مطالعه تحلیلی ساختار نگاره‌های نسخه خمسه نظامی سال 909 هجری موجود در کتابخانه بادلیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

2 استادیار گروه نقاشی دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

10.22070/negareh.2022.14701.2805

چکیده

ادبیات و هنر هر ملتی از پایه‌های بنیادین فرهنگ آن ملت محسوب می‌شود. ادبیات حماسی، غنائی، تعلیمی، مذهبی و عرفانی ازجمله مضامین پرکاربرد در هنر هستند و سرمنشأ آفرینش آثار ماندگار و غنای نگارگری ایران به شمار می‌روند. یکی از منابع ادبی مشهور که در دوره‌های مختلف موردتوجه هنرمندان بوده و توسط نگارگران مصور شده،‌ خمسه نظامی است. یکی از نسخه‌های ارزشمند از خمسه نظامی مربوط به سال 909 هجری قمری مصادف با سال 1504 میلادی موجود در کتابخانه بادلیان دانشگاه آکسفورد است که در این پژوهش تلاش شده است ساختار طرح و ویژگی‌های شکلی و بصری نگاره‌های خمسه نظامی موجود در کتابخانه بادلیان بررسی و تحلیل شود. همچنین هدف دیگر، مطالعهٔ نسبت میان این نگاره‌ها با ویژگی‌های سبک‌شناختی مکتب شیراز است. پرسش­های پژوهش عبارت‌اند از: 1. ویژگی‌های بصری و ساختار طرح و ترکیب­بندی در نگاره‌های نسخه خمسه نظامی چیست؟ 2. نسبت میان این نگاره‌ها با ویژگی‌های سبک‌شناختی مکتب ترکمان شیوه شیراز چگونه است؟ پژوهش حاضر ازنظر هدف، بنیادی -نظری و از منظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. شیوه‌ی گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است و شش نگاره از این نسخه به روش غیر احتمالی انتخاب و به روش کیفی مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته است. یافته‌های پژوهش گویای آن است که ساختار و ویژگی‌های بصری این نگاره‌ها شامل، سادگی و هماهنگی در ساختار ترکیب‌بندی‌، بی‌آلایشی آمیخته با دقت در رسم عناصر بصری، اهمیت به پیکره‌های انسانی و تبدیل آن به مهم‌ترین بخش از فضای تصویر، ترسیم ساده مناظر طبیعی در خدمت ساختار تصویر و رسم قالب‌بندی شده گیاهان و تبدیل آن به فضاهای پرکننده، است. همچنین ویژگی‌های موجود با خصلت سبک‌شناختی سنت نقاشی مکتب نگارگری ترکمان شیوه شیراز در تناسب بوده و کیفیت زیبایی شناسانه خاص نگاره‌ها، توسط شکل­ها و ترکیب آن‌ها در کنار یکدیگر قابل‌درک است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical Study of the Structures of the Khamsa of Nizami's Figures of 909 AH in Bodleian Library

نویسندگان [English]

  • marziye Ghafouri 1
  • Seyed Reza Hoseini 2
1 Master student of the Faculty of Arts, Shahed University. Tehran, IRAN
2 Assistant Professor of Painting Department, Faculty of Arts, Shahed University
چکیده [English]

Literature and art of each nation are among fundamental bases of its culture. Epic, lyrical, didactic, religious and mystical literature are among the most widely used themes in art that have become the sources of creating lasting works and the richness of Iranian painting. Khamsa of Nizami is among popular literary sources that has been considered by artists in different periods and illustrated by painters. One of the valuable versions of this masterpiece of Persian literature is the version related to the year 1504 AD, which coincides with the year 909 AH, in the Bodleian Library of Oxford University, which was added to its digital library in 2019. The signature at the end of this version indicates that this version was written during Turkmen rule over Shiraz. This version can be studied in terms of aesthetic qualities and features with the stylistic features of Shiraz school which are among the recognizable features in that form and manner of combining elements. In this research, an attempt has been made to analyze and to identify the structure of the design and the formal and visual features of Khamsa of Nizami's figures in the Bodleian Library. Also, another purpose of this is to study the relationship between these figures and the stylistic features of Shiraz school. The research questions include: 1- What are the visual features and design structure and composition in the figures of Khamsa of Nizami's version? 2- Is there a relationship between these figures and the stylistic features of Shiraz school? In terms of purpose, the present article is a fundamental-theoretical type which has been conducted using a descriptive-analytical method. The method of data collection is documentary, library-based. A total of 30 figures of the desired Khamsa of Nizami's version were studied as statistical population and the authors examined 6 figures of the most prominent figures that have the most structural diversity selected by judgmental or purposive sampling (non-probability sampling) based on the considered components using qualitative data analysis method. The results of the research indicate that the figures of this version can be divided into five groups in terms of content, of which 11 figures have instructive themes, 7 figures have romantic assemblies themes, 6 figures have war assemblies themes, 2 figures have festive assemblies themes and 4 figures have common themes. In the study of the determined components, the results of the research indicate a kind of unity and integration in the formal structure of the figures in such a way that the viewing angle, frame of the pages and its coloring, the non-interference of the text in the image, the same number of strata of image, and the placement of the main elements in the second stratum have been observed in almost all assemblies. Also, the book size is in the style of Iskandar ("Alexander") Sultan's period and almost close to the Vaziri size (Medium octavo). In addition, the figures are single-sheet and faces have moods and express emotional feelings and sentiments. The compositional structure of the figures is simple and mostly based on the vertical and horizontal system, which, of course, in a few cases, such as the figure of Shirin Meets Farhad, the artist has used the circular system in a rudimentary manner. simplicity mixed with precision in drawing visual elements, significance of human figures and transforming them into the most important parts of the images, simplicity, solitude, and smallness of natural landscapes and framed drawing of plants and turning them into filling spaces, using mixed colors such as purple, light green, blue in several tonnages, which marks the beginning of using this kind of color in later schools and the conscious use of past agreements to create a link between text and image and to create more visual appeal are other visual features. This version jointly combines the components of the Turkmen royal court, such as rich and exciting colors and exciting moods and faces, along with the commercial components of this method, such as simple combinations and unadulterated natural landscapes. Finally, the existing features and quality of the figures of this version are in proportion to the stylistic features of Shiraz Turkmen School and the aesthetic effect of the figures when viewing the work can be understood by the forms and their combination together.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khamsa of Nizami
  • Bodleian Library
  • Turkman
  • Shiraz School
  • Iranian Painting
آژند، یعقوب.( 1398). شیوه شیراز مکتب ترکمان. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. ش 4. 49-56
اوکویریک، استینسون، ویگ، بون، کایتون.( 1398). مبانی هنر نظریه و عمل. محمدرضا یگانه دوست. تهران، سمت.
پاکباز، روئین.( 1385). نقاشی ایران از دیرباز تاکنون. جلد 1. تهران: زرین و سیمین. ( کتاب اصلی در سال 1379 منتشرشده است)
ثابت زاده، منصوره. الحان باربدی و اهمیت آن از منظر منظومه خسرو و شیرین نظامی و مقایسه آن با روایت منوچهری و برخی منابع. فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. ش 12. 1391. 27- 41.
ثروتیان، بهروز.( 1394). جادو سخن جهان نظامی. تهران: انتشارات معین.
متقالچی، محمود.( 1397). شاهنامه لاهیجان و سبک نگارگری ترکمن شیراز. بخارا. ش 125. 235-246.
محمودی، فتانه. اخوانی، سعید. مهدوی، هامون.( 1399). تأثیر مکتب نگارگری ترکمانان شیراز بر نگاره‌های نسخه نعمت نامه در هند (با رویکرد سپهر نشانه‌ای لوتمان). هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. ش 81. 99-108.
ملک پائین، علی. چانگ هونگ، ژانگ. بررسی هندسه پنهان در مکتب نگارگری هرات؛ با تأکید بر نگاره «به لشکر نمودن اسکندر، سخن گوشه‌نشینان را». نگره. ش 52. 1398. 5-23.
نجفی، مریم. افشاری، مرتضی. ویژگی‌های بصری درختان در نگارگری ایران. کتاب ماه هنر.ش 162. 1390. 82-85.
یارشاطر، احسان.( 1383). پوشاک در ایران زمین، از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا. ترجمه: پیمان متین. تهران انتشارات امیرکبیر.
Hayashi, Norihito. The Turkman Commercial Style of Painting: Origins and Developments Reconsidered. Orient. DOI: 10.5356/orient.47.169 .( 2012). 169-189