تحلیل بیش ‌متنی روابط دین و اسطوره در نقاشی شکار بهرام گور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکترای تخصصی، گروه مطالعات تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

2 استاد گروه ارتباط تصویری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران،

3 عضو هیات علمی و مدیر گروه دکترای پژوهش هنر در دانشگاه هنرو ریاست هیئت ممیزه دانشگاه هنر علمی و کاربردی تهران

4 دانشیار گروه نمایش، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

10.22070/negareh.2022.15862.2978

چکیده

نقوش «شکار بهرام گور» دارای مضامین و جوهره «دینی» و «اسطوره‌ای» در «نقاشی ایرانی» است و علی‌رغم وجود پژوهش‌های متعدد در خصوص نقاشی‌های مرتبط با شکارگری بهرام گور، آثار یادشده تاکنون از دریچه امکان بازنمایی مفاهیم دینی و باورهای اسطوره‌ای کمتر موردتوجه و بررسی قرارگرفته‌اند. هدف از انجام پژوهش حاضر، پر کردن خلأ مطالعاتی موجود و فهم چیستی و چگونگی روابط دین‌ و اسطوره با آثار نقاشی منتخب است. پرسش‌های پژوهش عبارت‌اند از 1. شکل روابط ممکن در «مفاهیم دینی و باورهای اسطوره‌ای» به‌عنوان پیش متن، با «نقوش شکار بهرام گور» در «نقاشی ایرانی» به‌عنوان «متن‌های نهایی» چگونه است؟ 2. کدام‌یک از پیش متن‌های ممکن، دینی و یا اسطوره‌ای تأثیرات و جایگاه مهم‌تری در شکل‌گیری و غنای درون‌مایه آثار نقاشی با موضوع شکارگری بهرام گور داشته‌اند؟ در این پژوهش با تکیه‌بر روش توصیفی و با استفاده از رویکرد «بیش ‌متنیت»، صرفاً به تحلیل جایگاه موارد «دین و اسطوره» در محتوای آثار منتخب پرداخته‌شده است. همچنین گردآوری داده‌ها با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی و نیز مطالعه بصری آثار نقاشی منتخب، صورت گرفته است. ترکیب هفت اثر منتخب، شامل دو اثر برگرفته از شاهنامه فردوسی، دو اثر برگرفته از هفت‌پیکر نظامی، یک اثر از تاریخ بلعمی، یک اثر از کلیات امیر علیشیر نوایی و یک اثر با منبع نامشخص است. بررسی‌ها نشان داد دین و اسطوره در یک رابطه مؤثر «بیش متنی»، شکل‌گیری نقوش اولیه شکارگری بهرام گور در دوره ساسانی و سپس بازتولید و تداوم حضور این نقوش در نقاشی ایرانی را در پی داشته‌اند. در این حالت در بستر روابط بیش متنی و بینامتنی، شرایط موجود به سمت دگرگونگی (تغییر) در پیش متن‌های دینی و اسطوره‌ای متمایل بوده است. همچنین دین در مفاهیم و کلیات و اسطوره در صورت و جزئیات آثار نقاشی و در مواردی با هم‌پوشانی، موجبات ارتقاء کیفی آثار را فراهم ساخته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hypertext Analysis of the Relationship between Religion and Myth in Bahram Gur's Hunting Painting

نویسندگان [English]

  • Hojat allah Hassanvand 1
  • MOHAMMAD KHAZAI 2
  • GOLAMALI HATAM 3
  • MOHAMMAD AREF 4
1 PhD Student, Department of Analytical and Comparative Studies of Islamic Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran
2 Professor, Department of Visual Communication, Tarbiat Modarres University, Tehran,
3 Faculty and director of the PhD group in Art Research at the University of Arts, Chairman of the Board of Examiners of Tehran University of Scientific and Applied Arts
4 Associate Professor, Department of Drama, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran
چکیده [English]

The hunting motifs of Bahram Gur's painting are considered as the themes with "religious" and "mythical" essence in "Iranian painting". Despite numerous researches on paintings related to Bahram Gur's hunting, these works have so far been less studied in terms of the possibility of representing religious concepts and mythical beliefs. These works are mainly based on literary texts related to the Islamic period, especially "Ferdowsi's two narrations" in "Shahnameh" and Nezami in "Haft Peykar" and some lesser-known sources. These sources have narrated events related to "Bahram Gur" in the context of history, but not exactly in accordance with historical facts. The reason for this is the influence of the literary texts of the Islamic period on the literary features and Sassanid historiography, that is, "mixing with Iranian myths and legends and magnifying the heroism". This means that the efforts made in the historical and literary texts of this period can also include an indispensable part of life and events related to Bahram Gur. Therefore, it is expected that in illustrating the works of the "painting in question", in addition to historical narratives in related events, the manifestation of his religious aspects and myths in the structure (form and content) can be observed and followed in a more specific way. Therefore, the research has been done with the purpose of filling the gap of existing studies and giving insight into the relationship between the religion and myth with the selected paintings. The research questions are: 1.what is the relationship between "religious concepts and mythical beliefs" as a pretext, with "hunting motifs of Bahram Gur" in "Iranian painting" as the "final texts". 2. Which of the possible pretexts, religious or mythical, had a more important influence and place in the formation and richness of the theme of Bahram Gur's paintings? In this research, relying on the descriptive method using the "hypertextual" approach, the position of "religion and myth" in the content of selected works has been analyzed. Data collection was also done using library studies, documents and visual study of selected paintings. The combination of seven selected works in the present study includes: two works taken from Shahnameh by Ferdowsi, two works taken from "seven figures" by Nezami, one work from the history of Balami, one work from the collections of Amir Alishir Navai and one work from an unknown source. Results of the studies have shown that: Religion and myth have effective relationships in the formation of hunting motifs of Bahram Gur during the Sassanid period and then in the reproduction, and the continued presence of these motifs in Iranian painting. In the context of hypertextual and intertextual relations, the existing conditions have moved towards the transformation in religious pretexts and in mythical ones. Religion in concepts and generalities and myths in the form and descriptions of paintings, and in some cases with overlap, have provided the means to improve the quality of the works. According to the hypertext theory, the relationships towards transformation or homogeneity can never be considered as "absolute". For this reason, based on the studies conducted during this research, the general and "relative"  type of hypertextual relationships in the selected paintings  was determined, which were studied and summarized in the form of "tables and analyses". The divisions made in this table show that although religion and myth have each had approximately the same requirements for the effect (presence) on the examined final texts, in this case the transformations and effects of the presence of religion tend to decrease or even eliminate. This is the case, if the elements, concepts and beliefs related to myth, while expanding and increasing in the final texts, have shown a more noticeable and effective presence in the paintings. In addition, the study of visual elements and qualities in the selected works shows the attractiveness of the topic and the existence of repetitive elements and motifs related to this character. Repeatable patterns have formed a kind of uniform visual pattern by which the form and appearance of these works became closer to each other.  These features can provide the grounds for considering them in the form of generalities of thematic art in the forthcoming studies; that the religious and mythological foundation and essence should be sought in its components and elements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Painting
  • Hunting
  • Bahram Gur
  • Religion
  • Myth
  • Hypertextuality
آموزگار، ژاله. (1374). تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سمت
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت. ترجمه پیام یزدانجو. چ اول. تهران: مرکز
آلن، تونی. فیلیپس، چارلز. گریران، مایکل. (1384). سرور دانای آسمان‌ها: اسطوره‌ها و افسانه‌های ایرانی. تهران: نی
آژند، یعقوب. (1387). مکتب نگارگری شیراز. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران
پورداوود، ابراهیم. (1346). کمان و تیر. مجله: بررسی‌های تاریخی، سال اول، (1)، 45-29.
پوپ اپهام.) 1387). شاهکارهای هنر ایران. جلد 1. تهران: علمی فرهنگی
فرهادی، علی.1384) )، دگردیسی اسطوره بهرام در حکایت‌های بهرام، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال اول، شماره 3: 173-149
عباسچی معصومه. فهیمی فر، اصغر. طاووسی، محمود. (1396). تفسیر شمایل شناسانه نگاره «بهرام گور و آزاده در شکارگاه» در نگاره آل اینجو(725-758 ه.ق) برمبنای آرای پانوفسکی. شماره 43: 61-73
کریم اف، کریم. (1384). سلطان محمد و مکتب او (مکتب نقاشی تبریز). ترجمه جهان پری معصومی و رحیم چرخی. تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز
کنگرانی، منیژه. (1388). بیش متنیت روشی برای مطالعات تطبیقی هنر، مجموعه مقالات دومین و سومین هم‌اندیشی هنر. 55-82
گریمال، پیر. (1356)، فرهنگ اساطیر یونان و رم. ج اول. ترجمه احمد بهمنش. تهران: امیرکبیر
موله، ماریژان. (1365). ایران باستان. ترجمه ژاله آموزگار. چاپ دوم. تهران: توس
میر سعیدی. (1379). افسانه‌های تاریخی در تاریخ ساسانیان. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. 435-417
محمدیان، فخرالدین. شریف کاظمی، خدیجه. مهر آفرین، رضا. (1398). بازتاب جایگاه نقش تیر و کمان در تاریخ و فرهنگ ایران. پژوهش هنر. ش 17: 47-33
ندوشن، محمدعلی اسلامی. (1363). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. چاپ چهارم. تهران: یزدان
نژاد اکبری مهربان، مریم. (1386). شاهنشاهی ساسانیان. تهران: پارسه
نامور مطلق، بهمن. (1391). گونه شناسی پیش متنی. فصلنامه پژوهش‌های ادبی. سال نهم. ش 38: 139-152-
نامور مطلق. (1386). بهمن، ترامتنیت: مطالعه روابط یک متن با متن‌های دیگر، پژوهشنامه علوم انسانی، ش 56: 83-98
هلین برند، رابرت. (1387). هنر و معماری اسلامی. ترجمه اردشیر اشراقی. تهران: فرهنگستان هنر و نشر روزنه
Ettinghausen,Richard.(1979). Bahram Gur,s Hunting Feats or the Problem of Identification. British: Institute of Persian Studies.
Gérard, Genette. (1997). Palimpsestes. La littérature au second degré. Paris: Seuil.
Harper, P. O. (1978). The Royal Hunter, New York, Asia Society in association with J.
Witherhill.
Soudavar, A. (2003). The Aura of Kings. California: Mazda publishers.