تحلیلی بر صُور تحول در هنر فلزکاری دوره صفوی (با تأکید بر کاسه‌ها و جام‌ها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 استاد گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

10.22070/negareh.2021.14281.2737

چکیده

 هنر فلزکاری یکی از شاخه‌های مهم در هنرهای صناعی محسوب می‌شود که با توجه به پیشینه طولانی آن در ساخت و تولید در بازه‌های تاریخی مختلف، تغییرات متعدد و قابل‌توجهی داشته است. این تغییرات در دوره صفوی به‌صورت مشخص و تحت تأثیر عوامل مؤثر بر ساختار حکومت و اجتماع، قالب منسجم و متفاوتی به خود گرفت. آنچه در پژوهش پیش رو مورد تحلیل قرارگرفته، واکاوی تأثیر مؤلفه‌های تحول بر اشیای فلزی با تأکید بر کاسه‌ها و جام‌ها است. هدف از این تحقیق مشخص نمودن ارکان تغییر و تحول در ساختار فرم و کارکرد هنر فلزکاری در بستر دو رویکرد مهم دوره صفوی یعنی مذهبی و اجتماعی؛ همچنین راستی آزمایی محتوای معنادار و یکپارچه در هنر فلزکاری این دوره در کاسه‌ها و جام‌های فلزی است. سؤالات طرح‌شده بدین شرح است: 1. تأثیرات رویکردهای مذهبی و اجتماعی بر فلزکاری دوره صفویه چگونه تبیین می‌گردد؟ 2. شکل تحول در قالب فرم و عملکرد اشیای فلزی دوره صفویه حاوی چه مضامینی است؟ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و شیوه انتخاب نمونه و تحلیل داده‌ها منتج از داده‌های کتابخانه‌ای و نمونه‌های موزه‌ای است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد تبیین تحول تحت تأثیر شاخص مذهبی در دوره صفوی به شکل مضامین شیعی در کتیبه‌ها و نقوش، آشکار می‌گردد. درعین‌حال، شاخص اجتماعی نشان داد مضامین ایران باستان در نزد اصناف و صنعتگران در فرم و معنا بروز نموده است؛ اما آنچه این نتایج را به سمت شکل متفاوتی در اشیای فلزی این دوره سوق می‌دهد، عملکرد معنایی مشابه در اشیایی است که به‌ظاهر در فرم و کارکرد متفاوت هستند. لایه‌های عمیق‌تر محتوای معنادار در مقاطع مختلف تاریخی به‌ویژه دوره صفوی قابل واکاوی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Evolution Forms of Metalworking Art throughout the Safavieh Era (With an Emphasis on Bowls and Cups)

نویسندگان [English]

  • Forough Amoian 1
  • Hasan Bolkhari Ghahi 2
  • Yaghoub Azhand 2
1 Phd Student, Art Research, University of Tehran
2 Professor of Faculty of Visual Arts, University of Tehran
چکیده [English]

Safavieh era, as the longest and the most effective era of post-Islamic history, was the flourishing age of industrial arts and handicrafts. Throughout this period, areas of society, religion, economy, and politics gained distinguishable structures; the need for distinction from other countries by officializing the Shi’a religion and defending Safavieh dynasty against other rivals/competitors, reinforced some preliminaries that their outcomes were alterations in the approaches and procedures of craftsmen, artists, and industries in Iran. Despite the gradual development of industry after the rule of king Abbas Safavi, establishing and renewing the industrial workshops in Safavieh era, provided the art with some opportunities to enjoy innovative and creative elements in line with religious, political, social evolutions and commercial relationships with eastern and western territories. In addition, coincidence of this long period of time with the rising of some prominent Persian artists and literary and Iranian Muslim scientists and philosophers, as well as paying attention to and influencing on cultural and commercial relationships with Europeans provided excellent occasions for a significant historical transmission from middle century to a new Iran. Metalworking is reckoned as an important branch of industrial arts that underwent many considerable changes due to its long background in manufacturing and producing through the different historical periods. Clearly, during the Safavieh era, these changes due to effective factors on structures of government and society became more solid and distinctive. It seems that industrial arts in the Safavieh era had a direct relationship with the condition of unions and social-religious conditions of society. Different classes of society, from market to mosque, Saqakhaneh and Zurkhaneh, from palace and seraglio to fortune tellers’ astrolabes, all contributed to forming metalworking art and its revolutions. These revolutions emerged from the heart of social, religious, economic, and political structures and in this study two of them- social and religious approaches- will be analyzed. The purpose of the present study is to identify underpinnings of evolutions in the structure of form and function of metalworking arts on the flow of two important approaches throughout the Safavieh era, that are religious and social ones, as well as verification of significant and unified content of metalworking art in this era in metallic bowls and cups. The proposed research questions are as follows: 1. How are the effects of religious and social approaches on metalworking in the Safavieh era defined? 2. What are the contents of the form and function of evolutions in metallic objects throughout the Safavieh era? Research design is descriptive-analytic with a qualitative approach. The data collection method is libertarian and field study. Case studies are metallic bowls and cups and the sampling method was studying private collections, museum samples, and field research. Analysis was performed on details of form, function, and symbols of Safavieh-era bowls and cups, and comparative analogy with other samples would define them. The results of the present study show that defining evolution affected by a religious factor during the Safavieh era appears like Shi’a concepts in epigraphs and images. At once, a social indicator that exhibits those ancient Iranian concepts evolves in both form and meaning among unions and craftsmen. However, what leads these results to a different direction regarding the metallic objects of this era is the similarity with the meaning of objects’ role that apparently has different forms and functions. Deeper layers of meaningful content in different historical sections especially in the Safavieh era can be investigated. To respond to the first research question, it is noteworthy that both social and religious approaches had some impact on each other and on metalworking art during the Safavieh era as well. Analyzing indicators of both approaches identifies a kind of evolution that refers to diversity in the metallic bowls. That means throughout an age when artists are ritualistic and myth-centered, they utilize metallic bowls for magic and hex, ancient medicinal sorcery, or evoking evil spirits from the human body. When we reach an era in which they do not believe in myths, and ritualistic and religious beliefs have been replaced, the form of the bowls and their type change. The second research question has been responded in such a way that in the Safavieh era old beliefs existed in lower layers of the implications of bowls and there was the belief that metal and incantation could eliminate evil and wickedness and conflict with them. Simultaneously, a number of ayahs of holly Quran and some prayers written in Arabic-numerical letters (Abjad) along with some particular symbols were inscribed on bowls in order to conflict with evil and spiritual forces; such as the bowls that were supposed to help people to get married, to eliminate illness from sick people, or to be used to drink water in shrines. Therefore, pictorial elements have a symbolic nature and determine the manner of connecting to an immaterial world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Metalwork
  • Metal Objects
  • Metal Bowls
  • Shi’a Concepts
  • Evolution
  • Safavieh
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ (1378)، هنر و معماری اسلامی، یعقوب آژند، تهران: انتشارات سمت.
اتینگهاوزن، ریچارد و یارشاطر، احسان (1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، تهران: نشر آگاه.
اسکارچیا، جان روبرتو (1384)، تاریخ هنر ایران (10)؛ هنر صفوی، زند و قاجار، یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
آموزگار، ژاله (1388)، تاریخ اساطیری ایران، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات سمت.
بلوکباشی، علی (1381)، باطل‌السحر، در: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد یازدهم، صص 190-194.
بهار، مهرداد (1397)، جستاری چند در فرهنگ ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
بهار، مهرداد (1362)، پژوهشی در اساطیر ایران، پاره نخست، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.
پازوکی، شهرام (1386)، معنای صنعت در حکمت اسلامی، خردنامه صدرا، شماره 48، 95-106.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران، ج 1، سیروس پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پور­صالح امیری، مریم (1396)، تاریخ طلسم و تعویذ در ایران (با بررسی منتخبی از آثار موزه­ای)، قم: انتشارات دلیل ما.
توحیدی، فایق (1386)، مبانی فلزکاری، نگارگری، سفالگری، بافته‌ها و منسوجات، معماری، خط و کتابت، تهران: نشر سمیرا.
دانش‌پژوه، محمدتقی و افشار، ایرج (1344)، نشریه نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (دفتر چهارم)، تهران: دانشگاه تهران.
دهمشگی، جلیل و جانزاده، علی (1366)، جلوه‌های هنر در اصفهان، تهران: انتشارات جانزاده.
دینوری، احمدبن داوود (1381)، اخبار الطوال، محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
رنجبر، مقصود (1384)، معرفی و نقد کتاب تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، خرداد و تیر، 92-95.
زکی، محمدحسن (1366)، تاریخ صنایع ایران، محمدعلی خلیلی، چاپ اول، تهران: انتشارات اقبال.
شایگان، داریوش (1374)، هانری کربن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، باقر پرهام، تهران: انتشارات فروزان.
شیمل، آنه ماری (1395)، راز اعداد، فاطمه توفیقی، چاپ هشتم، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
فریه، رونالد، و (1374)، هنرهای ایران، پرویز مرزبان، تهران: انتشارات فرزان روز.
فیض کاشانی (1371)، الفت نامه؛ در ده رساله، به اهتمام رسول جعفریان، اصفهان، 201-219.
لمبتن، آن (1396)، تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، یعقوب آژند، تهران: نشر نی.
مرتضوی، محمد (1387)، اهمیت ظروف مسی قلع اندود در فلزکاری دوره صفوی، مجموعه مقالات هنرهای صناعی؛ گردهمایی مکتب اصفهان، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
مسکوب، شاهرخ (1385)، هویت ایرانی و زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
ملیکیان شیروانی، اسدالله سورن (1388)، دعاها و اشعار روی برنزهای صفوی، در: هنر و معماری صفویه، شیلا کنبی، مزدا موحد، تهران: فرهنگستان هنر، ص 161-173.
منشی، اسکندربیک (1350)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به تصحیح ایرج افشار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ورجاوند، پرویز. 1378، پیشرفت و توسعه بر بنیاد هویت فرهنگی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
Collins, R. 2000, The Sociology of Philosophies, A Global of Intellectual Change, USA: Harvard University Press.
Dale,S.F. 2010, The Muslim Empires of the Ottomans, Safavids and Mughals, UK: Cambridge University Press.
Herbert, T.1928, Travelsin Persia 1627-29, London.
Melikian-chirvani, A.S. 1982, Islamic Metalwork from the Iranian World 8th-18th Centuries, London: Victoria and Albert Museum Catalogue, First(ed).
Nasr, S.H. 1974, Religion in Safavid Persia, Iranian Studies, 7:1-2, 271-286.
Necipoglu, G. 1995, The Topkapi Scroll- Geometry and Ornament in Islamic Architecture, USA: Sketchbooks& Albums.
Perry, E. 2010, The Rise of Shi'ism in Iran, Cross-Sections Journal, Vol.6, 121-136.
Rogers, M.J. & Ward, R.M. 1988, Topkapi Sarayi hazineleri Muhtesem Suleyman Cagl, Berlin: Staarliche Museum Preubischer kulturbesitz, Museum fur Islami Schekunst.
Roxburgh, D. 2001, Prefacing the Image: The Writing of Art History in Sixteenth-Century Iran, Islamic Art and Architecture: Supplements to Muqarnas, Vol. 9, Brill, Leiden, pp 230-240.
Savage-Smith, E. 1997, Sience, tools and Magic: The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art Volume XII, Oxford University Press.
Schimmel, A. 1984, Calligraphy and The Islamic Culture, New York: New York University Press.
Soucek, P. 2004, Calligraphy in the Safavid Period 1501-1576, in: Thompson, J. And Canby, S.R. Hunt For Paradise: Court Arts of Safavid Iran (Milan: Skira 2003)