بررسی زمینه و علل بی‌رغبتی نگارگران مسلمان به شمایل‌نگاری پیامبر اسلام (ص) تا قبل از دورۀ ایلخانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت هنر دینی، دانشکدۀ ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب،

2 استادیار دانشکدۀ ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب،

چکیده

اگرچه پژوهشگران دربارۀ نخستین تصویر از پیامبر در نگارگری اختلاف نظر دارند اما باید پذیرفت که با ظهور ایلخانان در ایران شمایل‌نگاری به رشد چشمگیری دست یافت و پرسش اینجاست که چرا تا پیش از این عصر تصویرگری پیامبر چندان مورد توجه نگارگران مسلمان قرار نگرفته بود؟ به سخنی دیگر، چرا هنگامی که مسلمانان با فرهنگ و تمدن مسیحی آشنا شدند از شمایل‌نگاری مسیحی تأثیری نپذیرفتند؟ هدف از این پژوهش آن است که با نقد دیدگاه مورخان هنر و بررسی میزان تأثیرگذاری فقه تصویر به زمینه و علل بی‌رغبتی هنرمندان نسبت به شمایل‌نگاری پیامبر پی ببریم. بنا به یافته‌های این مقاله، مضامین علمی و افسانه‌ای کتاب‌هایی که برای تصویرسازی انتخاب می‌شدند این زمینه را برای نگارگران فراهم نمی‌کرد تا به شمایل‌نگاری دست بزنند و از دیگرسو دیدگاه مسلمانان و مقام و موقعیت پیامبر این میل را در نگارگران به وجود نمی‌آورد تا بتوانند شمایل‌نگاری کنند. روش تحقیق این نوشتار تحلیلی‌توصیفی است و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Research on the Context and Reasons of Muslim Painters’ Reluctance to the Islam’s Prophet’s (S.W.A.) Iconography in Painting before the Ilkhanid Period

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Saeidizadeh 1
  • Seyyed Razi Moosavi Gilani 2
1 Ph.D. student of Wisdom of Religious Art, Faculty of Religions, University of Religions and Denominations,
2 Assistant professor, Faculty of Religions, University of Religions and Denominations,
چکیده [English]

Although researchers disagree about the prophet’s first illustration, it should be accepted that following the emergence of the Ilkhanids in Iran, iconography made considerable progress, and the question here is why prior to this era, illustration of prophet hasn’t been paid much attention to by Muslim painters? In other words, why Muslims were not influenced by the Christian iconography when they were introduced to the Christian civilization and culture? The aim of this essay is to find out the context and reasons of reluctance of the artists to prophet’s iconography through the criticism of art historians' views and the scrutiny of the influence of jurisprudence of illustration. The findings of this research indicate that the scientific and legendary contents of the books chosen for illustration didn't provide the painters with a context for iconography, and principles of the Muslims and prophets' high statuses on the other hand, didn't create the tendency for the painters in order to be able to do iconography. The research is conducted based on library sources, using analytical- descriptive method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iconography
  • Illustration
  • Jurisprudence
  • Islam Prophet (S.W.A.)
آبی، حسن ‌بن ابیطالب. 1410. کشف الرموز فی شرح المختصر النافع. تحقیق علی پناه الاشتهاردی، حسین الیزدی. ج 1. قم: ج‍م‍اع‍ة‌ ال‍م‍درس‍ی‍ن‌ ف‍ی‌ ال‍ح‍وزة‌ ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ة‌‌، م‍ؤس‍س‍ة‌ ال‍ن‍ش‍ر الاس‍لام‍ی‌.
آدامز، لوری اشنایدر. 1388. روش‌شناسی هنر. ترجمۀ علی معصومی. تهران: چاپ و نشر نظر.
آژند، یعقوب. 1389. نگارگری ایران  پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران. ج 1. تهران: سمت.
ابن‌ادریس، محمد بن احمد. 1417. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. ج 2. قم: جماعة ‌المدرسین فی ‌الحوزة العلمیة، مؤسسة النشر الاسلامی.
اب‍ن‌ب‍اب‍وی‍ه‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌. 1404. عیون اخبارالرضا ع. ج 1. بیروت: اعلمی.
ابی‌الصلاح الحلبی، تقی‌الدین. 1387. الکافی فی الفقه. تحقیق رضا استادی. قم: بوستان کتاب.
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابار، الگ. 1384. هنر و معاری اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند. ج 1. تهران: سمت.
بلر، شیلا، جاناتان ام. بلوم. 1385. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ اردشیر اشراقی. تهران: سروش.
بورکهارت، تیتوس. 1386. مبانی هنر اسلامی. ترجمه امیر نصری. تهران: حقیقت.
تاجدینی، علی. 1376. مبانی هنر معنوی: مقالاتی از هانری کربن... [و دی‍گ‍ران‌]. به کوشش دفتر مطالعات دینی هنر. ‌تهران: س‍ازم‍ان‌ ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ی‌، ح‍وزه‌ ه‍ن‍ری‌‏‫.
تبار صفر، صفدر. 1387. «خداگونگی انسان در آفرینش بررسی روایت ان الله خلق آدم علی صورته»، معرفت، 132: 91-106.
جزیری، عبدالرحمن. 1377. الفقه علی المذاهب الاربعة. غروی، محمد و مازح، یاسر. مذهب اهل البیت ع. ج 2. بیروت: منشورات دارالثقلین.
جعفریان، رسول. 1385. تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی. قم: انصاریان.
سلار دیلمی، حمزه‌بن ‌عبدالعزیز. 1414. المراسم العلویة فی الاحکام الانبویة. تحقیق محسن حسینی امینی. بیروت: دارالحق.
شایسته‌فر، مهناز. 1384. هنر شیعی: عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
شایسته‌فر، مهناز و کیان، کتایون و شایسته‌فر، زهره. 1390. «بررسی موضوعی شمایل‌نگاری پیامبر اسلام (ص) در نگارگری دوره ایلخانی و حضرت مسیح در نقاشی مذهبی بیزانس متأخر»، مطالعات هنر اسلامی، 14: 41ـ60.
شمیلی، فرنوش. 1387. مجموعه مقالات منتخب همایش « تجلی حسن محمدی (ص) در هنر»، تبریز: رسالت یعقوبی.
طوسی، محمد بن‌ حسن. 1400. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
عدل، شهریار. 1379. هنر و جامعه در جهان ایرانی. ترجمۀ احسان اشراقی، شهریار عدل. تهران: توس.
عکاشه، ثروت. 1380. نگارگری اسلامی. ترجمۀ غلامرضا تهامی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
علامه حلی. 1419. تبصرة المتعلمین فی احکام الدین. تحقیق احمد الحسینی الاشکوری. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
ق‍اض‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ع‍زی‍ز ب‍ن ‌ال‍ب‍راج‌. 1406. المهذب. ج 1. قم: ل‍ج‍م‍اعة‌ ال‍م‍درس‍ی‍ن‌ ف‍ی‌ ح‍وزة ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه، ‌مؤسسة النشر الاسلامی.
قرآن. سوره ممتحنه. آیه 4. سوره احزاب. آیه 21.
کاشانی ها، زهرا. 1387. «الگو بودن حضرت مریم ع در قرآن و انجیل»، بانوان شیعه، 17: 45ـ71.
م‍ح‍ق‍ق‌ ح‍ل‍ی‌، ج‍ع‍ف‍ر ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌. 1389. شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. ج 1. تهران: خرسندی.
مددپور، محمد. 1384. تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی. تهران: س‍ازم‍ان‌ ت‍ب‍ل‍ی‍غ‍ات‌ اس‍لام‍ی‌، ش‍رک‍ت‌ چ‍اپ‌ و ن‍ش‍ر ب‍ی‍ن‌‌ال‍م‍ل‍ل.‌
مفید، محمدبن محمد، المقنعه. 1417. قم: ل‍ج‍م‍اعة‌ ال‍م‍درس‍ی‍ن‌ ف‍ی‌ ح‍وزة ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه، ‌موسسة النشر الاسلامی.
ملک‌مکان، حمید و سلطانی، مصطفی و جوان آراسته، امیر. 1389. تشیع در عراق در قرون نخستین. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
نصری، امیر. 1388. حکمت شمایل های مسیحی. تهران: چشمه.
نصری ‌اشرفی، جهانگیر و شیرزادی آهودشتی، عباس. 1388. تاریخ هنر ایران. ج 2. تهران: آرون.
هیلن برند، رابرت. 1386. هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ اردشیر اشراقی. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.