نقوش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر اشکانی با تأکید بر نقوش مسکوکات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه ، ایران

2 گروه باستانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین پیشوا، تهران، ایران

3 گروه باستان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر

10.22070/negareh.2021.5620.2534

چکیده

مسکوکات از جمله مدارک ارزشمند جهت مطالعه ساختار فرهنگی و باورهای مذهبی دوره‌های تاریخی و یکی از دانش‌های مکمل مطالعات تاریخ و تاریخ هنر است که کاربرد آن مورد تأیید پژوهشگران باستان‌شناس و تاریخ هنر قرار گرفته است. نمادهای مندرج بر سکه‌ها مهم‌ترین راهنمای پژوهشگران در بازشناسی باورهای دینی و آشنایی با آراء و عقاید مذهبی در دوره‌های مختلف تاریخی به شمار می‌آید. اساطیر از دیرباز در فرهنگ و هنر هر قوم و ملت نقش محوری داشته و در بطن آیین‌ها، باورها و هنر آن‌ها به صورت داستان‌های روایی یا نمادهای تصویری نمود یافته‌اند. هدف این تحقیق شناسایی نمادهای گیاهی بر روی مسکوکات اشکانی است. سؤالات پژوهش عبارت است از مهم‌ترین نگاره‌های گیاهی بکار رفته در مسکوکات اشکانی کدام‌اند؟ آیا می‌توان از نمادهای گیاهی بکار رفته به  باورها و اندیشه‌های مذهبی این دوره پی برد؟ این تحقیق به روش میدانی، توصیفی-تحلیلی و شیوه جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است که به شناسایی، بازخوانی و تفسیر نگاره‌های گیاهی به منظور شناسایی جایگاه آن‌ها در باورهای مذهبی و اساطیری دوره اشکانیان پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد  نقوش گیاهی مورد استفاده در  مسکوکات این دوره شامل" نخل، زیتون، رزت، انگور، گندم، انار، زنبق و بلوط" است. تصویر "نخل، زیتون، رزت و زنبق" در مسکوکات چهاردرهمی، یک درهمی و سکه‌های برنزی شاهان اشکانی و نقوش"انگور، گندم، انار و بلوط" در مسکوکات برنزی مشاهده می شوند که با توجه به نماد شناسی می توان بیان کرد که این آرایه ها مرتبط با ادیان زرتشتی، مهرپرستی و آناهیتا است. بنا بر منابع مکتوب آیین زرتشتی در این دوره آمیخته با عقاید دیگر است و بیشتر به صورت تثلیث ایزدان (مهر- آناهیتا- اورمزد) مشاهده می‌شود و با بررسی مسکوکات آن‌ها این موضوع تأیید می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mythological and Sacred Plant Motifs in Parthian Art with Emphasis on Coins' Motifs

نویسندگان [English]

  • Mona Montazeri Hedeshi 1
  • Bita Sodaei 2
  • Hussein Alizadeh 1
  • Hassan Derakhshi 3
1 Department of Archeology, Faculty of Humanities, Islamic Azad University of Mianeh, Mianeh, Iran
2 Department of Archaeology, Faculty of Humanities, Islamic Azad University Varamon Pishva Branch, Tehran, Iran
3 Department of Archaeology, Humanistic Science, Islamic Azad University of Shoshtar
چکیده [English]

Coins represent important objects of our cultural heritage and are usually of high artistic and cultural value. The archaeological issue concerns questions in relation to the iconography, dating, provenance, and technology of production or authenticity. So, the symbols on the coins are the most important guide for researchers in recognizing religious beliefs with religious opinions and beliefs in different historical periods. Myths have played a major role in the culture and art of every nation for a long time and they have had various usages in different eras and have been manifested in the narrative stories or visual symbols from the heart of the religions, beliefs, and art of any nation. Plant motifs have a special place in Iranian thought from the past, which have been sanctified as symbols and myths in Eastern cultures and have been associated with ancient rituals. Numismatics is an auxiliary source for recognizing political and economic issues and for explaining historical periods from which there is limited information about them in written sources. In fact, in some cases, the design on coins is the only source that provides significant information for researchers, about the political, cultural, social, and religious structures of a historical period. Therefore, it is an important source in historical studies and art history. While other sources, especially written sources, do not have the information on these coins. Despite the importance of coins as first-rate sources, the knowledge of numismatics from the Parthian period is very incomplete, compared to other periods in the history of Iran, and studies on coins from this period are more about the identification of kings and political history, and less about the subject of religion. The symbols on the coins are the most important guide for researchers to recognize religious beliefs and opinions in different historical periods. In the culture of ancient Iran, plants and trees have been respected for a long time. According to the many designs found on seals, beddings, pottery, etc., it can be seen that some plants had a sacred and mythical place and a particular plant had high importance and status based on religious and ritual beliefs in different historical periods. The main purposes of this field research is to identify plant symbols by emphasizing the patterns engraved on Parthian coins, and to try to study, re-read and interpret plant images in order to identify their place in the religious and mythological beliefs of this period. The main issue in this study is the lack of resources and so far, no independent source has studied them.
 
The questions of this research are:

What are the most important plant drawings used on Parthian coins?
Is it possible to understand the religious beliefs of this period from the plant symbols?

In terms of the research method, this research has described and analyzed the drawings and symbols by using the fieldwork and library-based method. At first, two hundred and fifty coins in the repository of the Reza Abbasi Museum were examined and studied. These coins were purchased from individuals and collectors in the years before the 1979 Revolution and among them, one hundred and thirty coins had plant drawings. The research also referred to the coins of museums of Sepah Bank and Money Museum with two samples of coins of Arsaces I and II belonging to the Money Museum, and bronze coins with plant images belonging to the Sepah Bank Museum. Due to the limitations of museums regarding photography and providing photographs to the authors, eighty coins were selected for study; sixty- five of which were Tetradrachms and Drachmas while fifteen coins were Bronze, which had been designed in Photoshop and Corel softwares. In order to conduct library studies and to identify the Parthian kings, the Sellwood catalog of Parthian coins has been used. Thus, at first, the plant motifs, which were used in Parthian coins, were identified. Then, by collecting information through library research, and relying on the symbolic approach, plant drawings were studied and checked in order to provide a comprehensive interpretation about plant symbols which were used on Parthian coins, as well as their function and place in the myths, beliefs, and rituals of this period.
The results of this study show that the plant motifs which were used in the Parthian period, include palms, olives, rosettes, grapes, wheat, pomegranates, lilies and oaks.  The motifs of palm, olive, rosette and lilies can be seen in the Tetradrachm and Drachma coins of the Parthian kings, while the motifs of grapes, wheat, pomegranate and oak can be seen in the Bronze coins, and according to symbolic issues, it can be said that these arrays are related to Zoroastrian, Mithraic and Anahita’s religions. In the Parthian period, Zoroastrianism is mixed with other beliefs, which is seen as the trinity of the gods of Mehr, Anahita and Ormazd, which ultimately indicates the religious tolerance in this period.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Symbolism
  • Coins
  • Parthian
  • Plants Ornaments
احمدی، حسن، شکفته، عاطفه. (1391 ). "تزیینات گچ‌بری در معماری قرون اولیه اسلامی ایران (قرن اول تا پنجم ه.ق)"، فصلنامه ادبیات و هنر دینی: 150-125.
اسمیت، ژوئل. (1387). "فرهنگ اساطیر یونان و رم"، ترجمه شهلا برادران خسروشاهی، تهران، انتشارات : روزبهان.
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان. (1371)،" دررالتیجان فی تاریخ بنی الاشکان"، به کوشش نعمت احمدی، تهران، چاپ اطلس.
الیاده، میرچا، (1379)." علم تاریخ ادیان، شناخت دانش ادیان " ، ترجمه و گردآوری همایون همتی، تهران، نقش جهان.
انصاری، جمال. (1366)."گچ‌بری دوران ساسانی و تأثیر آن در هنرهای اسلامی"، فصلنامه هنر،شماره13: 318-33.
اوشیدری، جهانگیر (1371). "دانشنامه مزدیسنا"، واژه نامه توضیحی آیین زرتشت، تهران.
برومند، سعید. (1381)." تخت جمشید: پرستشگاه خورشید" ، عماد کرمانی، کرمان، میراث فرهنگی استان فارس.
برومند، صفورا. (1393). " کماندار، اومفالوس و اورنگ: بازشناسی دلالت ضمنی سه نماد بر سکه‌های اشکانی"، مطالعات تاریخ فرهنگی، سال پنجم، شماره 20: 14-1.
بنویست، امیل. (1377)." دین ایرانی بر پایه‌ی متن‌های معتبر یونانی"، ترجمه بهمن سرکاراتی، تهران، نشر قطره، چاپ سوم.
بهار، مهرداد. (1380)،" بندهشن"، انتشارات : سروش، تهران، چاپ دوم.
بیوار، ا.د.ه. (1380)." تاریخ سیاسی ایران در دوره اشکانیان، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی"، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه، ج 3، قسمت اول، انتشارات: امیرکبیر.
پرهام، سیروس. (1378). "جلوه‌های اساطیری و نمادهای نخستین در قالی ایرانی"، نشر: دانش، شماره‌ 1: 47-40.
توکلی، فاطمه. (1387). "بررسی عناصر بصری در نقوش گیاهی هخامنشی"، کتاب ماه هنر، شماره‌ 122: 96-94.
جعفری، محمود. (1382). "اسب و باران‌سازی در اساطیر ایران باستان"، مطالعات ایرانی، شماره‌ 4: 60-53.
چهری، محمد اقبال. (1386)." پژوهشی در گچ‌بری‌های ساسانی"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی، با راهنمایی دکتر رسول موسوی حاجی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
درخشی،حسن. و شهبازی، زهرا. (1394). " نگاهی به سکه‌های اشکانی"، تاریخ پژوهی. شماره 62: 336-311.
دوست‌خواه، جلیل. (1343)،" اوستا"، تهران، نشر: مروارید.
دیاکونف، میخائیلویچ، (1383). "کتیبه‌های اشکانی نس"ا، ترجمه شهرام حیدرآبادیان با ویرایش دیوی مکنزی، تهران، چاپ کلام شیدا.
زمردی، حمیرا. (1387). "نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی"، تهران، انتشارات زوار.
سرفراز، علی اکبر. و فیروزمندی، بهمن. (1389)، " باستان‌شناسی و هنر دوران ماد و هخامنشی، اشکانی و ساسانی"، تهران: مارلیک.
سلوود، دیوید. (1380). " سکه‌های پارتی"، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه، ج 3، قسمت اول، تهران :امیرکبیر.
سودایی، بیتا. (1389)." تحلیل باستان‌شناختی تحولات تاریخی و اقتصادی پارت‌ها براساس مسکوکات در طی 247 تا 50 قبل از میلاد"، رساله دکتری باستان‌شناسی، به راهنمای دکتر فرهنگ خادمی ندوشن و غلامرضا فرهاد آثار، دانشگاه تربیت مدرس.
سودایی، بیتا. (1391). "بررسی اندیشه‌های ایرانی بر روی مسکوکات پارت نخست (247-168 ق.م)"، فصلنامه تخصصی باستان شناسی ایران، شوشتر، شماره 2 (3): 53-40.
شوالیه، ژان. و گربران، آلن. (1379)." فرهنگ نمادها" ، ترجمه سودابه فضایلی، تهران، نشر :جیحون.
شهری‌باف، هاله.(1392). "سیرتحول نقوش سکه‌های ایران از دوره‌ هخامنشی تا قاجار"، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر شادان کیوانی و مژگان نیکبخت، رشته نقاشی، دانشکده هنر و معماری ،دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.
طبائیان، سیده مرضیه. و حبیب، فرخ. (1388). "معماری و نظم گیاه"، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، شماره10: 326-317.
غلامی، کیارش. (1392). "سکه‌های اشکانی بازنگری تاریخ و سکه‌شناسی اشکانیان"، تهران، انتشارات: پازینه.
قریشی، امان‌الله. (1389). ایران نامک، تهران، انتشارات : هرمس.
کاسیرز، ارنست. (1377)." اسطوره‌ی دولت"، ترجمه یدالله موقن، تهران، هرمس.
کالج، مالکوم. (1388)." اشکانیان"، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران، انتشارات : هیرمند.
کوپر، جین. سی. (1380)." فرهنگ مصور نمادهای سنتی"، ترجمه‌ ملیحه کرباسیان، تهران: فرهنگ نشر نو.
کومن، فرانتس. (1386). "دین مهری"، ترجمه‌ احمد آجودانی، چاپ اول، تهران: ثالث.
گرشاسبی، اشکان. (1394). "پژوهش درسیرتحول کتیبه‌های سکه‌های اشکانی". پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی سیروس نصرالله‌زاده، رشته فرهنگ و زبان‌های باستانی، پژوهشکده زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گروتر، یورگ کورت. (1386). "زیبایی‌شناسی در معماری"، مترجم جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، تهران، انتشارات شهید بهشتی.
مالینوفسکی، برونیسلاو. (1381). "اسطوره در روانشناسی انسان‌های بدوی، جهان اسطوره شناسی"، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشر: مرکز.
مبینی، مهتاب. و شافعی، آزاده. (1394). "نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی"، جلوه هنر: 65-45.
میرسعیدی، نادر (1387)." سلوکیان و اشکانیان" ، تهران، انتشارات : ققنوس.
نامجو، عباس. و فروزانی، سید مهدی. (1392). "مطالعه نمادشناسانه و تطبیقی عناصر نقوش منسوجات صفوی و ساسانی
فصلنامه هنر، علم  فرهنگ، شماره 1: 42-21.
نجاریان، محمدرضا. و انصاری، سروناز. (1391). "سکه‌های اشکانیان (پارتیان) از پادشاهی ارشک اول تا مهرداد دوم." مطالعات ایرانی، شماره 22: 126-103.
ندیم، فرناز. (1386). "نگاهی به نقوش تزئینی در هنر ایران"، رشد آموزش هنر، شماره10: 19-14.
وارنر، رکس. (1386). "دانشنامه اساطیر جهان"، ابوالقاسم اسماعیل پور، چاپ اول، تهران: اسطوره..
واشقانی فراهانی، ابراهیم. (1389). "سرآغاز گیاهان در اساطیر ایرانی"، مطالعات ایرانی، شماره 17: 262-237.
ورستندیگ، آندره. (1387)." تاریخ امپراطوری اشکانی"، ترجمه علی اقبالی، تهران ،انتشارات : جامی.
یونگ، کارل گوستاو. (1352). "انسان و سمبول‌هایش"، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران، انتشارات: امیرکبیر.
یونگ، کارل گوستاو. (1382)." اسطوره‌ای نو، نشانه‌هایی در آسمان"، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشر: مرکز.