pole indicates his lack of dependence on the center of the field. In this period of Kamal-ol-Molk's life, he is at the center of the field, because he is in the center of Naser al-Din Shah’s field, without whom, Kamal al-Molk would have lost his special place, and of course, this dependence on the central core of the field caused controversy, and giving in to the tastes of the court and the king was against the will of Kamal al-Molk. Kamal al-Molk did not even have the will to change the tastes of the courtiers and the king during this period and began working as a court painter. One of the instructions given to Kamal al-Molk during this period was to draw a picture of the king and his children in a realistic style. In that period, the presence of the image of the king on the billboards, banknotes and even newspapers showed the strength of the foundations of the monarchy. Based on findings and according to Bourdieu's theories, it can be said that considering that Kamal al-Molk was located in the dependent pole of Qajar art field, he had to accept the rules governing the art field. One of the most important events that took place in this period is the arrival of the camera in Iran, which itself has had a great impact on the work of all artists, including painters. The arrival of the camera in Iran became one of the reasons for the attention of artists and art lovers to the Realistic style. During the reign of Nasser al-Din Shah, painters were sent to Europe to study, and Kamal al-Molk was no exception. In this period, we also see his copies of paintings by artists such as Rembrandt and Thyssen. The first painter Kamal al-Molk came into contact with in Europe was Fantin Latour, whose style has also been influential in the choice of classical style and realism by Kamal al-Molk. He has also been considered in European societies during this period, so it can be said that Kamal al-Molk has also been present in the European art field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kamal al-Molk
  • European Classical Painting
  • Qajar Period
  • Sociology of Art
  • Bourdieu
افشار مهاجر، کامران، 1384، هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: انتشارات دانشگاه هنر
بوردیو، پیر، 1379، «جامعه‌شناسی و ادبیات: آموزش عاطفی فلوبر»، ترجمه یوسف اباذری، در فصلنامه فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون، سال سوم، شماره 9 و10: 77-112
بوردیو، پیر، 1385، «چه کسی خالقان را خلق می‌کند»، ترجمه نیما ملک محمدی. هنر و معماری، شماره 15: 67-76
بوردیو، پیر، 1380، نظریه کنش، ترجمه مرتضی مردیها، تهران، نقش و نگار
بنان، علی، 1378، «بررسی زندگی و آثار کمال‌الملک»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس
باقرزاده، حمید، 1376، کمال‌الملک هنرمند همیشه زنده، تهران: انتشارات اشکان
پاکباز، روئین، 1389، دایره‌المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر
پاکباز، روئین، 1380، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: انتشارات زرین و سیمین
پرستش، شهرام 1393 روایت نابودی ناب؛ تحلیل بوردیویی بوف کور در میدان ادبی ایران، تهران: نشر ثالث
پرستش، شهرام، و محمدی‌نژاد، مرجان. 1389. «تحلیل اجتماعی آثار کمال‌الملک در میدان نقاشی ایران». جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال دوم، شمارۀ اول: 103-134
پورمند، حسنعلی و داوری، روشنک، 1391، «تصویر شاهانه و بازنمایی قدرت در قاجاریه؛ مطالعه تطبیقی هنر دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار در گفتمان قدرت»، نشریه مطالعات تطبیقی هنر، دو فصلنامه علمی-پژوهشی، سال دوم، ش4: 93-106
حائری، عبدالهادی، 1387، نخستین رویاروییهای اندیشه‌گرایان ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: انتشارات امیرکبیر.
حسینی مطلق، ملیحه. 1388، «پژوهشی پیرامون رایج ترین شیوه‌های نقاشی در عهد قاجار»، کتابداری، کتاب ماه هنر، ش 138: 54-61
ذکاء، یحیی، 1382، زندگی و آثار استاد صنیع‌الملک، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
ریتزر، جورج، 1377، نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.
سهیلی خوانساری، احمد، 1368، کمال هنر، تهران: انتشارات محمد علی علمی و سروش
فروغی، محمدعلی، 1362، یاد کمال‌الملک، تهران: انتشارات آینده.
ضیائی دفرازی، محرمعلی. 1394، «بررسی اوضاع سیاسی و اقتصادی عصر مظفرالدین‌شاه و نقش آن در جنبش مشروطیت»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
کسروی، احمد، 1378، تاریخ مشروطه ایران، تهران: موسسه انتشارت امیرکبیر.
کاشانی، حسین، 1365، مکتب کمال‌الملک، تهران: انتشارات نشر آبگینه وابسته به مرکز نشر فرهنگی رجاء
کشمیرشکن، حمید، 139۶، هنر معاصر ایران، ریشه ها و دیدگاه های نوین، تهران، نشر نظر
گودرزی، مصطفی، 1377، «درآمدی بر نقاشی معاصر ایران»، هنر و معماری، مطالعات هنرهای تجسمی، ش2: 58-69
 
محمدی‌نژاد، معصومه، 1388، «تحلیل جامعه‌شناختی عینیت‌گرایی در نقاشی قاجار، مطالعه موردی: کمال‌الملک»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علم و فرهنگ
محمودی، فتانه، و ظاهری، زهرا. 1399. «مطالعۀ تطبیقی نشانه‌های تغییرخواهی در آثار کمال‌الملک و ژاک لویی داوید، براساس نظریه میدان بوردیو» جامعه‌شناسی تاریخی. دورۀ دوازدهم، شمارۀ اول: 266 تا 298
مددپور، محمد، 1389، «تحولات نقاشی ایران از آغاز تا کنون: سیر و سلوک نقاش مسلمان»، زمانه، دوره جدید، ش 93: 16-19
نوایی، عبدالحسین، 1329، «کمال‌الملک آفریننده زیبایی‌ها»، اطلاعات ماهانه، سال سوم، شماره 4 و5
نوایی، عبدالحسین، 1376، «کمال‌الملک آفرینندة زیبایی‌ها». کمال‌الملک هنرمند همیشه زنده. به‌کوشش حمید باقرزاده. تهران: اشکان.
واکوانت، لوئیک. 1379 «پیر بوریو»، در: متفکران بزرگ جامعه‌شناسی، ویراستۀ راب استونز، ترجمه مهرداد میردامادی، تهران: نشر آگه.
هنر و مردم، 1354، «کمال‌الملک سنت‌شکن و سنت‌گذار»، شماره 150 تا 152
یاوری، حسین، 1392، نگاهی تازه به استاد استادان نقاشی نوین ایران کمال الملک، انتشارات سیمای دانش
 
Bourdieu, Pierre & Wacquant, Loic (2002) An Invitation to Reflexive Sociology, polity press.
Bourdieu, Pierre (1990) The Logic of Practice, polity press._
Bourdieu ,pierre (1979) Algeria, Cambridge university press
Bourdieu, Pierre (1993) Sociology in Question, translated by Richard Nice, SAGE publications._
Calhoun, Carig (ed) (1995) Bourdieu: Critical Perspectives, polity press.
Fowler, Bridget( 1998) Pierre Bourdieu & Cultural Theory. SAGE publications.
Griller, Robin (1996) “The Return of the Subject? The Mythology of Pierre Bourdieu”, in: Critical Sociology, vol22, no1,1966.
Martin, John Levi (2003) “What is Field Theory?” A J Volume 109, number 1( july 2003): p1-49.
Pinto, louis(1996) “The Theory of Field & Sociology of Literature: Reflections on the Work of Pierre Bourdieu”, in international journal of contemporary sociology, vol 32, no 2, 1996, pp177-186.
Swartz, David (1997) Culture & Power: The Sociology of Pierre Bourdieu, the university of Chicago press.