شیوه مشارکت عناصر معماری در انتقال معنی "صدق" در نگاره "گریز یوسف از زلیخا" اثر کمال الدین بهزاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده هنر دانشگاه نیشابور، گروه پژوهش هنر

10.22070/negareh.2021.14007.2705

چکیده

نگاره "گریز یوسف از زلیخا" اثر کمال الدین بهزاد ازجمله آثار برجسته دوره تیموری است که ویژگی‌ها و لایه‌های مختلف هنری و معنایی دارد؛ این نگاره ملهم ومحصولِ تبیینِ ذوقی یکی از قصه‌های قرآنی وبرخوردار از گفتمان اسلامی عرفانی است.برغم این که مطالعات بسیاری از مناظر معرفت شناختی، تاریخی، هنری و عرفانی پیرامون آن انجام گردیده بااین همه هنوز بسیاری از زاویه‌های آن واکاوی نشده است. یکی ازوجوه پنهان این اثر اهتمام خلاقانه نگارگر در انتقال یکی از بنیادی ترین ارکان عرفان اسلامی – یعنی صدق- است. صدق در ادبستان هنر و عرفان اسباب تعالی است. اهداف این تحقیق تدقیق در سامانه‌های معناشناختی و خلاقیت‌های منحصر به فرد بهزاد در نگاره مذکور ونمایاندن دغدغه‌های خاص اعتقادی و هنری اوست. مهمترین سؤال این تحقیق آن است که هنرمند عناصر معماری را چگونه در انتقالِ مضمون صدق فراخوانده و مشارکت داده است؟
به نظر می رسد که نگارگری برای وی ابزاری برای ابرازهای عرفانی هم بوده ودر این راستا از دلالت‌های معنایی عناصر معماری در ارتقاء وجوه محتوایی و فنی اثر بهره بسیاری برده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری داده‌ها اسنادی وکتابخانه‌ای است. یافته‌های این تحقیق نشان داده است که نگارگر با فرزانگی و فراستی خاص از عناصر معماری درانتقال مضمون صدق همچون افضل فضائل بهره برده و با اعطای دلالت‌های معنایی ویژه به اشیاء و امور متعارف در راستای حسن تأثیرگذاری پیام نگاره، گام‌های نوظهوری برداشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Method of Participation of Architectural Elements in Conveying the Meaning of "Truth" in the Painting "Yousef's Escape from Zulaikha" by Kamal Al-Din Behzad

نویسنده [English]

  • Alireza Bvandiyan
eree
چکیده [English]

Iranian painting is an art that has been able to depict beauty in the passage of time and has been transferred from the external beauty to the world and things beyond what is evident in its five external senses through the artist's imagination; the world that Schihab ad-Din Yahya Suhrawardi, while acknowledging its existence, tried to prove its existence with some reasonings, and all the scholars of Islam and Iran returned to this discussion and developed it, and as a source, they were nurtured by it. Iranian painter, like an illuminated scientist, by entering the field of intuition and illumination by following the concept of separate space (imaginary world), has been able to transform the two-dimensional level of painting into an image of the hierarchy and by elevating the viewer from the horizon of normal life and material existence to a level above this physical world, a world which, of course, has its own time, place and forms, has made him more aware of this world. Although many studies have been done on Iranian-Islamic painting by the Iranian and foreign scholars, many of its hidden and spiritual aspects have not yet been properly expressed.
It seems that one of the most important reasons is that most researchers have looked at these paintings from the perspective of extra cultural studies. They have analyzed these works from the perspective of their beliefs. That is why, instead of analyzing Iranian works of art from the perspective of tradition (in its original meaning), they have paid attention to them from a purely historical perspective. That is why Islamic art is considered as the result of historical interactions of artists, and it is considered as a product of historical exchanges. The approach of Iranian-Islamic painting is the simultaneous emphasis on the material appearance of the work and its delicate interior. This attitude of the painter is the result of a special wise view of art and industry in Islamic civilization, because the painter trained in this school learns to respect creation well and to use his field of action and material activity as an opportunity to reveal and portray the spiritual subtleties expressed in Islamic wisdom.
The artists of Islamic Iran were like mystics who came to know the universe through faith. In other words, just as philosophy means loving knowledge, mysticism is knowing the secret of love. In some arts, such as painting, the mystical aspects reach their peak. Light, color and space in this art have the task of showing the power and elegance of love. But, this love has a divine approach; because love does not belong to unstable and transient beings. That is why the painters were looking for subjects so that they could show their spiritual and heartfelt aspirations and share them with the people. For them, the most important book of Muslims - the Qur'an - and its stories was the best option. That is why Behzad goes to the story of Yousef escaping from Zulaikha; by depicting it, he conveys one of the most important mystical religious themes - truth - by involving artists in architectural elements.
Kamal al-Din Behzad's painting "Yousef's Escape from Zulaikha" is one of the outstanding works of the Timurid period, which has different artistic and semantic features. This painting is inspired by, and the product of a tasteful explanation of one of the Qur'anic stories that has a mystical Islamic discourse. Although many studies of epistemological, historical, artistic and mystical fields have been done around it, many of its angles have not been explored yet. One of the hidden aspects of this work is the painter's creative effort in conveying one of the most fundamental pillars of Islamic mysticism - namely, truth. Truth in literature and mysticism is the cause of excellence. The aims of this research are to examine the semantic structures and unique creations of Behzad in the mentioned painting and to show his special doctrinal and artistic concerns. It seems that painting has been a tool for mystical expressions for him and in this regard, he has used the semantic meanings of architectural elements in promoting content and technical aspects. The most important questions of this research are why and how did the artist contribute the architectural elements in conveying the theme of truth? What are the special artistic and semantic advantages of this work and what are the findings for contemporary artists?
The research method is descriptive-analytical and the method of data collection is documentary and library-based. This research has shown that the painter has used architectural elements with great generosity and special foresight in conveying his desired theme and has taken emerging steps in order to improve the effect of the message by giving special semantic meanings to conventional objects and affairs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yousef and Zulaikha Painting
  • Truth in Mysticism
  • Timurid Architecture
  • Kamal Al-Din Behzad
  • Herat School
آریان، قمر(1382)، کمال الدین بهزاد، تهران، انتشارات هیرمند
آژند، یعقوب(1387)، مکتب نگارگری هرات، تهران: فرهنگستان هنر
اسکندری تربقان، ایرج(1384)،" هماهنگی طرح و تفکردر آثار کمال الدین بهزاد"، رساله دکتری پژوهش هنر،تهران، دانشگاه هنر
اشرفی، احمد؛ میرجعفری، حسین(1389)،" زمینه‌های پیدایش مکتب هنری هرات در عصر تیموری و چگونگی انتقال مواریث آن به عصر صفوی"، پژوهشنامه تاریخ، سال پنجم، شماره 18 صص 162-148
الجوزی، ابو عبدالله محمد بن ابی بکر الدمشقی(1425 ق)، مدارج السالکین بین منازل ایاک نعبدو ایاک نستعین، بیروت، داراکتب العلمیه الخرکوشی، ابوسعید عبدالملک بن محمد(1427ق)، تهذیب الاسرار فی اصول التصوف، بیروت، دارالکتب العلمیه
الرازی، محمد بن ابوبکر(1422 ق)، حدائق الحقائق، قاهره، مکتب الثقافه الدینیه
اع‍راب‍ی، ال‍ه‍ام(1380)‌،" س‍ی‍ری‌ ب‍ر ن‍گ‍اره‌ س‍ازی‌ ای‍ران‍ی‌ از دوره‌ م‍غ‍ول‌ ت‍ا دوران‌ پ‍ای‍ان‌ ص‍ف‍وی‌"،پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه کارشناسی ارشد،‌ دان‍ش‍گ‍اه‌ آزاد اس‍لام‍ی‌، واح‍د ت‍ه‍ران‌ م‍رک‍زی‌، دان‍ش‍ک‍ده‌ ه‍ن‍ر و م‍ع‍م‍اری
برهانی فر، سحر و دیگران (1395)، "انتقال معنای اثر نقاشی در معماری، بازگویی معنای اثر نقاشی مادام دوسون ویل و مجموعه استودیو در معماری خانه دیوار"،باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 46، فروردین1396 صص 64-51
پوگاچنکووا، گالینا آناتولینا (1367)، شاهکارهای معماری آسیای میانه، سده‌های چهاردهم وپانزدهم میلادی، مترجم :سید داوود طباطبایی، تهران، انتشارات فرهنگستان هنر
تجویدی، اکبر(1352)، نقاشی ایرانی از کهن ترین روزگار تا دوران صفویان، تهران،  انتشارات وزارت فرهنگ و هنر
جمشیدی کوهساری، معصومه (1389)،" وضعیت هنر معماری در دوره تیموریان"، فرهنگ و پژوهش، شماره 7 صص 85-20
جعفری، پرستو(۱۳۸۷)،" نقاشی ایران از دوره تیموری تا پایان قاجار"، کتاب ماه( هنر )،ش ۱۲۶صص ۶۰ – ۷۰
جوادی، شهره(1385)،بررسی جایگاه هنر دردوره صفوی، باغ نظر،دوره س شماره 5 صص 18-6
حسینی(ژرفا)، ابوالقاسم(1377)، مبانی هنری قصه‌های قرآن، تهران، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما
خراز، ابوسعید احمد بن عیسی(1421 ق)، کتاب الصدق اوالطریق السالمه، بیروت، دارالکتب العلمیه
خزاعی،میثم(1390)،" پنجره؛ به مثابه نظرگاه در نگارگری ایرانی( دوره تیموری و صفوی)"، پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر
رس‍ول‍ی، ن‍دا(1379)،"‌س‍ی‍رت‍ح‍ول‌ت‍اری‍خ‍ی‌ه‍ن‍ر ن‍ق‍اش‍ی‌ درع‍ص‍ر ت‍ی‍م‍وری"‌،پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز
شاطری، لعل(1395)،" تأثیر ثبات فرهنگی هرات عصر تیموری بر پیشرفت اهل ادب و هنر"، فصلنامه تاریخ نو، سال ششم، شماره پانزدهم، تابستان 1395صص 158-137
شایسته فر، مهناز(1383)، بررسی معماری موجود در نگاره‌های دوران تیموری و صفوی، نشریه مطالعات هنراسلامی، پیاپی1(پاییز و زمستان 1383) صص 88-61
شایسته فر،م‍ه‍ن‍از(1382)،"اب‍زار خ‍ن‍ی‍اگ‍ری‌ در ن‍گ‍ارگ‍ری‌ دوران‌ ت‍ی‍م‍وری‌"،ک‍ت‍اب‌ م‍اه‌ ه‍ن‍ر، ش‌ ۶۵، ۶۶، (ب‍ه‍م‍ن‌ و اس‍ف‍ن‍د ۱۳۸۲): صص‌ ۶۸ – ۷۲
شبیری‌نژاد، عبدالهادی(1383)،"تصویرگری انسان در ایران (از تیموری تا صفوی)"، پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌کارشناسی ارشدتصویرسازی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد تهران مرکزی. دانشکده هنر و معماری
شهرآبادی، مجتبی و ظریفیان صالح مکرم، رویا،1394،زمینه‌های اقتصادی شکوفایی هنر در مکتب هرات، همایش ملی نقش خراسان درشکوفایی هنر اسلامی،مشهد
شیرازی، علی اصغر(1382)،" شکوه معماری در آثار کمال الدین بهزاد، هنرنامه، شماره 18 صص118-99
صادقی، ویدا و علی بامداد(۱۳۹۷)، ماهیت مینیاتور (نگارگری) در معماری ایرانی، سومین کنفرانس بین المللی عمران، معماری و طراحی شهری، تبریز، دبیرخانه دایمی کنفرانس -دانشگاه میعاد با همکاری دانشگاه هنر اسلامی تبریز-دانشگاه خوارزمی- دانشگاه شهرکرد
صوابی، عبدالناصر (1394)، اغوای یوسف: تجزیه و تحلیل تابلوی گریز یوسف از زلیخا، اثر استاد کمالالدین بهزاد هراتی، ایران نامه، سال 30، شماره4، صص 276- 294.
زرین ایل، مهدی؛ کارگر جهرمی، وحید(1391)،" نگارگری ایران در دوران تیموری (عصر طلایی نگارگری ایران)، نیمسال نامه، تاریخ نو، شماره چهارم صص136-143
زمانی،احسان (1388)،" نقش متقابل هنر و منظرپردازی و نگارگری ایرانی"،  شماره 132،صص 91-80
فرج‌اللهی‌راد، امیر (1395)، معماری مکتب هرات [کتاب]/.تهران: امیر فرج الهی راد
فروتن، منوچهر (1384)،" زبان معمارانه نگاره‌های ایرانی، بررسی ویژگی‌های نگاره‌های ایرانی به عنوان اسناد تاریخی معماری اسلامی ایران"، نشریه هویت شهر، سال 14، شماره 9 صص142-131
فیلی‌زاده، ستاره (1382)،" بررسی موضوعی نگارگری تیموریان: بسترهای فرهنگی و اجتماعی،پ‍ای‍ان‌ن‍ام‍ه‌ دانشگاه آزاد تهران مرکز، دانشکده هنر و معماری
قاضی زاده، خشایار(1382)،" هندسه پنهان"، مندرج در یادنامه کمال الدین بهزاد( مجموعه مقالات)، به اهتمام عبدالمجید حسینی راد، فرهنگستان هنر
کاشانی، عزالدین محمود بن علی،بی تا، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه،تهران، انتشارات هما
کاوسی،ولی الله (1388)، زمینه‌های توسعه هنر در دوره تیموریان،آینه خیال، شماره 12 صص 27-24
گری، بازل(1385)، نقاشی ایران، ترجمه عربعلی شروه، تهران، انتشارات دنیای نو
ندرلو، مصطفی؛ پورعلی اکبر، مریم(1368)،"  ساختار تصویری و طراحی(دیزاین) کتب کهن شاهنامه بایسنقری و هفت اورنگ جامی"، دوره دوم، شماره 3، صص 93-77
نعیمی،علی‌احمد(1353)، خطاطان و نقاشان هرات از ادوار تیموری تا نخستین سالگرد جمهوری، هرات: مطبعه دولتی هرات
Bahari. Ebadollah,(1997). Behzad. London. Victoria House.