بررسی نگاره مرد سوار بر پرنده در نسخه خطی دقایق الحقایق نصیرالدین محمد معزم هیکلی با رویکرد آیکونولوژی پانوفسکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر، شهر تهران

2 استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر، دانشکده حفاظت و مرمت، شهر تهران

10.22070/negareh.2022.15456.2931

چکیده

کتاب دقایق الحقایق؛ یکی از نسخه‌های خطی مصور در باب علوم غریبه است که  در آناتولی در سال 671 و 672 قمری به خط مؤلف و با 51 نقاشی از کاتب نسخه تصویرگری شده است. تلفیق علوم لیمیا، هیمیا، سیمیا و احکام نجوم در شکل‌گیری این کتاب تأثیر داشته است. تصاویر این نسخه ارزش زیادی دارند چراکه اطلاعات گسترده‌ای از اعتقادات مشایخ مسلمان آسیای صغیر، در دوره سلجوقی در اختیار ما قرار می‌دهد. هدف از این پژوهش بررسی مفهوم نگاره مردی سوار بر پرنده در نسخه دقایق الحقایق بر اساس رویکرد آیکونولوژوی پانوفسکی است. آیکونولوژی دارای سه مرحله اساسی است که می‌تواند لایه‌های معنایی ظاهری و پنهان نقوش را برای ما آشکار کند. سؤال‌هایی که در این زمینه مطرح می‌شوند: 1. تصویر مردی سوار بر پرنده در این کتاب بر اساس رویکرد آیکونولوژی بر پایه چه اعتقاداتی شکل‌گرفته است و 2. آیا این اعتقادات منشایی ایرانی دارد؟ ریشه اصلی تصویر مردی سوار بر پرنده بر اساس رویکرد آیکونولوژی را در کجا می‌توان یافت؟ اهمیت و ضرورت بررسی تصاویر این نسخه آشنایی با اعتقادات پیشینیان و تصویرگری علوم غریبه در قرن هفتم است. برای پاسخ به این سؤال از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و گردآوری کتابخانه‌ای استفاده‌شده است. پس از توصیف نقش مرد سوار بر پرنده و مطالعه متن کتاب، مصادیق تصویری در سایر نسخه‌ها گردآوری‌شده است تا به کمک آن‌ها بتوان علت استفاده از چنین مضمونی را دریافت و ریشه‌های پنهان تصویری مرد سوار بر پرنده را تفسیر کرد. مهم‌ترین نتیجه پژوهش علت استفاده از چنین نقش‌مایه‌ای را مرتبط با مفاهیم کیهان‌شناختی هند می‌داند. این نقاشی احتمالاً باید از غاز مرکب برهما -خدای سیاره مشتری- الهام گرفته باشد و یا از گارودا، مرکب ویشنو که با سیاره عطارد در ارتباط است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of a Man Riding a Bird in Daqa’iq al-Haqa’iq Nasir al-Din Muhammad al-Mu'azzim al-Haykali based on Panofsky’s Iconology Approach

نویسندگان [English]

  • Faeze Rezaee 1
  • Saeid Khoddari Naeeni 2
1 MA in Islamic Art, University of Art, Tehran, Iran
2 Assistant Professor and Faculty Member of Art University, Faculty of Conservation and Restoration, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Mankind has always tried to achieve his desires by relying on occult sciences and the conquest of superior powers. This science has gone through a long history without any beginning date and no historical period has been excluded from it, because phenomena such as eclipses, comets, earthquakes, epidemics, wars, unfair taxes, etc. have always existed, and all have caused personal concern and insecurity. While human beings were defenseless against natural and unnatural factors, diseases, etc., occult sciences came to help mankind as a transcendental force, and with the help of amulets, spells, medical magic utensils, etc., brought him peace and security. The large number of written sources related to occult sciences is proof of this claim. Due to the connection of these sciences, especially talismans with images, some of these written sources are illustrated, because in order to practice talismans and enchantment, drawing pictures was also necessary.
Daqa’iq al-Haqa’iq (Degrees of Truths); is one of these illustrated manuscripts which its paintings have not yet been examined. The images in this version are so valuable because they provide us with extensive information on the beliefs of Muslim elders in Minor Asia during the Seljuk period. The combination of occult sciences such as talisman, conjuring planets, chemistry, and astrology has influenced the formation of this book. This version was illustrated in Anatolia by al-Nasiri (Nasir al-Din Muhammad b. Ibrahim b. 'Abd Allah al-Rammal al-Mu'azzim al Sa'ati al-Haykali), extant in a Persian copy dated A.H. 10 Ramadan 670 and Shawwal 671. This manuscript was presented to Kay Khusraw III, one of the last Rum Seljuk rulers, when he was a child. This manuscript can be divided into three main parts. Its three treatises deal with astrology, angelology (study of angels), talismans, and magic, and emphasize prognostication. Its treatises have 51 paintings painted by the scribe.
The first part of the book, which has no name, can be divided into two parts. The first part is related to talismans, the titles of which include revealing the secrets of the twenty-eight mansion of the moon, and the main text includes departures to summon the clients, including the names of God, the names of angels, verses from the Qur'an, tribal letters, and magic squares. The paintings in the version include images such as crabs and the moon, dragons, snakes, rams, etc., which have been depicted in order to summon the clients of life and achieve different desires. The second part deals with the rules of astronomy and it is determined what works are best to do in each month.
This research seeks to study the concept of a painting that shows a man riding a bird in iconological way. As we know, iconology has three basic stages that can reveal the apparent and hidden semantic layers of patterns. The main question raised in this research is: What is the reason for using the painting of a man riding a bird in this book based on the iconology approach? This painting is based on what beliefs? And are these beliefs of Iranian origin? Where can we find the origin of this painting? The importance and necessity of examining the images in this version are due to their contribution to extend previous knowledge of the beliefs of the predecessors and the illustration of occult sciences in the seventh century. To answer this question with the iconological method, after describing the role of the man riding the bird and studying the text of the book, written sources with illustrations that have a similar theme have been collected to help us understand the reason of using this painting and its hidden roots. The above mentioned process led to the interpretation of the image of a man riding a bird.
The most important result of the descriptive-analytical research is that the reason of using this painting is related to Indian cosmological concepts. Iran and India have had close historical ties over time. Over the millions of years, the country has had many cultural exchanges in language, religion, art, culture, food, and other traditions. This painting can be considered as one of these cultural exchanges, which must have been inspired by the goose (Hamsa) vahana (vehicle) of Brahma, the god of Jupiter, or Garuda, the vahana of Vishnu which is associated with Mercury.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Daqa’iq al-Haqa’iq
  • Art of Painting
  • Man Riding a Bird
  • Iconology
  • India
ادهم، نیما (1398). دگر ریختی در تصاویر چاپ سنگی اسکندرنامه نقالی، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه هنر، تهران
رضازاده، طاهر (1394)، فلزکاری غرب ایران در سده‌های ششم و هفتم هجری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
ریشار، فرانسیس (1383)، جلوه‌های هنر پارسی: نسخه‌های نفیس ایرانی قرن ۶ تا ۱۱ هجری قمری موجود در کتابخانه ملی فرانسه، ترجمه عبدالمحمد روح‌بخشان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
کریمی، بهزاد (1398). طرح‌واره‌ای در باب پژوهش تاریخ و متن در حوزه علوم غریبه، تاریخ نو، شماره 29، ص 9-20
گوهری، مصطفی و کاظم بیگی، محمدعلی (1394). وضعیت علوم غریبه پس از حمله مغول بررسی موردی آثار ملاحسین واعظ کاشفی، تاریخ و فرهنگ، شماره 95، ص 137-157
 موسی پور، ابراهیم (1387). تعویذ در دوازده + یک، ترجمه و گردآوری ابراهیم موسی پور، تهران: انتشارات کتاب مرجع
نسخه دقایق الحقایق، متعلق به 671-670 ه.ق، محفوظ در کتابخانه ملی فرانسه شماره Ms Persan 174
نسخه تقویم نجومی، متعلق به 1301 ه.ق، محفوظ در کتابخانه ولکام لندن Wellcome Ms pers.373
نسخه ذخیره اسکندری، متعلق به 1032 ه.ق، محفوظ در کتابخانه دانشگاه تهران، شماره 4167
نسخه ذخیره اسکندری، متعلق به قرن یازدهم، محفوظ در کتابخانه مجلس، شماره 6841
نسخه عجایب المخلوقات، متعلق به 790 ه.ق، محفوظ در کتابخانه ملی فرانسه، شماره Ms Persan 332
نسخه جواهر الاحجار، خواص الاحجار و منافع الاحجار، متعلق به 907 -1009، محفوظ در کتابخانه ملی فرانسه
 Ms arab.2775
وارنر، رکس (1386). دانشنامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره
نلینو، کرلو الفونسو (1349). تاریخ نجوم اسلامی (ترجمه کتاب علم الفلک)، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات کانون نشر و پژوهش‌های اسلامی
 
Berlekamp, Persis.(2011). Wonder, Image and Cosmos in Medieval Islam. London:Yale University Press
Canby, sheila R. etc.(2016). Court and Cosmos The Great Age of the Seljuqs. New York: The Metropolitan Museum of Art
Farhad, Massumeh and Bagci, Serpil.(2010). Falnama: The Book of Omens. United kingdom: Arthur M. Sackler Gallery
Keshavarz, Fateme(1986). A Descriptive and Analytical Catalogue of Persian Manuscripts. London: The WellcomeInstitude for the History of Medicine
Kuehn, Sara.(2011). The Dragon in Medieval East Christian and Islamic Art. Leiden: Koninklijke Brill NV
Panofsky, Erwin. 1972. Studies in Iconology (humanistic themes in the art of the
renaissance. Icon Editions, New York
Panofsky, Erwin. 1955. Meaning in the Visual Arts, Dobleday Anchor Books, NewYork.
Pingree, David(1980). Some of the Sources of Ghayat al-hakim. Journal of the Warburg and Courtauld Institute, 43, 1-15
Pingree, David(1989). Indian Planetary Images and the Tradition of Astral Magic. Journal of the Warburg and Courtauld Institude, 52, 1-18
URL3:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:1720_CE_Brahma_on_hamsa,_Pahari_school_of_chitra,_Mankot_Himachal_Pradesh.jpg
Vesel, ziva (2012). Talisman From the Iranian world in The Art and Material Culture of Iranian Shi’ism, ed. Pedram Khosronejad. London:I.B.Tauris