خوانش نگاره‌های نسخ معراج‌نامه بر اساس آرای نورتروپ فرای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران

2 دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران

10.22070/negareh.2021.14159.2723

چکیده

در دوره‌های تاریخ و در بین اقوام مختلف، باورهای متنوعی در مورد سفر به جهان‌های دیگر رواج داشته که گستره‌ی وسیعی از داستان‌های اسطوره‌ای را در برمی‌گیرد. یک نمونه از این سفرها، عروج به قلمرو آسمان‌هاست؛ همچون سفر شبانه‌ پیامبر(ص) به آسمان‌های هفت‌گانه که نسخ مصور معراج‌نامه ایلخانی (772-762 ه.ق) و معراج‌نامه تیموری (840 ه.ق) به بازگو کردن و نمایش آن پرداخته‌اند. با توجه به این‌که روایت معراج پیامبر(ص) از طریق پیش متن‌ها و بیش متن‌ها با مفاهیم و عناصر کهن‌الگویی و اسطوره‌ای مرتبط است، در این مقاله با فرض این‌که روایات مختلف معراجیه در نوع ادبی-تلفیقی به‌واسطه عملکرد اصل جابه‌جایی و نماد کهن‌الگویی موجود در نظریه نورتروپ فرای قرارگرفته به بررسی، شناسایی و طبقه‌بندی نماد کهن‌الگویی در نگاره‌های مذکور پرداخته‌شده که از اهداف اصلی این پژوهش نیز می‌باشد. رویکردهای اصلی این پژوهش، پاسخگویی به این سؤال‌ها است که چگونه با کاربست نظریه فرای، روایات معراجیه از یک سطح تاریخی-عرفانی به یک سطح فرا تاریخی و کهن‌الگویی قابل‌شناسایی است؟ معانی و سمبل کهن‌الگویی در نگاره‌ها کدم‌اند؟ و چگونه بازنمود یافته‌اند؟ در ادامه با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نگاره‌ها در سه وجه دنیای بهشتی، دوزخی (اسطوره‌های نامتبدل) و دنیای قیاسی (اسطوره‌های متبدل و پوشیده) پرداخته‌شده است. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل کیفی نشان داد که 26 نگاره در بخش وجوه بهشتی و دوزخی و 6 نگاره در بخش وجوه قیاسی، از برخورد دو محور زنجیره‌ی بزرگ هستی و تصاویر کهن‌الگویی، در هفت سطح وجودی اعم از الوهیت، انسان، حیوان، نبات، جماد، آب‌وآتش قابل دسته‌بندی و بررسی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Archetypal Reading of the Pictures of the MirajNameh Versions from the Viewpoint of Northrop Frye

نویسندگان [English]

  • Neda Vakili 1
  • Parisa Shad Ghazvini 2
  • Mansour Hessami Kermani 2
1 PhD Candidate, Art Research, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran
2 Associate Professor, Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran,
چکیده [English]

Throughout history and among various ethnic groups, there have been different beliefs about traveling to other worlds (the afterlife) that always draw the minds and beliefs of believers to religion. One of these journeys is the ascent to the kingdom of the heavens, which includes a wide range of mythological stories and has special stages and preparations. "Ascension" literally means "ladder", and in religious terminology of the Muslims, it is called "passing through earthly life and traveling to the heavens" by the Prophet of Islam (PBUH); like the Prophet's night journey to the seven heavens, the themes of which have always inspired artists and writers over time. The surviving images of the Illkhanate’s MirajNameh (ascension letter) (762-772 AH), and the Timurid MirajNameh (840 AH) have recounted and displayed the subject. Also, the images are illustrated separately with the subject of ascension among other manuscripts such as Khamsa of Nizami in the early tenth century. The images of the Illkhanate’s MirajNameh, which were probably ordered by the last ruler of the Illkhanate (Abu Sa'id), have been separated from their original text and the sequence of calligraphy and painting albums collected in eight leaves from Bahram Mirza Album (Muraqqa‘), which is kept in the Topkapi Library of Istanbul, has been added respectively. The Timurid MirajNameh, which was translated by the poet Mir Haydarand written by Malik Bakhshi of Herat in the Uyghur script, contains 61 images of the stages of the ascension of Prophet Muhammad (PBUH) into the seven heavens and observation of the wonders of the unseen world, and the kingdoms of heaven and hell. Since in the first centuries of Islam, the ascension of the Prophet provided a chance for the storytellers to perform, to the extent that they used wonderful legends to enliven it, it can be argued that the narration of the ascension of the Prophet (PBUH) is through pretexts (source and reference texts) and resulting texts (texts created based on source texts) that are associated with ancient archetypal and mythological concepts and elements, in such a way that through accurate and objective recording of some events and places, it tries to face the audience with the universal facts contained in the myths to express the events and happenings that have taken place outside the custom and habit of the real world. Therefore, in this article, in order to recognize and examine the archetypal symbol and its meanings in the images of the above-mentioned MirajNamehs, following Northrop Frye's views on the theory of archetypal meaning and the way of literary reading of sacred texts, we consider the narrations of the ascension as of literary-combined texts and, in terms of research questions, argue how the Frye approach can be effective in analyzing and examining ascension images, and what the archetypal meanings in the images are, and how they are represented, which includes the study of the images in three aspects: heaven, hell, and deduction. From Frye’s point of view, there are three organizations of myths and archetypal symbols in literature. First, there is an undisplaced myth, the second organization is romance (based on analogy) and finally, we can name realism. Undisplaced myths are always related to the world of gods and demons, and the images in them are desirable (heaven) or undesirable (hell) which are often identified with the existential heavens and hells of the religions. In romance, we are confronted with a world in which mythical patterns of God and the demons assume the human identity and are more closely associated with human experience, in which the principle of displacement is used. From Frye's point of view, the archetypal symbol is a natural object with human meaning and is the product of human civilization. Therefore, archetypes have familiar cryptic associations according to the culture of each society and are considered as typical symbols in literary works and refer to specific cryptic associations. The results of studies based on the descriptive-analytical method and adaptation of Frye’s theory of myths, using library sources and qualitative analysis, show that the metaphors organizing books and sacred texts, such as Grammar, have been used for the images in the narrations of ascension. The archetypal symbol in the ascension narration and its images as messenger images can be classified and examined in two axes. The first axis is the archetypal images of hell, heaven, and deduction, and the second axis is the great chain of the universe, which can be categorized into seven layers of existence, including a deity, human, animal, plant, solid, water, and fire. Reading these hidden patterns in the narration and the story of ascension brings the narration of the story from the historical category to the meta-historical and archetypal level. Most of the images in MirajNameh are very close to the undisplaced metaphorical and mythical aspects of the sacred texts in terms of the analogy of innocence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • MirajNameh Versions
  • Ascension Imaging
  • Northrop Frye
  • Hell
  • Heaven
  • Deductive Style
  • Archetype
ابوعلی سینا، (1365)، معراج نامه به انضمام تحریر آن از شمس‌الدین ابراهیم ابرقوهی، تصحیح و تعلیق از نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی
اسفراینی، ابوالمظفر شاهفوربن طاهر بن محمد، (1375)، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، تهران: علمی فرهنگی.
الگونه جونقانی، مسعود، (1396)، دیانویای اسطوره چیست؟ پژوهشی در ساحت مغفول نظریه اسطوره‌شناختی نورتروپ فرای، نقد و نظریه ادبی، دوره 2، شماره 1، ص 8-32.
بخاری، محمد ابن اسماعیل، بی‌تا صحیح البخاری، بیروت: چاپ احمد محمد شاکر.
بی‌نا، (1367)، گزیده اوپانیشاد‌ها، مترجم: صادق رضازاده شفق، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حاج نوروزی، ندا، (1392)، تحلیل تصاویر داستان سیاوش بر اساس نظریات نورتروپ فرای، دو فصل‌نامه تاریخ ادبیات، شماره 72، ص 71- 86.
خالقی زاده، سعیده، (1391)، بررسی تطبیقی نسخه خطی معراج نامه میرحیدر با آیات و روایات قرآنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
دادگی، فرنبغ، (1395)، بندهشن، ترجمه: مهرداد بهار، تهران: توس.
دمیری، کمال‌الدین محمد بن موسی، (1368)، حیاه الحیوان الکبری، مصر: مطبعه البابی الحلبی.
رازی، ابوالفتح، (1382)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن (جلد 7)، تصحیح و حواشی میرزا ابوالحسن شعرانی، تهران: انتشارات اسلامیه.
سگای، ماری رز، (1385)، معراج نامه، سفر معجزه‌آسای پیامبر (ص)، ترجمه: مهناز شایسته فر. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
شوالیه، ژان و گرابران، آلن، (1378)، فرهنگ نمادها (جلد 3)، ترجمه: سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1363)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، قم: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1374)، تفسیر المیزان (جلد 12)، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
طبری، محمد بن جریر، (1356)، ترجمه تفسیر طبری (جلد 8)، به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: توس
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن (جلد 9 بیروت: دار التراث العربی.
طیب، سید عبدالحسین، (1374)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
عبداله، زهرا، (1394)، تبیین ریشه‌های ماهوی معراج و بازتاب آن‌ها در حوزه تصویر با تأکید بر نگاره‌های معراج پیامبر گرامی اسلام (ص)، پایان‌نامه دکتری تاریخ تطبیقی، تهران: دانشگاه شاهد.
عیاشی، محمد بن مسعود، (1380)، التفسیر (جلد 2)، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: چاپخانه علمیه.
فرای، نورتروپ، (1391)، تحلیل نقد (کالبدشکافی نقد)، ترجمه: صالح حسینی، چ2، تهران: نیلوفر.
قمی، شیخ عباس، (1383)، سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار، ج1، تهران: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مطهری، مرتضی، (1394)، داستان راستان، ج1، تهران: صدرا.
مظفری، علیرضا، (1388)، کارکرد مشترک اسطوره و عرفان، دو فصلنامه ادبیات عرفانی، شماره اول، صص150- 167.
مهدوی، یحیی، (1347)، قصص قرآن مجید (برگرفته از تفسیر سورآبادی)، تهران: خوارزمی.
میبدی، رشیدالدین فضل‌الله، (1361)، کشف‌الاسرار وعده الابرار، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
Annus, A, 2012, Descent into the Netherworld/ Hell, In Encyclopedia of the Bible and Its Reception 6, Berlin/ Boston: Walter de Gruyter.
Annus, A, 2002, The God Ninurta. Helsinki: Neo-Assyrian Text Corpus Project.‏
Annus, A, 2009, Some Otherworldly Journeys in Mesopotamian, Jewish, Mandaean and Yezidi Traditions. Studia Orientalia Electronica, 106, 315-326.‏
Auken, J. V, 2011, Edgar Cayces tales of ancient Egypt. Virginia Beach: ARE Press.
Burge, S, 2016, Myth, meaning and the order of words: Reading hadith collections with Northrop Frye and the development of compilation criticism, Islam and Christian–Muslim Relations, 27(2), 213-228
Cochrane, E, 1997, Stairway to Heaven, Aeon Journal of myth, science and ancient history.5(1).
Collins, J. J,  1995,  Death, Ecstasy, and Other Worldly Journeys: Essays by Men and Women. SUNY Press
Frye, N, 1984, Myth as the Matrix of Literature. In the Georgia Review, 38, 465- 476.
Frye, Northrop, 2000, Anatomy of Criticism: Four Essays, with a foreword by H.Bloom. Princetion and Oxford: Princetin university Press
Gruber, C, 2010,  The Ilkhanid Book of Ascension: A Persian-Sunni devotional tale. London: Tauris Academic Studies.
Hendy, A. V, 1966, The Modern Construction of Myth. Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press.
 
 Humbach, Helmut, 1991, Th e Gāthās of Zarathushtra and the Other Old Avestan Texts.
Part I. Introduction — Text and Translation, Heidelberg: C. Winter
James, E. O, 1966, The tree of life: An archaeological study. Brill.
Kreyenbroek, G, 1985, Sraoésa in the Zoroastrian Tradition. Brill Archive.‏
Lawler, A, 2014, Why did the chichen cross the world. New York: Simon and Schuster Publisher.
Mayer, Marvin. W, 1987, The Ancient Mysteries, A Sourcebook, Sacred Texts of the Mystery Religions of the Ancient Mediterranean World. San Francisco: Harper.
Mott, W. M, 2000,  Caverns, Cauldrons, and Concealed Creatures: A study of subterranean mysteries in history, folklore, and myth. 2 ed. Hidden mysteries Publiccation.
Oldenberg, Hermann, 1923, Die Religion des Veda, 3rd/4th ed. Stuttgart: Cotta.
 
Shaked, Shaul, 1979, Th e Wisdom of the Sasanian Sages (Dēnkard VI). (Bibliotheca persica.) Boulder, CO: Westview Press.
Sanders, S, 2006, Performative Exegesis. Paradise Now: Essays on Early Jewish and Christian Mysticis, 57-79.‏
Sitchin, Z, 2002, Divine encounters: a guide to visions, angels, and other emissaries. Simon and Schuster.‏
Subtelny, M. E, 2015, The Islamic ascension Narrative in the Contex of Conversion in Medieval Iran: An Apocalypse at the Intrection of orality and textualiy. In orality and Textuality in the Iranian word(pp.93-129).Brill
Toleubaev, A. T, 1991, Relikty doislamskikh verowaniy v semeynoy Obriadnosti Kazakhov. Alma- Ata: Gylym.
Vahman, Fereydun, ed. and trans, 1986, Ardā Wīrāz Nāmag: The Iranian ‘Divina Commedia,’ Scandinavian Institute of Asian Studies Monograph Series 53. London: Curzon.
Welch, Patricia, 2013, Chinese art: A guide to motif and visual imagery. Japan: Tuttle Publishing
Zaleski, C, 1988, Otherworld journeys: Accounts of near-death experience in medieval and modern times. Oxford University Press.‏
URL1: www. Dehkhoda.ut. ac. ir/fa/dictionary.