بررسی ساختار و صفحه‌آرایی صفحات افتتاح نسخ قرآن مجید از قرن پنجم تا دوازدهم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر اسلامی تبریز،

2 استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد،

چکیده

پیشرفت و تکامل هنرهای کتاب‌آرایی مرهون جایگاه والای کتاب آسمانی قرآن و اعتبار آن نزد مسلمانان است. پس از ورود اسلام به ایران، کتابت و تزیین صفحات قرآن اهمیت ویژه‌ای یافت و غنی‌ترین تزیینات و تناسبات در فتح باب قرآن‌ها ظاهر شد. صفحه‌آرایی یکی از هنرهای وابسته و شاخص کتاب‌آرایی و قرآن‌نگاری است که میان عناصر صفحه روابط متناسبی برقرار می‌کند. در این پژوهش اصول صفحه‌آرایی صفحات افتتاح قرآن‌ها در طول هشت سده بررسی شد تا نفایس هنر اسلامی بهتر شناسایی شود. نتایج پژوهش نشان داد ریشه‌های مشترکی در تقسیمات، نسبت‌ها و ترکیب‌بندی صفحات افتتاح قرآن‌های این ادوار وجود دارد که انتقال دستاوردها و سنت‌های صفحه‌آرایی را تأیید می‌کند. اوراق افتتاح قرآن‌ها در پیروی از نسبت‌های طلایی و موزون، تقسیمات و چیدمان منطقی عناصر و بهره‌گیری از امکانات نوشتار و فضای خالی در سامان‌دهی صفحه شاخص بوده‌اند و بر اساس الگویی هندسی طراحی شده‌اند. این مقاله به‌روش توصیفی_تحلیلی صورت پذیرفته و اطلاعات لازم از منابع کتابخانه‌ای و مشاهدۀ آثار جمع‌آوری شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the Structure and Layout of the Opening Pages of the Holy Quran from the 5th to the 12th Centuries of the Hegira

نویسندگان [English]

  • Neda Shafighy 1
  • Mohsen Marasy 2
1 M.A. in Art Studies, Tabriz Islamic Art University, Tabriz City,
2 Ph.D, Assistant professor, Art Faculty, Shahed University,
چکیده [English]

The arts of book owe their progress and development to the high status of the holy Quran and its authority for the Muslims. Following the advent of Islam in Iran, inscription and ornamentation of the Quranic pages gained an especial significance and the richest ornamentations and proportions appeared in the first pages of Quran manuscripts. Page layout is one of the dependent and significant arts of the book and Quran inscription which establishes a proportionate relationship between the components of a page. In this research the page layout principles in the opening pages of Quran manuscripts from the 5th to the 12th Centuries of the Hegira were studied to better identify the masterpieces of the Islamic art. The results of the research showed there are similar roots in divisions, proportions and compositions of the opening pages of Quran manuscripts from these periods which confirm that the layout traditions and achievements have been passed on. The opening pages of Quran manuscripts were significant in following harmonious and golden ratios, logical divisions and arrangements of the elements and using the possibilities of inscription and free spaces in organizing the pages. They were designed based on a geometric model. This paper was conducted using descriptive- analytical method, based on library sources and observation of the collected samples.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Layout
  • Opening pages
  • Qurans of the 5th to the 12th centuries
 آیت‌اللهی، حبیب‌الله. 1382. مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
 افشار مهاجر، کامران. 1383. پایه و اصول صفحه‌آرایی. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.
افشار مهاجر، کامران. 1380. «تأثیر صفحه‌آرایی قرآن‌های خطی بر گرافیک معاصر»، گلستان قرآن، دوره جدید، ش 57: 26-15.
بوزجانی، ابوالوفا. 1369. هندسۀ ایرانی. ترجمۀ سیدعلیرضا جذبی. تهران: سروش.
حسینی‌راد، عبدالمجید. 1382. مبانی هنرهای تجسمی، قسمت اول. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.
دروش، فرانسوا. 1383. «سطراندازی و صفحه‌آرایی»، نامۀ بهارستان، ترجمۀ محمدحسین مرعشی، س 5، ش2و1: 84-65.
ریاضی، محمدرضا. 1379. «کتابت دوران اسلامی»، باستان‌شناسی و هنر، ش 3و2: 48-36.
کاظمی، سامره. 1387. «بررسی اصول صفحه‌آرایی قرآن‌های ایلخانی»، هنرهای زیبا، ش 33: 102-95.
مایل هروی، نجیب. 1372. کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
معین، محمد. ۱۳۶۲. فرهنگ فارسی معین. تهران: امیرکبیر.
نجفی شوشتری، سیدمحمدباقر. 2004. مصحف ایران به خط و نگار هنرمندان ایران در طول هزار سال. کلن: مانوسکا.
 
Hambidge, Jay. 2003. Dynamic Symmetry: The Greek Vase. Whitefish, MT: Kessinger Publishing. pp. 19–29.
Ghyka,Matila. 1977.The Geometry of Art and Life. New York: Dover Publications.