تأویل مفاهیم عددی و رموز هندسی نهفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر و معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی

2 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده هنر‌ و‌ معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی

3 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی

10.22070/negareh.2021.5825.2590

چکیده

گنبد ‌سلطانیه یکی از باشکوه‌ترین آثار معماری ایلخانیان است که در ساختار کالبدی و تزئیناتی آن از مفاهیم اسلامی بهره‌گیری شده است. هدف از این پژوهش شناخت رموز هندسی نهفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه است که برمبنای تحلیلی از منظر، قرآن‌شناسی، احادیث شناسی، علم اعداد، حروف ابجد، علم جفر همراه با نمادشناسی اشکال‌هندسی و رنگ‌شناسی در تزئینات و معماری بنا صورت گرفته است. همچنین در تحلیل تناسبات طلایی بنا از نرم‌افزارهای: ماتریکس فیبوناچی 1.618 2020، تقسیمات طلایی آتریس 2018 ، نسبت‌ طلایی 2020، طراحی با نسبت‌های طلایی ماتریکس فیبوناچی‌2020 استفاده گردیده است. سؤال‌های تحقیق از این قرار است:‌1- معانی و مفاهیم به کار رفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه با کمک اعداد به چه صورت‌های هندسی در آرایه‌های این بنا نمود پیدا کرده است؟‌ 2- نقش هندسه در ایجاد ارتباطات معنوی میان عوالم خاکی، عرفانی و خلق پیام واحد در آرایه‌های تزئیناتی گنبد ‌سلطانیه چگونه بوده3- تأثیر‌پذیری آرایه‌ها قابل دسته‌بندی در چندین سطح می‌باشند؟ روش‌ تحقیق بصورت توصیفی- تحلیل است و شیوه گردآوری‌اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، مفاهیم و معانی به صورت‌های کالبدی (در غالب فرم بنا و سلسله‌مراتب شکل‌گیری فضاها)، نمادهای مذهبی (‌همچون شمسه‌ها، اجرام‌آسمانی)، اشکال‌خطی (اسما و آیات‌الهی)، رنگ‌ها (جهت خلق حس متناسب با فضا) در آرایه‌ها نمود پیدا کرده‌اند. بکارگیری اعداد مقدس، نمادها و اشکال مذهبی در ساختارهای فضایی و کالبدی بنا موجب گردیده است تا ارتباط معنوی میان عالم خاکی (مادی) و نور (معنوی) ایجاد گردد. همچنین آرایه‌های بنا در 5 سطح: اشکال هندسی (مربع، هشت‌وجهی و دایره)، اعداد (5، 6، 8، 10، 12، 23، 40، 42 و ... 110) اسماء ‌مقدس (الله، محمد‌(ص)، علی‌(ع)) و مفاهیم دینی اهل سنت، کاربری فضاها، آیات و احادیث قرآنی در غالب خطوط‌ بنایی در آرایه‌های گنبد سلطانیه موثر بوده‌اند دسته‌بندی می‌گردند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Interpretation of Numerical Concepts and Geometric Codes Hidden in the Decoration and Architecture of Soltaniyeh Dome

نویسندگان [English]

  • Lida Balilan Asl 1
  • Saeid Hasanpour Loumer 2
  • Hannaneh Fayyaz Moghaddam 3
1 Associate Professor, Faculty of Arts and Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
2 PhD Student in Architecture, Faculty of Art and Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
3 MA Student of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Geometric patterns are one of the most important features of Islamic monuments that are formed based on Islamic codes and concepts. The use of geometry in arrays and works of art and Islamic architecture has been a gateway to the knowledge of unknown universal codes, the manifestation of which is derived from the concepts of God. Soltan Mohammad Khodabandeh (Oljaito), Ghazan Khan's brother, was born to an Uzbek father and an Armenian mother. During his lifetime, Oljaito chose different religions until he was finally influenced by the Shiite religion and became very devoted to the Shiite dynasty, so much so that he decided to build a great tomb with various sacred decorations of Islamic art in Zanjan (the capital of Iran during the Ilkhanate) and move the bodies of Imam Ali (AS) and Imam Hussein (AS) from Najaf and Karbala to that place. However, after completing the construction, he faced strong opposition from the imitators of that time and could not achieve his long-held dream, and at the end of his life, he turned to the Sunnis again. After him, during the reign of his son, who had a special devotion to the Sunnis, the interior decorations were tailored to his beliefs, which had the color and scent of the Sunni concepts. The construction of the historic city of Soltaniyeh began during the reign of Arghun Khan, the Mongol ruler, and developed during the reign of Soltan Mohammad Khodabandeh as one of the great Islamic cities. By the order of Oljaito, the dome of Soltaniyeh located in Zanjan city was introduced in 704 AH, in the city of Soltaniyeh, the capital of the Ilkhans at that period, and in 712 AH the tomb of Oljaito was erected in the central core of the city of Soltaniyeh by his order. It is known as the tallest building and the largest brick dome in the world and one of the most beautiful historical buildings in the world, which is the manifestation of the glory and art of Islamic architecture and the objective manifestation of the evolution of Iranian architecture. The height of the dome is 48.50 meters; the diameter of the opening is 25 meters with 1.60 meters thickness, constructed by the double-shell technique. The purpose of this study is to interpret the concepts and geometric codes hidden in the decoration and architecture of Soltaniyeh Dome based on an analysis of Islamic concepts from the perspective of Quranology, Hadithology, Numerology, Abjad, Al-Jafr, Asma al-Hassani along with symbolism of geometric shapes and color in decoration and architecture. Also in the analysis of golden proportions of the building, 2020 PhiMatrix 1.618 Pro, Atrise Golden Section 2018, 2018 Golden Ratio and PhiMatrix Golden Ratio Design 2020 software have been used. For this purpose, the research questions are: 1- In what geometric forms are the meanings and concepts used in the decoration and architecture of Soltaniyeh Dome reflected in the arrays of this monument with the aid of numbers? 2- What is the role of geometry in creating spiritual connections between material, mystical worlds and creating a single message in the decorative arrays of Soltaniyeh Dome 3- The effectiveness of the arrays can be classified into how many levels? The research method was historical-interpretive. The method of data collection was library-based and fieldwork, using comparative-analytical data analysis subsequently. The results show that the concepts and meanings are reflected in the arrays in physical forms (in the form of buildings and the hierarchy of formation of spaces), religious symbols (such as Shamseh, celestial bodies), linear shapes (divine names and verses), and colors (to create a sense of space). The use of sacred numbers, symbols and religious forms in the spatial and physical structures of the building has caused a spiritual connection between the earth (material) and light (spiritual) world. Monument arrays are also categorized into 5 levels: geometric shapes (square, octagonal, and circle), numbers (4, 5, 6, 8, 10, 12, 16, 23, 36, 40, 42, 60, and ... 110), holy names (Allah, Mohammad (PBUH), Ali (AS)) and Sunni religious concepts, use of spaces, Quranic verses and hadiths in the form of Bannai script. Also, the results of the research show that all the components of the Soltaniyeh Dome are based on Islamic concepts that are appropriate to its use, which was a place for the burial of Imams. In fact, the master artists and architects of Soltaniyeh Dome, with full knowledge of various sciences such as geometry (complete knowledge of formal and mystical concepts of geometric shapes), mathematics (recognizing sacred numbers and their use in structural elements), occult sciences, Abjad, Al-Jafr, proportions, symbolism and chromology, have tried to create a sacred building that can be the property of God and the eternal court of the Shiite Imams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Architecture
  • Mathematics
  • Geometry
  • Dome of Soltaniyeh
  • Decorations

مراجع

ابن عقده کوفى، احمد بن محمد. 1424ه. ق. فضائل امیرالمؤمنین علیه‌السلام، محقق، مصحح، حرز الدین، عبدالرزاق محمدحسین. قم. دلیل ما.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. 1382. خصال شیخ صدوق، جلد 2، ترجمۀ یعقوب جعفری. قم. نسیم کوثر.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. 1389. التوحید، جلد1، ترجمۀ یعقوب جعفری. قم. نسیم کوثر.
ابن‌بابویه، محمد بن علی. 1391. علل الشرایع جلد 1، ترجمه و تحقیق سیدمحمدجواد ذهنی تهرانی. قم. اندیشه هادی.
اکبری، فاطمه. نامداریان، تقی پور. شیرازی، علی‌اصغر. آیت‌اللهی، حبیب‌الله. معرفت روحانی و رمزهای هندسی (مستخرج از رساله دکتری: تأویل رمزهای هندسی در فرهنگ و هنر اسلامی ایران) پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). شماره 1 (13). 1389: 22-1.
امامی، صابر. نماد و تمثیل، تفاوت‌ها و شباهت‌ها. هنرهای زیبا. شماره 48-47. 1381: 60-68.
برند، باربارا. 1383. هنر اسلامی. ترجمه، مهناز شایسته‌فر. تهران. موسسه مطالعات هنر اسلامی.
بلخاری قهی، حسن. 1390. مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. تهران. سوره مهر.
بن جمعه عروسی حویزی، شیخ عبد علی. 1383 ه. ق. تفسیر نورالثقلین جلد 5، قم. انتشارات اسماعیلیان.
پیرنیا، محمد کریم. 1386. سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران. سروش دانش.
ثبوتی، هوشنگ. 1370. بررسی آثار تاریخی سلطانیه، زنجان. زنجان. انتشارات حامد زنجان.
حسن‌زاده آملی، حسن 1378. دروس هیئت. قم. انتشارات بوستان.
حسینی، سیدهاشم. فراشی ابرقویی، حسین. تحلیل جنبه‌های نمادین شیعی در تزیینات مسجد جامع یزد. نگره، شماره 29. 1393: 33-43.
حصوری، علی 1378. فرش بر مینیاتور. تهران. انتشارات فرهنگسرا.
حمزه لو، منوچهر. هنرهای کاربردی در گنبد سلطانیه. فصلنامه اثر. شماره 33-34. 1381: 414- 423.
خادم‌زاده، محمدحسن. اصفهانی پور، فائزه. واکاوی تحولات آرایه‌های داخلی گنبد در شیوه یزد و تأثیرات آن بر سایر بناها در ایران. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. شماره 7 (4). 1393: 193-211.
رضازاده، مجتبی، مجتبی ثابت فرد، مجتبی. (1392). بازشناسی کاربرد اصول هندسی در معماری سنتی مطالعه موردی: قصر خورشید و هندسه پنهان آن. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی. شماره 18 (1). 1391: 29-44.
رنجبر، محسن. کرمی، مهرداد. امکان‌سنجی و مدیریت فرصت‌های جاذبه‌های بین‌المللی گردشگری (مطالعه موردی: گنبد سلطانیه، استان زنجان). چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی). شماره 18 (7). 1391: 42-60..
زاهدی انارکی، فرزانه. لاریجانی، باقر. کریمی، بنفشه. تیرگر، سمانه. خزعلی، کبری. تیرگر، سوده و همکاران. نگاهی فلسفی به عاقبت جنین ناهنجار از منظر ملاصدرا. اخلاق و تاریخ پزشکی. شماره ۷ (۵). 1393: 36-49.
زمرشیدی، حسین. پدیده‌های بدیع معماری ایران از نیمه قرن اول هجری تا دوره ایلخانی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شماره 4. 1390: 17-28.
ستاری، جلال. 1376. رمز اندیشه و هنر قدسی، تهران. مرکز مطالعات اسلامی.
سیاه کوهیان، هاتف. تأثیر عرفان اسلامی بر معماری ایرانی با تأکید بر تزئینات گنبد سلطانیه. عرفان اسلامی (ادیان و عرفان). شماره 9 (34). 1392: 47- 64.
سید‌رضی. 1396. نهج‌البلاغه. تحقیق: کاظم محمدی و محمد دشتی. قم. انتشارات امام علی (ع).
شادمان، حسین. 1389. اسرار حسینی در علم اعداد. تهران: نشر سلمان پاک.
شبر، سید عبدالله. 1242ه. ق. تفسیر القرآن الکریم (شبر). تحقیق: حامد حفی داود. قم. نشر مؤسسه دار الهجرة.
شهامت، هادی. سلیمانی، عبدالکریم. تأثیر مفهوم حکمی عدد 11 در طراحی گنبد شاه نعمت‌الله ولی با تکیه‌بر حروف ابجد. مطالعات عمران شهری. شماره 8 (3). 1398: 69-85.
شیمل، آنه ماری. 1398. راز اعداد، قم. انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
صالحی کاخکی، احمد. تقوی نژاد، بهاره. معرفی و گونه شناسی تزیینات هندسی در آرایه های معماری گنبد سلطانیه. دو فصلنامه مطالعات معماری ایران، شماره 9 (17). 1399: 165-178.
طاهرزاده، بهزاد. 1362. طراحی قالی و تذهیب و مینیاتور. تهران. انتشارات فرهنگسرا.
طاهری، جعفر. مناسبات معماری با علوم دقیقه در متون علمی دوره اسلامی. مطالعات معماری ایران. شماره 7. 1394: 127-150.
طباطبایی، سید محمد حسین. 1360. المیزان جلد 19. قم. بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی
طباطبایی، سید محمدحسین. 1378. تفسیر المیزان جلد 15، ترجمه: سید محمدباقر موسوی، چاپ پنجم. قم. نشر مرکز نشر فرهنگی رجاء، بنیاد علمی فکری علامه طباطبایی.
علامه فلسفی، احمد. 1391. اسرار روان‌شناسی رنگ‌ها (خواص درمانی آن‌ها). تهران. انتشارات فراروان‌شناسی.
فقفوری، رباب. بلخاری قهی، حسن. تجلی تفکر شیعی در معماری و تزیینات گنبد سلطانیه. دومین کنگره بین‌المللی افق‌های جدید در معماری و شهرسازی با رویکرد توسعه و فناوری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه فردوسی. ۱۳۹۴.
قراگوزلو، بهاره؛ حاتم، غلامعلی. بررسی رمز نقوش هندسی دایره، مثلث و مربع در هنر اسلامی. هنرهای تجسمی نقش‌مایه. شماره 21. دوره 8 (1393): 45-50.
قرآن
قرائتی، محسن. 1383. تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن.
قوچانی، عبدالله. 1381. گنبد سلطانیه به استناد کتیبه‌ها. تهران. گنجینه هنر.
کلینی، ثقه الاسلام. 1379. اصول کافی جلد 6. ترجمه و شرح فارسی محمدباقر کمره ای. تهران. دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
کبیری سامانی، علی. 1392. طبیعت کیمیای معماری، نگاهی نو به انسان، طبیعت و معماری. اصفهان. گلدسته.
کربن، هانری. 1383. ارض ملکوت، ترجمه سید ضیاءالدین دهشیری، چاپ سوم، تهران. انتشارات طهوری.
کربن، هانری. 1392. تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، جلد دوم، ویراست دوم، تهران. مینوی خرد.
کشتگر، ملیحه. بررسی تطبیقی چلیپا به‌عنوان نماد دینی در تمدن های ایران باستان، بین النهرین، هند و چین ، نقش مایه، شماره 12. 1391: 63- 72.
کیان مهر، قباد. خزایی، محمد. مفاهیم و بیان عددی در هنر گره چینی صفوی. نشریه ماه هنر، شماره 91-92. 1385: 36- 26.
گنون، رنه. 1392. سیطره کمیت و علائم آخر زمان، ترجمه علی‌محمد کاردان، چاپ پنجم، تهران. مرکز نشر دانشگاهی.
لبادی، زهرا. رونقی، سیمین. طالقانی، نرگس. بررسی تأثیر رنگ‌آمیزی درمانی بر کاهش اضطراب و بهبود خودانگاره دختران نوجوان عادی و بزهکار. علوم رفتاری. شماره 4 (14). 1391: 93-111.
مجلسی، محمد باقر. 1403 هـ. ق. بحارالانوار جلد 78. بیروت. دار احیاء التراث
مجلسی، محمدباقر. 1110 هـ. ق. بحارالانوار. جلد 2. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدباقر. 1110 هـ. ق. بحارالانوار. جلد 6. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدباقر. 1110 هـ. ق. بحارالانوار. جلد 67. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
محبعلی، آزاده. تزئینات پیش‌ساخته در گنبد سلطانیه در قرن هشتم هجری قمری. نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر. شماره 1. 1387: 76- 85.
مطهری، مرتضی. 1376. آشنایی با قرآن جلد 2: تفسیر سوره حمد و قسمتی از سوره بقره. تهران. نشر صدرا.
معمارزاده، محمد. 1386. تصویر و تجسم عرفان در هنرهای اسلامی. تهران، دانشگاه الزهرا.
مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از فضلا. 1386. برگزیده تفسیر نمونه. تهران. دارالکتب اسلامیه.
ملک پائین، علی. چانگ، هونگ ژانگ. بررسی هندسه پنهان در مکتب نگارگری هرات؛ با تأکید بر نگاره «به لشکر نمودن اسکندر، سخن گوشه‌نشینان را. نگره. شماره 14 (52). 1398: 5-23.
میرزا خانیان، مریم. شاهرودی، فاطمه. حکمت اعداد در تزئینات و ساختار مسجد شیخ لطف اله با تکیه‌بر حروف ابجد. نقش‌مایه. شماره 20 (8). 1393: 33-38.
نجفقلی پور کلانتری، نسیم. اکبری نامدار، شبنم. نقش هندسه و تناسبات در تکوین بناهای سبک آذری (نمونه مطالعاتی گنبد سلطانیه). مطالعات شهر ایرانی اسلامی. ویژه‌نامه شماره 31، جلد دوم. 1397: 143- 152.
ندیمی، هادی. بها حقیقت، مدخلی بر زیبایی‌شناسی معماری اسلامی. صفه. شماره 11(54). 1380: 46-57.
ندیمی، هادی. حقیقت نقش. نامه فرهنگستان علوم. شماره 14- 15. 1378: 19-34.
نصر، سید حسین. 1379. نیاز به علم مقدس. حسن میانداری. تهران. موسسه فرهنگی طه.
نور آقایی، آرش. 1388. عدد نماد اسطوره. تهران. نشر افکار
نوشایی، آرزو. قنبرزاده، مهرانگیز. ریخت‌شناسی کتیبه‌های گنبد سلطانیه در ادوار تاریخی. استانبول- ترکیه. کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی. ترکیه. 1394.
وثوق زاده، وحیده. حسنی پناه، محبوبه. عالیخانی، بابک. حکمت عدد هشت در هنر و معماری اسلامی جاویدان خرد. شماره 13 (30). 1395: 175-192.
ولایتی، رحیم. رضوان، همایون. ابراهیمی، قادر. معماری ایلخانی در بَسترة دو شهر تاریخی اسلامی اوجان و سلطانیه. باغ نظر. شماره 14 (55). 1396: 17-28.
یعقوبی‌نیا، شکوفه. مقایسه تطبیقی نقوش کاشی‌کاری گنبد سلطانیه زنجان و گنبد شیخ صفی‌الدین اردبیل. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی ایران معاصر. تهران. 1396.
یگانه، منصور. هاشمی شهرکی، محمد. بررسی تزئینات و نقوش به‌کاررفته در بناهای معماری و شهری دوره ایلخانی (نمونه موردی گنبد سلطانیه و مسجد کبود تبریز). نشریه مدیریت شهری، شماره 16 (48). 1396: ۳۹۳-۴۰۰.
Behnood, Elnaz, Edrisi, Nazila, Azim, Ali Zeynali, & Velaiati, Shiva. (2016). Study of Architicture of Islamic Iran in Ilkhanid Peroid in East Azarbayjan. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 6(4), 380-386.
Bodner, B. L. (2012). From Sultaniyeh to Tashkent Scrolls: Euclidean constructions of two nine-and twelve-pointed interlocking star polygon designs. Nexus Network Journal, 14(2), 307-332.
Brambilla, Marco G. (2012). April. Large Scale Building Techniques in Ilkhanid Iran. In 2012 Center for Ancient Studies Symposium-Third Circular, University of Pennsylvania, 1-18.
Burrows, Roger. (2018). 3D thinking in design and architecture: from antiquity to the future. Thames & Hudson. New York. USA.
Chapman, Caroline. & Carey, Moya. (2010). The illustrated encyclopedia of Islamic art and architecture: a comprehensive history of Islam's 1,400-year leagacy of art and design, with 500 photographs, reproductions and fine-art paintings. Lorenz.
Dehghani Banadaki, Maryam, Sharifi Mehrjardi, Ali Akbar. (2018). A Comparative Analysis of Decorative Motifs of Seyed Shams-o-ddin Tomb in Yazd and the Soltanieh Dome in Zanjan, Iran. International Journal of Applied Arts Studies (IJAPAS), 2(3), (57-70)
DeLong, Marilyn, & Martinson, Barbara. (2013). Color and design. New York: Berg.
Faghfoori, Robab, Bolkhari Ghhi, Hasan, & Soltani, Ghazal. (2014). Theosophical Principles of Light and Colour in the Architecture and Decorations of Soltaniyeh Dome. International Journal of Arts, 4(1), 8-16.
Gage, John. (2013). Color and meaning: Art, science, and symbolism. London: Thames & Hudson.
Grabar, Oleg. 2006. The Dome of the Rock. Cambridge, Belknap Press of Harvard University Press. UK.
Hunt, R. W., & Pointer, M. R. (2011). Metamerism and Colour Constancy. Measuring Colour, 117-142.
Khaghani, Nazila. (2019). Urban and Architectural Sustainability in the Restoration of Iranian Cities (Strategy and Challenges): Case Study of Soltaniyeh. In Sustainable Building for a Cleaner Environment (pp. 297-309). Springer, Cham.
Khamjane, Aziz, Benslimane, Rachid. (2018). A computerized method for generating Islamic star patterns. Computer-Aided Design, 97, 15–26.
Kim, Young-In. (2006). Color and symbolic meaning of elements in nature. Color Research & Application, 31(4), 341-349.
Lim, Teik-Cheng. (2020). Metacomposite structure with sign-changing coefficients of hygrothermal expansions inspired by Islamic motif. Composite Structures, 251, 112660.
Miller, F. P., Vandome, A. F., & McBrewster, J. (2009). Islamic art: Islamic art, Islamic architecture, Islamic calligraphy, Arabic literature, Arabic epic literature, Persian literature, Persian miniature, Iranian art, Islamic art, Islamic music, Arabic music, Persian carpet, Islamic pottery. Alphascript Publishing. Mauritius.
Mylonas, D., & Macdonald, L. (2017). Colour naming for colour design. Colour Design, 131-155.
Peacock, S. (2019). Colour. Manchester: Manchester University Press.
Stierlin, Henri, Stierlin, Anne, & Buchet, Adrien. (2012). Persian art & architecture. , Thames & Hudson.New York.
Taheri, Jafar. (2017). Practical Arithmetic in Islamic Architecture: A Critical History and Survey. International Journal of Architectural Heritage, (5), 747-762.
Tolchinsky, L. Levin, I. Aram, D. & McBride-Chang, C. (2012). Building literacy in alphabetic, abjad and morphosyllabic systems. Reading and Writing, 25(7), 1573-1598.
Tremain, Rose. (2008). The Colour. London: Vintage.
فصلنامه نگره
دوره 17، شماره 62
تیر 1401
صفحه 55-79

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 شهریور 1399
  • تاریخ بازنگری: 11 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 01 بهمن 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار