پژوهشی بر شناخت گونه‌ها و نشانه‌های تصویری سنگ‌قبرهای گورستان‌های تاریخی روستای سمغان(استان فارس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول

2 دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول

10.22070/negareh.2021.14643.2810

چکیده

گورستان‌ها‌، تجلی‌گاه فرهنگ، باور و آداب دینی مردمان بومی هر منطقه است. گورستان‌های‌ تاریخی سمغان، از توابع شهرستان کوه چنار، نمونه‌ مهمی از این منظر است. سنگ‌قبرهای تاریخی گورستان‌های این روستا، با توجه به کالبد و نشانه‌های تصویری آن؛ مظهری از هنر و فرهنگ کهن روستای مذکور است. لذا پژوهش حاضر از طریق بررسی کالبد و نقوش تزئینی سنگ قبور تاریخی سمغان با هدف دست‌یابی به ریشه‌های فرهنگی‌ و هنری آن، تدوین‌شده است. سؤالات تحقیق عبارت‌اند از 1. سنگ‌قبرهای تاریخی روستای سمغان به چندگونه تقسیم‌شده است؟ 2. کالبد و عناصر تزئینی سنگ‌قبرهای تاریخی روستای سمغان تحت تأثیر چه عواملی شکل‌گرفته‌اند؟ تحقیق حاضر با روش تحلیلی- توصیفی انجام‌شده و داده‌های تحقیق از روش‌های پیمایشی و کتابخانه‌ای به‌دست‌آمده است. از بین نمونه‌های موجود، 24 موردی که قابلیت خوانش متن و بررسی تصویر آن ممکن بوده؛ موردمطالعه قرارگرفته است. نتایج مطالعه نشان داد سنگ‌قبرهای تاریخی روستای سمغان با توجه به جایگاه اجتماعی متوفی، در پنج دسته تندیس‌وار، لوحه‌ای، صندوقچه‌ای، گهواره‌ای مطبق و محرابی شکل‌گرفته‌اند که گونه‌های تندیس‌وار، گهواره‌ای و محرابی از مفاهیم دینی-آیینی نیز تأثیر گرفته‌اند. همچنین این آثار، حاوی کتیبه‌ها و نقوش تزئینی متنوعی هستند که ریشه در آداب آیین‌های کهن، سنت‌های دینی و به‌طور ویژه سنن دین اسلام، خصوصیات فردی متوفی، مفاهیم زندگی پس از مرگ دارند و تبلوری از مسائل عقیدتی، فرهنگی و مذهبی حاکم بر زمان خود هستند. در فرهنگ مردمان روستای سمغان علاوه بر موارد نام‌برده شده، جایگاه اجتماعی متوفی، شغل و شهرت وی بر کالبد و نقوش سنگ‌قبرها مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Research on the Recognition of Types & Motifs of the Graves in Historical Cemeteries of Somghan Village (Fars Province)

نویسندگان [English]

  • Nadia Ashayeri 1
  • Behzad Vasigh 2
1 MA in Architecture, Department of Architecture and Urbanization, Jundi-Shapur University of Technology, Dezful,
2 Associate Professor, Department of Architecture and Urbanization, Jundi-Shapur University of Technology, Dezful
چکیده [English]

Cemeteries are a symbol of the culture, beliefs, traditions and religious rites of the people. Thousands of different religious symbols and emblems have adorned graves through the ages, indicating attitudes towards death and the hereafter, membership in social organization, occupation or even ethnic identity. While many of these grave symbols have fairly simple interpretations, it is not always easy to determine their meaning and significance. This article outlines traditions that researchers have followed in conceptualizing symbols; each with its own preferred topics of study, understanding of power and social relations, and epistemology.
Somghan village has been selected in this research. The graves of Somghan village, located in the city of Koohchenar, Fars, due to their significant shapes and decorations are a symbol of the historical art and culture of this region. So far, no research has been done on the history of Somghan and its historical graves, and these historical and cultural resources are being destroyed without having been known and studied. Only 24 specimens of these graves can be explored. Hence, the authors intend to introduce and study these historical graves; to prepare this information for future study and knowledge by preparing documents and by studying them scientifically and semiotically.
Semiotics is a discipline, in which culture, society and natural phenomena are explored as signs. The authors treat the concept of sign, not as a fixed entity, but as a set of relational functions. Semiotics explores the content of signs, their use and the formation of meanings of signs at both the level of a single sign and the broader systems and structures formed by signs. A sign is never independent of the meanings and use of other signs. Semiotic analysis uses both qualitative and interpretative content analysis involving semiotic concepts and terms.
Therefore, with the aim of identifying the structure of religious culture and art in Somghan, the authors seek to answer the questions by examining the body and decorations of graves: How many categories are there in the historical graves of Somghan? What factors have influenced the physical form and decorative elements of historical graves of Somghan village?
This research has been done by analytical-descriptive method and based on field perceptions and library documents. The research has been done in three stages. Based on the survey and case study method, library documents and analytical-descriptive methods, the authors studied the typology of different types of graves in the historical cemeteries of Somghan village, then obtained the required documents for the graves by preparing a linear plan of the graves and examining their designs. Finally, referring to the background and existing documents about historical cemeteries and symbols in the history of the country's art and interviewing the residents of Somghan village, they analyzed the semantics of the patterns and studied the religious, cultural and social concepts hidden in them. The data required for this research are obtained from field surveys and library documents.
It was concluded that the historical graves of Somghan village are divided into five categories: statues in the shape of a lion, altars, slabs, flat cradles, and coffin graves; box graves can be divided into four separate groups in a simple and domed way. Examination of the names and titles of the deceased, semantics of grave signs and oral traditions transmitted from the villagers also showed that the social status, traditions of Islam, mythological culture, job and reputation of the deceased have affected the body and decorations of the historical graves of this village; because the graves of prominent people in the village have a larger body, more prolific calligraphy and more decorative motifs. The decorative motifs used in these graves are also often used symbolically, with the aim of honoring the deceased's personality, seeking forgiveness for him and referring to his job and reputation, and only in one of the motifs in its direct meaning and with the purpose of description, the story of the battle of the deceased with a wild animal has been engraved. These motifs have been used in different historical periods and religions and rituals, and each of them has several ironic meanings. All these meanings refer to such things as the beliefs, rituals and religious traditions, the cycle and elements of nature, the cosmic concepts and the world after death. The influence of the deceased's social status and religious, cosmic and cultural concepts such as heroism in the formation of sculptural, cradle and altar types is quite visible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical Cemetery
  • Fars Province
  • Somghan village
  • Typology
  • Semantics
احمدزاده، فرید، حسینی، سید هاشم، نورسی حامید. (1397). پژوهشی بر شناخت مضامین و نقوش سنگ قبور ایل گوران در شهرستان اسلام‌آباد غرب (شاه‌آباد سابق). مبانی نظری هنرهای تجسمی، 3(1): 72-92.
بختیاری منش، فلورا. (1387). بررسی نقش پرنده در هنر بین‌النهرین، ایران و مصر باستان. هنر نامه، شماره 1: 33-48.
بزرگ بیگدلی، سعید، اکبری گندمانی، هیبت الله، محمدی کله سر، علیرضا. (1386). نمادهای جاودانگی(تحلیل و بررسی نماد دایره در متون دینی و اساطیری). گوهر گویا، شماره 1: 97 -79.
پرهام، سیروس. (1371). دست‌بافت‌های عشایر و روستایی فارس. تهران: امیرکبیر.
پرهام، سیروس.(1378). از سرو تا بته‌جقه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پور عبدالله، حبیب‌الله. (1387). تخت جمشید از نگاهی دیگر. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
پویان، جواد، خلیلی، مژگان. (1389). نشانه‌شناسی نقوش سنگ‌قبرهای دارالسلام شیراز، کتاب ماه هنر، شماره 144: 107 -98.
تناولی، پرویز. (1385). طلسم گرافیک سنتی ایران. تهران: بنگاه.
توکل، ابوذر، زارع، یونس. (1394). بررسی نقوش و کتیبه‌های سنگ‌قبرهای گورستان سلطان ابراهیم در مرودشت فارس. دومین همایش ملی باستان‌شناسی، بازنگری در 26/7/1399، www.sid.ir.
جباری کلخوران، صداقت، خبیری، محمدرضا. (1389). بررسی سنگ‌نبشته‌های تاریخی شهرستان یزد(سنگ قبور قرون 5 تا 13 هجری) با تأکید بر ویژگی‌های گرافیکی آن. کتاب ماه هنر، شماره 145: 72 -63.
جوانی، اصغر.(1379). هنر و نماد(درخت). هنر نامه، شماره 7: 39 -30.
حقیق‌نژاد، شبنم، معقولی، نادیا، حقایق، مهدی. (1397). شناسایی کارکردهای معناگرایانه تزئینات گچ‌بری چله‌خانه خانقاه بایزید بسطامی. نگره، 13(47): 111-129.
خزایی، محمد. (1386) تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای عصر صفوی. هنرهای تجسمی، شماره 26: 27 -24.
خودی، الدوز. (1385). معانی نمادین شیر در هنر ایران. کتاب ماه هنر، شماره 97 و 98: 104 -96.
دوبوکور، مونیک. (1376). رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
رضایی، مریم. (1390). بررسی مفاهیم و ترکیبات درخت سرو بر سنگ مزارهای قبرستان دارالسلام شیراز. هنرهای تجسمی نقش‌مایه، 4(8): 100 -93.
سرلو، خوان ادواردو.(1389). فرهنگ نمادها. تهران: نشر دستان.
شایسته‌فر، مهناز. (1389). نماد اساس مطالعات زیباشناختی و مضمونی هنر. کتاب ماه هنر، شماره 139: 109 -94.
صفاران، الیاس، احمدپناه، ابوتراب، متولی، محمد. (1394). بررسی نقش سرو در سنگ مزارات گورستان سفید چاه شهرستان بهشهر (استان مازندران). دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، بازنگری در 26/7/1399، www.sid.ir.
صفی خانی، نینا، احمدپناه، سید ابوتراب، خدادادی، علی. (1393). نشانه‌شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان (با تأکید بر نقوش حیوانی شیر و ماهی). نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 19(4): 80 -67.
ضیاپور، جلیل. (1343). پوشاک باستانی ایرانیان. تهران: سازمان سمعی و بصری هنرهای زیبای کشور.
طاهری، علیرضا. (1388). تأثیر تصویر سیمرغ بر هنر اسلام، بیزانس و مسیحی. هنرهای زیبا، 1(38): 24 -15.
طهماسبی، مازیار. (1396). بررسی آثار باستانی و ابنیه تاریخی ایذه با تأکید بر نقوش و نمادهای به‌کاررفته در بافته‌های قوم بختیاری. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 2(8): 88 -59.
فسایی، حسن بن حسن. (1382). فارس نامه ناصری. به تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: انتشارات امیرکبیر. بازنگری در 13/4/1399، www.noorlib.ir.
فقیری، ابوالقاسم. (1383). سیری در قبرستان‌های شیراز. مجله فرهنگ و مردم، شماره 11 و 12: 115 -106.
فقیه میرزایی، گیلان، مخلصی، محمدعلی، حبیبی، زهرا. (1384). تخت فولاد: یادمان تاریخی اصفهان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
قراگوزلو، بهاره، حاتم، غلامعلی. (1393). بررسی رمز نقوش هندسی دایره، مثلث و مربع در هنر اسلامی. هنرهای تجسمی نقش‌مایه، 8(21): 50 -45.
کاظم پور، مهدی، محمدزاده، مهدی، شکرپور، شهریار. (1399). تحلیل نمادشناسی نقوش سنگ مزارات اسلامی موزه شهر اهر. هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 25(1): 86 -71.
کاملی، شهربانو، امین پور، احمد. (1396). مطالعه نگاره‌های نمادین خورشید در محراب و سنگ‌قبرهای محرابی شکل قرن 4 تا 7 ه. ق. مطالعات تطبیقی هنر، 7(13): 77 -63.
کبیرصابر، محمدباقر. (1391). آثار سنگی تمدن اسلامی در گورستان ارامنه تبریز (ریشه‌یابی و تبیین دلایل وجودی). باغ نظر، 9(23): 82 -75.
کفیلی، حشمت. (1388). پیراهن رزم گنجینه سلاح آستان قدس رضوی: آیینه‌ای در برابر اعتقادات گذشتگان. نشریه الکترونیکی شمسه، بازنگری در 12/6/1400، www.shamseh.aqr-libjournal.ir.
معروفی اقدم، اسماعیل، حاجی‌زاده، کریم. (1399). تحلیل، تاریخ‌گذاری و معناشناسی سنگ قبور نوع گهواره‌ای بوکان. مطالعات هنر و رسانه، 2(3): 141 -117.
موسوی کوهپر، سید مهدی، خانعلی، حمید، نیستانی، جواد. (1394). سنگ‌های مزار، نمودی از وحدت مذاهب مختلف اسلامی در ایران؛ گونه شناسی، طبقه‌بندی و مطالعه آرایه‌های سنگ مزارهای نوع گهواره‌ای. پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، 1(20): 152 -133.
مهرابی هفشجانی، سجاد. (1395). پژوهشی پیرامون نقوش آیینی سنگ‌قبرهای شهر هفشجان در استان چهارمحال و بختیاری ایران. سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین- آلمان، بازنگری در 26/7/1399، www.sid.ir.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
یاحقی، محمدجعفر. (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
Meisami, J.S. (1985). Allegorical Gardens in the Persian Poetic Tradition: Nezami, Rumi, Hafez. International Journal of Middle East Studies, 17(2), 229-260.