آرایه‌ها و نگاره‌های مرتبط با چشم‌زخم در دستبافته‌های اقوام ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه الزهرا، شهر تهران، استان تهران

2 فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد دانشکدۀ هنر دانشگاه الزهرا، شهر تهران، استان تهران

چکیده

چشم‌زخم از باورهای قدیمی و رایج در جهان و از جمله جهان اسلام است؛ هرچند امروزه این باور کم‌رنگ شده، ولی هنوز به‌عنوان باوری عامیانه برجای مانده است.
در این پژوهش رد پای این اعتقاد و اهمیت آن در هنر مردم عامی و دستبافته‌ها به‌عنوان محمل این عقیده مورد مطالعه قرار گرفته و سیر استحالۀ آن در نقوش مربوط تا دوران معاصر بررسی می‌شود.
هدف از این تحقیق نشان دادن تأثیر اعتقادات در هنر مردمی به‌ویژه دستبافته‌های روستایی است. این تحقیق به روش تطبیقی و تحلیلی با جمع‌آوری اطلاعات مکتوب و میدانی کوشیده تا به اشکال رایج در بیان تجسمی چشم‌زخم دست یابد. مطابق یافته‌های این تحقیق، میان نقشمایه‌های تعویذ چشم‌زخم در دستبافته‌ها با شکل چشم رابطۀ معناداری وجود دارد. در نتیجه اشکال مثلثی و دوایر مرکزی از اشکال بصری مشترک در میان آرایه و نگاره‌های چشم‌زخم است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Motifs and Images Related to the Evil Eye in Iranian Wovens

نویسندگان [English]

  • Effatolsadat Afzaltousi 1
  • Mones Sanji 2
1 Assistant professor, Art Faculty, Alzahra University,
2 M.A. in Graphic Design, Art Faculty, Alzahra University,
چکیده [English]

Belief in evil eye is one of the common and old beliefs throughout the world including the Islamic world; although this belief is weakened these days, it can still be observed and found in folk culture.
In this research the traces of the belief in evil eye are tracked in the art and the wovens of common people as the bearers of this belief, and the course of its metamorphosis is studied in the related motifs up to the contemporary era.
This research aims for expressing the influence of beliefs on the folk art especially rural wovens. One of the basic theses of this research proposes a relation between depictions and motifs of the evil eye with the shape of the eye itself. The research method is analytical and comparative and data is gathered through field research and library sources, in an attempt to find the common visual depictions of the evil eye.
It seems that there is a meaningful relation between the evil eye amulets in wovens with the shape of eye itself. As a result the triangular shapes with inner circles are among the common visual motifs of evil eye.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evil eye
  • Amulet Motifs
  • Turkmen Carpet
  • Sistan Carpet
  • Turkey’s Kilim and Carpet

مراجع

اسدیان خرم‌آبادی، محمد، باجلان فرخی محمدحسین، و کیانی منصور. 1385. باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام: فرهنگ و آموزش عالی، تهران.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1372. داستان داستان‌ها. تهران: آثار، تهران.
اکبرنژاد مهدی، و محمدی، روح‌‎الله، 1388. «کنکاشی در مقولۀ شور چشمی (چشم‌زخم) در قرآن و روایات»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش 2.
بروس میت فورد میراندا. 1388. فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان. ترجمۀ ابوالقاسم دادور و زهرا تاران. تهران: شاد رنگ.
بروس میت فورد میراندا، 1388. فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان، مترجم، ابوالقاسم دادور، زهرا تاران، چاپ شادرنگ،.
بهشتی، احمد، 1380. «تحلیل معجزه با نگاهی به تأثیر نفس در بدن»، نشریۀ مکتب اسلام، ش 8.
تناولی پرویز، 1385. طلسم، گرافیک سنتی ایران. تهران: بنگاه
حصوری علی. 1371الف. فرش سیستان، تهران: فرهنگان.
حصوری علی. 1371ب. نقش‌های قالی ترکمن و اقوام همسایه. تهران: فرهنگان.
ده بزرگی، ژیلا، 1381. «چشم‌زخم در باور فرهنگ ایرانیان». چیستا، ش 196 و 197.
سلیمانی، سیما، 1393. نشانه‌شناسی نقوش بافته‌شده در زیراندازهای مازندران (با تأکید بر شهرهای بهشهر، سوادکوه، تنکابن). به راهنمایی دکتر آناهیتا مقبلی و مشاور دکتر عفت‌السادات افضل طوسی. دانشگاه پیام نور شرق تهران.
شعبانی خطیب، صفرعلی. 1387. فرهنگنامۀ تصویری (آرایه و نقشه فرش‌های ایرانی). قم: سپهر اندیشه.
شهری‌باف، 1381. طهران قدیم. تهران: معین.
صابری افتخاری، عارفه. 1392. «باور به وجود نیروی فوق طبیعی در اشیا در فرهنگ عامة مردم ایران»، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی (بازبینی: ۱۰ شهریور ۱۳۹۳):www.cgie.org.ir/fa/news/8290
طباطبایی، محمدحسین، 1370. تفسیر المیزان، ج20. ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی. بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجا.
عاملی، ابراهیم، 1380. تفسیر عاملی. ترجمۀ علی‌اکبر غفاری.
کاشانی، فتح الله ب، ن شکرالله. 1314.  تفسیر منهج الصادقین، تهران.
گلاک، جی - گلاک، سومی هیرا موتو. ۱۳۵۵. سیری در صنایع‌دستی ایران. تهران: بانک ملی ایران.
ماسه هانری، 1357. معتقدات و آداب ایرانی. ترجمۀ مهدی روشن‌ضمیر. تهران: موسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
مجلسی، محمدباقر، 1403. بحارالانوار، ج60. بیروت: موسسة الوفا.
محمدی، هاشم. 1386. «چشم‌زخم در ادب و فرهنگ ایران». نشریۀ حافظ، ش 44.
مشیری تفرشی، منیژه. 1388. «چشم‌زخم درباره جامعۀ امروز»، نشریۀ چیستا. ش 258 و 259.
معین، محمد، 1354. فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
هارت، جرج، 1377. اسطوره‌های مصری. ترجمۀ عباس مخبر: تهران: مرکز.
هال، آلستر، لوچیک جوزه، یووسکا، 1377. گلیم (تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی). ترجمۀ شیرین همایون‌فر و نیلوفر الفت شایان. تهران: کارنگ.
هنری، مرتضی، 1377. نوروزگان، گفتارها و سرودهایی در آیین‌های نوروزی. تهران: سروا.
یاحقی، محمدجعفر، 1375. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
یاحقی، محمدجعفر، 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
 
Ates Mehmet. 1997. Turkish carpets. yeni alas matbaast.
Ford P. R. J. 1981. Oriental carpet design.London: Thames and Hudson.
Callisen S. A . 1937. “The Evil Eye in Italian Art”, The Art Bulletin. No 3.
Opie James. 1992. Tribal Rugs. London: Laurence King Publishing.
www.nooraghayee.com
www.yasdesign.blogfa.com

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 اسفند 1392
  • تاریخ بازنگری: 14 اسفند 1393
  • تاریخ پذیرش: 15 بهمن 1393

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار