بررسی گونه‌ها، شیوه‌ها و جغرافیای تولید فرش ایران در پنج قرن اولیۀ هجری، با تکیه بر منابع مکتوب

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علم و هنر، شهر یزد، استان یزد

2 استاد دانشگاه الزهرا، شهر تهران، استان تهران

چکیده

فرش دستباف، به‏لحاظ خصوصیات مواد به‌کار‌رفته در آن، طول عمر و دوامی نسبتاً کوتاه دارد و این مسئله همواره مطالعات و پژوهش‌های تاریخی و دیرینه‌شناسی مرتبط به این محصول را با مشکلاتی فراوان مواجه ساخته است. این آسیب در بررسی تاریخ فرش ایران اسلامی بیش از همه در پنج قرن اولیۀ هجری محسوس است. در این پ‍ژوهش با هدف شناسایی وضعیت فرشبافی ایران در پنج قرن اولیۀ هجری به‌لحاظ تنوع گونه‌های فرش دستباف و نیز جغرافیای مناطق تولید، به منابع مکتوب (تاریخی و ادبی) استناد شده است. روش تحقیق در این مقاله از نوع تاریخی و روش جمع‌آوری آن کتابخانه‌ای است. نتایج پژوهشی بیانگر آن است که علی‌رغم کمبود آثار مرتبط با فرش دستباف در دورۀ مذکور، اسامی بسیاری از فرش‌های تولیدی معاصر مانند قالی، گلیم، پلاس، نمد، حصیر، و زیلو در منابع مکتوب قابل ردیابی است. همچنین مناطق وابسته به دیلمان، خراسان، آذربایجان، پارس، عراق و ماوراء‌النهر از برجسته‌ترین مراکزی است که فرشبافی در آنها رایج بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Varieties, Methods and Geography of Persian Carpet Production During the First Five Centuries of the Hegira, Based on the Written Sources

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Ashari 1
  • Mehrangiz Mazaheri 2
1 Faculty Member of Science and Arts University,yazd,iran
2 Late professor at Alzahra University, Tehran , Iran. deceased 2014.
چکیده [English]

Hand woven carpets have a relatively short lifespan and durability due to the properties of the materials used in them. This issue has caused the archeological and historical studies and researches related to this product plenty of problems. This inadequacy in evaluation of carpet history in Islamic Iran is most tangible in the first five centuries of the Hegira. In this research, with the aim of identifying the condition of Iranian carpet weaving in the first five centuries of the Hegira, due to the diversity of hand woven carpet types as well as the geography of production regions, written sources (historical and literary) have been used. This article uses historical method and library sources. The research results express that despite the rarity of works related to the hand woven carpets of the mentioned period, the names of many contemporary carpets, like: rugs, short-napped coarse carpet, coarse woolen cloth, felt carpet, mat, pileless carpet and so on, are traceable  in  written sources. Also regions of Deylaman, Khorasan, Azerbaijan, Pars, Iraq and, Transoxiana are the most prominent centers which carpet weaving had been common in them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pile Carpets
  • Flat-Woven Carpets
  • Carpet Geography
  • The Limits of The World
 
آذرپاد، حسن و حشمتی رضوی، فضل‌الله. 1383. فرشنامۀ ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اشپولر، برتولد. 1379. تاریخ ایران در نخستین دوران اسلامی. ترجمۀ جواد فلاطوری، ج2. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اشنبرنر، اریک. 1374. قالی و قالیچه های شهری و روستایی ایران، ترجمۀ مهشید تولایی. تهران: یساولی.
بی نا، تاریخ سیستان. 1366. تحقیق ملک‌الشعرای بهار. تهران: کلالۀ خاور.
بی نا، حدودالعالم من المشرق الی المغرب. 1362. به‌کوشش منوچهر ستوده. تهران: طهوری.
بیهقی، ابولفضل. ۱۳۵۶. تاریخ بیهقی. به‌تصحیح علی‌اکبر فیاض. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
پرهام، سیروس(1371. دستبافته های عشایری و روستایی فارس، ج ۱ و ۲. تهران: امیرکبیر.
پرهام، سیروس. 1371. «فرش گره‌بافته در متون فارسی سده‌های نخستین اسلامی»، نشر دانش، شم 71.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلپیس. 1388. سیری در هنر ایران. ویرایش سیروس پرهام. تهران: علمی و فرهنگی.
حشمتی رضوی، فضل‌الله. 1387. تاریخ فرش ایران. تهران: سمت .
حصوری، علی. 1371. فرش سیستان. تهران: فرهنگان.
حصوری، علی. 1375. «واژۀ قالی»، مجموعه سخنرانی‌های‌ پنجمین کنفرانس بین‌المللی فرش ایران. تهران: مرکز توسعه‌صادرات ایران.
دانشگر، احمد . 1376. فرهنگ جامع فرش یادواره (دانشنامۀ ایران). تهران: سازمان چاپ و انتشارات یادوارۀ اسدی.
دهخدا، علی‌اکبر. 1377. فرهنگ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران .
راوندی، محمدبن علی. 1385. راحةالصدور و آیةالسرور. به سعی و تصحیح محمد اقبال. تهران: اساطیر.
ژوله، تورج. ۱۳۸۱. پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
ساماران، شارل. ‍۱۳۷۰. روش‌های پژوهش در تاریخ. ترجمۀ ابولقاسم بیگناه ودیگران. مشهد: آستان قدس رضوی.
شمیسا، سیروس. 1387. انواع ادبی. تهران: میترا.
صفا، ذبیح الله. 1333. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
گردیزی، عبدالحی. 1333. زین الاخبار (تاریخ گردیزی). تحقیق عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب .
مصاحب، غلامحسین. 1345. دائرةالمعارف فارسی. تهران: امیرکبیر.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد. 1361. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
ملائی توانا، علیرضا. 1386. درآمدی بر روش‌های پژوهش در تاریخ. تهران: نی.
نصیری، محمدجواد. 1389. افسانۀ جاویدان فرش ایران. تهران: فرهنگسرا.
هانگلدین، آرمن. 1375. قالی‌های ایرانی. ترجمۀ اصغر کریمی. تهران: یساولی.
ورهرام، غلامرضا. 1371. منابع تاریخ ایران در دوران اسلامی. تهران: امیرکبیر.
یارشاطر، احسان. 1384. تاریخ و هنر فرشبافی در ایران. تهران: نیلوفر.