تحلیل ساختاری رقم در قرآن‌های ثبت‌شدۀ موزۀ ملی قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ هنر دانشگاه سوره، شهر تهران، استان تهران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد صنایع‌دستی دانشکدۀ هنر دانشگاه سوره،

چکیده

ارزش کتابت در میان مسلمانان و به‌خصوص نگارش قرآن به‌عنوان کلام وحی در جهان اسلام به حدی از اعتبار برخوردار است که گسترۀ وسیعی از هنرها و هنرمندان حوزۀ کتاب‌آرایی را به نیت قرب الهی به خود وابسته کرده است. پرداختن به این مهم و رخصت دخول در این وادی مقدس، شایستگی، شأن و منزلتی می‌خواهد که به آسانی به دست نیامده و تنها به مهارت در اجرا منتهی نمی‌شود. در طول تاریخ اسلام عرفا، حکما و هنرمندان اندکی به کسب چنین شایستگی مفتخر گردیده‌اند و عدۀ معدودی از آن‌ها جرئت ثبت نام خود را به‌عنوان رقم داشته‌اند. بررسی این مرقومات اطلاعات ذی‌قیمت و مهمی را از نظر نام و نشان کاتب و همچنین شناخت سبک‌های متفاوت نُسَخ قرآنی در ادوار مختلف در اختیار پژوهشگران گذاشته است و در حکم شناسنامۀ این کتاب‌های آسمانی است.
به همین دلیل، مشاهده‌ و مطالعۀ قرآن‌های ثبت ملی در موزۀ قرآن انگیزۀ اصلی و هدف این پژوهش بنیادی قرار گرفت و تعداد شش نمونه از این قرآن‌ها که دارای رقم بود انتخاب گردید. در انتها با رویکردی تحلیلی توصیفی رقم‌های مورد نظر بررسی شد. مهم‌ترین نتیجۀ قابل ذکر این است که تقیه و تعهد اخلاقی در کاتبان قرآنی، که متأثر از آیین‌های دینی و آداب معنوی بوده‌است، هنرمند را ملزم به رعایت تواضع و فروتنی برای نگارش نام خود در کنار نثر معظم قرآن گردانده است که این شیوۀ رقم‌نگاری کمتر در کتابت نُسَخ غیرقرآنی مشاهده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Structural Analysis of Inscriptions in the Qurans Registered in the National Museum of Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Mehran Houshiar 1
  • Pegah Hamed 2
  • Nastaran Ghamgosar 2
1 Ph.D, Assistant Professor, Art Faculty, Soore University,
2 M.A. student in Handicrafts, Soore University,
چکیده [English]

The value of “Scribing” among Muslims and especially writing Holy Quran as the word of revelation in the Islamic world has such an authority that has attracted a wide range of arts and artists in the field of book decoration with the intention of approach to God. Addressing such important affairs and providing the chance of stepping into this sacred area requires competence and dignity which cannot be achieved so easily, but it does not only lead to proficiency in performance. During the history of Islam, few mystics, philosophers and artists have had the honor of achieving such merit, and a few of them dared to register their names as “scribers”. Studying these inscriptions has provided the researchers with valuable and important information about the name of the scribers as well as recognition of different styles of the Quranic manuscripts in different eras and is, in fact, the identification for these heavenly books.
Therefore observation and study of the nationally registered Qurans in the Museum of Holy Quran became the main motive and aim of this fundamental research and 6 samples of these Qurans bearing inscription were selected. Finally, the inscriptions were studied with a descriptive - analytical approach and the most important finding is that dissimulation and moral commitment of Quran scribers influenced by religious rituals and spiritual practices have bound the artists to observe humility while registering their names beside the great verses of Quran. Such registration style is less often seen in inscription of non-Quranic manuscripts. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Inscription
  • Quran
  • Colophon
  • Transcription
  • National Museum of Holy Quran
افشار، ایرج. 1381. «نُسخه‌شناسی: مقام انجامه در نُسخه». نامۀ بهارستان، ش 5: 39-100.
پاک‌سرشت، مرتضی. 1379. خوشنویسی در خدمت کتابت قرآن مجید. تهران: قدیانی.
خلیلی، ناصر و جیمز، دیوید. 1381. کمال آراستگی: قرآن نویسی تا قرن دوازدهم هجری قمری. ترجمۀ پیام بهتاش. تهران: کارنگ.
رتیرز، جورج. 1393. نظریۀ جامعه‌شناختی. ترجمۀ عزیزالله علیزاده. تهران: فردوس.
رمضانی، وحیده. 1383. «بررسی وضعیت خط در ایران از آغاز تا کنون». تاریخ‌پژوهی، ش 21: 23-48.
سفادی، یاسین حمید، 1381. خوشنویسی اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
شکراللهی طالقانی، احسان‌الله.1380. «مکتب صفا، انگیزه‌های گرایش به کتابت و خوشنویسی»، پیام‌بهارستان، ش 4: 12-13.
شیمل، آنه ماری.1381. خوشنویسی اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته‌فر. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صفری آق قلعه، علی. 1390. نُسخه‌شناخت: پژوهشنامۀ نُسخه‌شناسی نُسَخ خطی فارسی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
عالی افندی، مصطفی. 1369. مناقب هنروران. ترجمۀ توفیق ه.سبحانی. تهران: سروش.
کاوسی، ولی‌الله و دیگران. 1392. خوشنویسی. تهران: کتاب مرجع.
گلستان قرآن (مجله). 1379. «نُسخه‌شناسی یک جلد قرآن کریم نفیس»، ش 35: 27 -28.
لینگز، مارتین. 1377. هنر خط و تذهیب قرآنی. ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: گروس.
مایل هروی، نجیب. 1380. تاریخ نُسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نُسخه‌های خطی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
م‍ن‍ش‍ی‌ ق‍م‍ی، احمد بن‌ ح‍س‍ی‍ن‌. 1366. گلستان هنر. به ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ اح‍م‍د س‍ه‍ی‍ل‍ی‌ خ‍وان‍س‍اری‌. تهران: کتابخانۀ منوچهری.
نوشاهی، عارف. 1387. «نُسخه‌های خطی؛ میراث گرانبهای فرهنگ ایران: ترقیمه‌نویسی نُسخه‌های خطی». کتاب ماه ادبیات، ش 134: 80-86.
نوشاهی، عارف. 1381. «ترقیمۀ نمونه»، نامۀ بهارستان، ش ۱: 105-108.
هاشمی، سید عبدالقادر.1381. «ترقیمه‌ها و مهرها و عرض‌دیده‌ها». نامۀ بهارستان، ش 5: 241-252.
وب‌سایت انجمن خوشنویسان اصفهان. «عنایت‌الله حسینی». بازبینی: 19 آذر 1387:
www.anjomanke.com
ویکی‌پدیا: «محمد شفیع تبریزی». بازبینی: 14 اردیبهشت 1391:
www.fa.wikipedia.org