کتیبه‌نگاری الوان: ویژگی‌های تاریخی و هنری کتیبۀ سردر مدرسۀ خان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه شیراز

چکیده

مدرسة خان از معدود بناهای موجود از دوران صفویه در شیراز است. این مدرسه، که به‌همت الله‌وردی‌خان و برای فراهم‌ساختن زمینۀ تدریس ملاصدرا بنا شده بود، از زمان ساخت تاکنون بارها و به علل مختلف آسیب دیده و در نوبت‌های متوالی نوسازی و مرمت شده است. اقدامات حاج میرزا علی‌اکبرخان قوام‌الملک در فاصلۀ تاریخی 1276-1279ق ازجمله مهم‌ترین تعمیرات این مدرسه در دورة قاجار بوده است و کتیبة سردر غربی به‌نوعی گزارش آن محسوب می‌شود. در این مقاله ضمن معرفی کامل این کتیبه، جنبه­های تاریخی و هنری آن بر مبنای گردآوری کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی، و با روش تحقیق تاریخی - توصیفی بررسی شده است.
کتیبۀ سردر مدرسۀ خان از نظر تاریخی حائز اهمیت است و خط آن مطابق شیوة مرسوم ثلث‌نویسی در کتیبه­نگاری در دورة قاجار است. اما آنچه این نگارش را ممتاز می­کند سلیقة خوشنویس در استفاده از «لا»های عبارت نوشتار و تدوین متوالی و نسبتاً متقارن آنها در سراسر ترکیب است. در عین حال شیوۀ آرایش و رنگ‌گذاری بر این کتیبه یکی از بدیع‌ترین نمونه‌های کتیبه‌نگاری در معماری اسلامی را نشان می‌دهد. این شیوه در این مقاله با عنوان «کتیبه‌نگاری الوان» معرفی شده است و مشخصۀ اصلی آن استفادۀ نامتعارف اما سنجیده از لکه‌ها و سایه‌های رنگی در سطوح کتیبه است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Entrance Inscription of Madrasa-e Khan: A Colourful Epigraphy

نویسنده [English]

  • Mohammad Sadegh Mirzaabolghasemi
Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, Shiraz University, Shiraz City, Fars Province, Iran.
چکیده [English]

Madrasa-e Khan (or Khan Theological School) is one of the few remaining Safavid buildings in Shiraz. Commissioned by ‘Allah-Verdi Khan’ in order to provide a place for Molla Sadra’s teachings, it has been time and again destroyed due to various causes and consequently renovated and restored on consecutive occasions. Haj Mirza Ali Akbar Khan Ghavam al-Molk’s attempts during 1276-1279 A.H. are considered the most important restorations the building has gone through during the Qajar period; its details has been documented in the building’s west entrance inscription. Introducing the inscription thoroughly, this study aims at investigating its historical as well as artistic aspects. It was conducted using historical-descriptive method of research based on library sources and field observations.  
Historically speaking, west entrance inscription of Madrasa-e Khan is of a great significance. Although it uses typical Thuluth script of Qajar epigraphic style, it is outstanding on account of its calligrapher’s impressive use of repetitive and rather symmetrical hastae of “la” word letters throughout the composition. At the same time, decorating and colouring style of the inscription can be regarded as one of the most innovative examples of epigraphs used in Islamic architecture. Characterized by an unfamiliar yet deliberate use of coloured spots and shades, this style has been referred to as “colourful epigraphy” throughout this study. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Madrasa-e Khan
  • Entrance Inscription
  • Colourful Epigraphy
  • Shiraz
  • Qajar period