تحلیل اسب‌نگاره‌های آبی فام در نگارگری‌های ایران در سده‌های دهم تا دوازدهم هجری از منظر عرفان، اسطوره و تمثیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی هنر ومعماری واحد اصفهان(خورسگان)

2 عضو هیات علمی دانشگاه نجف آباد

3 دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

10.22070/negareh.2022.14389.2755

چکیده

نگارگری ایرانی به مثابهٔ فرهنگنامه‌‌ای مصور، دامنهٔ وسیعی از تحقیق و تفحص در زمینه‌های مختلف برای پژوهشگران فراهم می‌آورد. اسب نگاره‌ها از جمله زمینه‌های موضوعی مهم نگارگری ایرانی هستند که در رنگ‌های معمول و متنوع و گاه با هویت‌های اسطوره‌ای مشخصی همچون شبدیز و رخش در نسخه‌های منظومی چون شاهنامه مصور گشته‌اند؛ اما تقریبا از نیمه قرن نهم هـ ق/پانزدهم م اسب‌هایی به رنگ آبی پا به میدان نگارگری نهادند و در حد فاصل قرن‌های دهم تا دوازدهم هجری نقش پررنگ تری در نگارگری یافتند. این دوران مقارن با رشد و اعتلای اندیشه‌های عرفانی در ادبیات فارسی است و به نظر می‌رسد عرفان بر نگرش نگارگران نیز بسیار موثر بوده باشد. این پژوهش  به هدف  شناخت  پیوندهای اسب نگاره‌های آبی فام در نقاشی و عرفان ایرانی – اسلامی و نیز بررسی و تحلیل مفاهیم رنگ آبی در اسب نگاره‌های آبی فام بر اساس اسطوره و تمثیل و در پاسخ به این سوالات که 1- چه پیوندی میان اسب‌های آبی فام در نقاشی و عرفان ایرانی –اسلامی وجود دارد؟و 2- زبان تمثیلی و اسطوره‌ای نهفته در اسب نگاره‌های آبی فام در نگارگری ایرانی حامل چه پیامی است؟ به شیوه  توصیفی – تحلیلی و تطبیقی به روش کتابخانه‌ای با استناد بر آراء عرفای اسلامی، تمثیلها و اسطوره‌های ایرانی انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد رشد و اعتلای اندیشه‌های عرفانی در قرن‌های نهم تا دوازدهم و نفوذ آن در عرصه‌های ادبی و هنری بویژه نگارگری موجب به کارگیری برخی عناصر با معنای مشخص عرفانی شده است. کاربرد نمادین اسب اسطوره‌ها به عنوان الگوی قهرمانی، شجاعت، وفاداری و بکارگیری فام‌های آبی به عنوان تمثیلی از مفاهیم پاکی، ایمان و معصومیت، بازتابی است از بیان راهواری و هدایت سواری لایق و پاک به سر منزل مقصود و جاودانگی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Blue-painted Horses in Iranian Paintings in the Tenth to Twelfth Centuries AH / Sixteenth to Eighteenth Centuries AD from the Point of View of Mysticism, Myth and Allegory

نویسندگان [English]

  • Azar Bagheri 1
  • zahra fanaei 2
  • seyed ali Mojabi 3
1 ISLAMIC AZAD UNIVERSITY ISFAHAN(KHORASGAN)BRANCH
2 najafabad University faculty member
3 Azad Islamic Isfahan(Khorasgan) branch
چکیده [English]

Iranian painting, like an illustrated dictionary, provides a wide range of research and exploration in various fields for researchers. Horse paintings are among the most important thematic contexts of Iranian painting, which are illustrated in common and various colors and   sometimes with specific mythological identities such as Shabdiz and Rakhsh in poetic versions such as Shahnameh. After the body of the heroes, horses are perhaps the most prominent element in painting; and one of the main characters in the stories. But, from about the middle of the ninth century AH/ fifteenth century AD, blue horses entered the field of painting and in the period between the tenth and twelfth centuries AH / sixteenth to the eighteenth century AD, they found a more prominent role in painting. Since historically this period coincides with the growth and promotion of mystical ideas in Persian literature, it seems that mysticism has been effective on the attitude of artists, especially painters. The important thing is that in none of the poems and legends there is any reference to the legendary blue horses, so the mentality arises that perhaps the special formation of historical, cultural and artistic history of pre-Islamic Iran and the Islamic era presents several important components. First, the position of the horse in the beliefs of the Iranian people in terms of cultural and mythological identity, then the interpretations of the concepts of color, especially blue in its general and doctrinal-mystical sense, and finally the current of thought that could affect the view of painting in this regard. The aim of this study was to identify the links between blue-colored horses in Iranian -Islamic painting and mysticism, as well as to study and to analyze the concepts of blue in blue-colored horses based on myth and allegory, in response to the questions that 1- what is the connection between blue-colored horses in Iranian-Islamic painting and mysticism? And 2- what is the message of the allegorical language hidden in the blue-painted horses in Iranian painting? It has been done in a descriptive-analytical way and in library way, citing the opinions of Islamic mystics. To conduct this research, 16 Iranian paintings were purposefully selected with special attention to the content of the story and with the assumption that there is a close relationship between Iranian mystical literature, myths and Iranian blue-horse paintings, and according to the story and literary and mystical features which were subsequently analyzed based on objectives and to answer to the questions. In the analysis, after examining the allegorical, mystical and mythical role of the horse in Iranian paintings, other items such as the verses in the paintings that are part of the story and the emphasis or reference to blue, to the horse and blue horses, and to concepts such as vigilance, loyalty, courage, etc. are considered from the point of view of mysticism. The emphasis of the color blue in riding is on innocence, purity, immortality, and sorrow, emphasis or reference to the position of Sufism on horses, and emphasis on the status of horsemen and princes. The discussion of mysticism, especially from the fifth century AH/ the eleventh century AD onwards with the presence of Nezami, Ibn Arabi, Suhrawardi, etc. in the literature of mystical poetry reached its peak and in the tenth-twelfth centuries AH/ sixteenth-eighteenth centuries AD, clearly shows in the fields of poetry and literature, especially Iranian painting. In promoting and spreading the culture of mysticism among the community of artists of the Timurid era, Abdul Rahman Jami, poet and mentor of Naqshbandiyya, Mir Ali Shirnavai and Sultan Hossein Bayqara, played a major role and influenced artists such as Behzad and his followers. Based on the results, the expansion and promotion of mystical ideas and their impact on literary and artistic fields, especially painting, show the mythical horse as a model of heroism, courage, and loyalty, and the use of blue tones as a model. The allegory of the concepts of purity, faith and innocence is a reflection of expressing a worthy and pure path towards the purpose and immortality. The horse seems to have been the strongest animal in terms of identity that the painter could have resorted to, and blue was the most appropriate color that could represent the common quality of the spirit of honesty and faith between man and animal as well as the dignity and decency of the horse. In addition to the items mentioned in many drawings, the use of blue color for horses is out of spirituality and is only to complete the color composition and rotate the eyes of the audience and create a visual balance in the drawing. The concepts are allegorical, mystical and spiritual and have been rendered only in order to complete the color composition and rotate the audience's eyes and create visual balance in the image, which requires another detailed discussion

کلیدواژه‌ها [English]

  • Blue-painted Horses
  • Persian Painting
  • Mysticism
  • Allegory
  • Myth
  • Poetry
آژند، یعقوب، (1395)، نگارگری ایران جلد اول و دوم، تهران: سمت.
افشاری، حسن، (1390)، هنر نقاشی ایران از آغاز تا اسلام، تهران : نشر پازینه.
امامی، صابر، (1380)، اساطیر در متون تفسیری فارسی، تهران :گنجینه فرهنگ. 
امینی ‌لاری، لیلا، خیر اندیش، سید مهدی، (1393)، جلوه‌های نمادین رنگ در ادب عرفانی، دو فصلنامه علمی-پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال پنجم، شماره 9،پاییز و زمستان 1393،صص 42-7.
بلخاری قهی، حسن(1394)، قدر، نظریه هنر وزیبایی در تمدن اسلامی، چاپ اول، تهران : سوره مهر.
پاکباز، روئین، (1380)،نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین.
پاکباز، روئین، (1391)،دایره المعارف هنر، چاپ دوازدهم، تهران : فرهنگ معاصر.
پوپ،آرتور آپهام(1378)، سیر و صور در نقاشی ایران، ترجمه. یعقوب آژند، تهران : مولی.
پورنامداریان،تقی(1396)،رمز و داستان هایرمزی در ادب فارسی،چاپ نهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حسینی راد، عبدالمجید(1390)، شاهکارهای نگارگری ایران،ترجمه، کلود کرباسی،ماری پرهیزگاری،پیام پریشان زاده، پریناز شهوند، تهران: موزه هنرهای معاصر.
دیاکونف، ا.م، (1345)، تاریخ ماد، ترجمه،کریم کشاورز، تهران : بنگاه ترجمه نشر کتاب.
رجبی، محمدعلی(1382)،.،بهزاد در گلستان، تهران : فرهنگستان هنر.
ساداتی زرینی، سپیده ، مراثی، محسن، (1387).بررسی چگونگی تأثیر گذاری عرفان اسلامی در شکل گیری هنر نگارگری مکتب هرات تیموری و تبریز صفوی، هنر و معماری، نگره،  تابستان، شماره 7 صص 106-93.
سلطان کاشفی، جلال الدین / صفاری احمدآباد،سمیه/شریف زاده،محمد رضا (1392).رمزگشایی معانی عرفانی رنگ در نگاره‌هایی از هفت گنبد (بر اساس آراء حکیمان اسلامی)، فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، شماره چهار، زمستان، صص 54-42.
سودآور، ابوالعلاء، (1380)، هنر دربارهای ایران، ترجمه، ناهید محمد شمیرانی، تهران : نشرکارنگ.
شمیسا، سیروس(1397)، نقد ادبی ، چاپ چهارم، تهران : میترا
شیمل، آنه ماری، ساسِک پرسیلا،  (1382)، ارزش‌های رنگ در هنر و ادبیات ایران، ترجمه مریم میراحمدی، نامه انجمن، زمستان ، شماره 12.
فتوحی، محمود، (1383)، تمثیل، ماهیت، اقسام، کارکرد، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دوره 12-13، شماره 47-49، صص 141-178.
قائمی، فرزاد، یاحقی، محمد جعفر، (1388)، اسب، پرتکرار ترین نمادینه جانور در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان، فضلنامه زبان و ادب فارسی، شماره 42، زمستان 1388، صص 26-9.
کربن،هانری(1390a)، واقع انگاری رنگ‌ها و علم میزان،ترجمه، انشالله رحمتی، چاپ دوم ، تهران : نشر صوفیا
کربن،هانری (1387b)،انسان نورانی در تصوف ایرانی، ترجمه، فرامرز جواهرنیا ، تهران : انتشارات آموزگار خرد.
کفشچیان مقدم، اصغر، مریم، یاحقی(1390)، بررسی  عناصر نمادین در نگارگری ایران،باغ نظر، سال هشتم ، زمستان 1390، صص 76-65 
کمبل،جوزف(1398a)، تو، آن هستی، دگردیسی در استعاره‌های دینی، ترجمه، مینا غرویان،چاپ سوم، تهران: انتشارات دوستان.
کمبل، جوزف (1398b)، زندگی در سایه اساطیر، ترجمه، هادی شاهی، چاپ سوم، تهران:انتشارات دوستان.
کورکیان، ا.م، سیکر،ژ.پ، (1377)، باغ‌های خیال هفت قرن مینیاتور ایران، ترجمه، پرویز مرزبان، تهران: نشر پژوهش فرزان روز.
ماحوزی، مهدی، (1377)، اسب در ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی، مجله ادبیات علوم انسانی دانشگاه تهران، تابستان و پاییز، صص235-209.
مرادی‌نسب، حسین/ بمانیان،محمد رضا/ اعتصام،ایرج (1396). بازشناسی تأثیر اندیشه عرفانی در پدیداری رنگ آبی در کاشی کاری مساجد ایران، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، چهاردهم، بهار 1396، سال پنجم، صص50-36.
موحدی، محمد رضا، (1380)، سلسله سخنوران، تهران: انتشارات باز (بازشناسی اسلام و ایران).
نامور مطلق، بهمن(1397)،درآمدی براسطوره شناسی ،چاپ دوم،تهران: انتشارات سخن
نوری، محمد، (1385)، اخلاق و عرفان تمثیلی، بررسی اسب به عنوان یک نماد معنوی، فصنامه علمی-ترویجی اخلاق، تابستان شماره 4، 87
یونگ،کارل گوستاو(1399)، ناخودآگاه جمعی و کهن الگو ، ترجمه: محمد باقر اسمعبل پور، ، فرناز گنجی،چاپ سوم، تهران: جامی