تطبیق زیبایی‌شناختی دیوارنگاری های مذهبی (واقعه کربلا) بقعه شاه زید و تکیه معاون الملک در تعامل با تعزیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 عضو هیئت علمی, گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

دیوارنگاری مذهبی در معنای هنر شیعی و با محوریت ائمه دین، به‌ویژه واقعه کربلا با قدمتی چندصدساله، از مهم‌ترین گونه‌های دیوارنگاری ایرانی است که دوران اوج و شکوفایی خود را در دوره قاجار و در پیوند با تعزیه سپری نمود. تأثیر این ارتباط در ویژگی‌های مضمونی، ساختاری و زیبایی‌شناختی دیوارنگاری‌های مذهبی این دوران با تکنیک‌های اجرایی مختلف نمایان است. گچ‌نگاری‌های امام‌زاده ‌زید در اصفهان و کاشی‌نگاری‌های تکیه معاون‌الملک در کرمانشاه که در نیمه نخست سده چهاردهم ایجاد شده‌اند، دو نمونه برجسته دیوارنگاری‌های مذهبی قاجاری هستند که در این نوشتار مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. هدف از این پژوهش تطبیق زیبایی‌شناختی نقاشی‌های مذهبی تکیه معاون‌الملک و بقعه شاه‌زید در تعامل با نمایش‌های مذهبی تعزیه است. این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش‌هاست که ارتباط دیوارنگاری مذهبی دوره قاجار با نمایش‌های تعزیه چگونه تبیین می‌شود؟ و تکنیک‌های اجرایی مختلف چه تأثیری بر ساختار صوری و زیبایی‌شناختی دیوارنگاری‌های امام‌زاده ‌زید و تکیه معاون‌الملک داشته ‌است؟ این پژوهش از نوع توسعه‌ای و با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی انجام گرفته‌ و تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز به روش کیفی است. در بیان نتایج این پژوهش می‌توان گفت که تعامل دیوارنگاری مذهبی با نمایش‌ تعزیه اشتراکاتی میان آنها ایجاد کرده که در ویژگی‌های مضمونی، ادبی، مکانی، عدم وحدت زمانی و مکانی و نمادپردازی رنگ دیوارنگاره‌های مذهبی این دوران نمایان است. دیوارنگاره‌های امام‌زاده ‌زید و تکیه معاون‌الملک نیز به دلیل برخورداری از زمینه مشترک تعامل با تعزیه دارای ویژگی‌های گفته‌‌شده هستند، اما ساختار صوری نقاشی‌های دو مجموعه که با دو تکنیک متفاوت گچ‌نگاری و کاشی‌نگاری اجرا شده‌اند، با یکدیگر متفاوت بوده و به نظر می‌رسد تفاوت‌ ساختاری و زیبایی‌شناسی این نقاشی‌ها ناشی از تفاوت در به‌کارگیری تکنیک‌های اجرایی و ابزار بیانی باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Aesthetics of Religious Murals (Karbala Event) in Imamzadeh of Zeyd and Tekyeh of Moaven al-Molk in Interaction with Ta'ziyeh

نویسندگان [English]

  • Nastaran Norouzi 1
  • Abolghasem Dadvar 2
1 Research of art, faculty of art, alzahra university, Tehran, iran
2 Academic Staff, Research of Art, Art Faculty, Alzahra University
چکیده [English]

Religious mural in the sense of Shiite art, with the centerpiece of the Imams of religion, especially Imam Hussein (AS) and his companions with a few hundred years of history, is one of the most important types of Iranian wall art, which culminated in the Qajar period and in conjunction with Ta'ziyeh. Ta'ziyeh, which is itself a Shiite art, dates back to the same time as the religious wall painting and was formed to protect the martyrs of the Ashura event of the year 61 AH and reached its peak in the Qajar period. Religious murals and Ta'ziyeh were both among the ordinary and popular arts of the Qajar period. The connection between these two artistic forms, one of which is pictorial and visual, and the other is dramatic, has led to the creation of commonalities among them. Although there is no example of the Qajar Ta'ziyah, there are many examples of religious murals of this era that have been implemented with various techniques, and the common features of the Qajar religious monuments are subject to the Ta'ziyah's formal and aesthetic structure. Zeyd Imamzadeh's murals in Isfahan and Tekyeh of Moaven al-Molk in Kermanshah, which were created in the first half of the 14th century, are among the most prominent examples of Qajar religious mural. In this paper, these religious wall paintings were initially examined and evaluated in interaction with Ta'ziyah and its common characteristics, and then both sets of paintings were compared in terms of the technical, formal and aesthetic structure. The purpose of this research is to compare the aesthetics of religious paintings of Tekyeh of Moaven al-Molk and Imamzadeh of Zeyd in interaction with Ta'ziyah's religious exhibitions. This research seeks to answer these questions, how may the relationship between the Qajar religious wall paintings and the Ta'ziyeh shows be explained? How have different engineering techniques influenced the structure and aesthetics of wall paintings of Zeyd Imamzadeh and Tekyeh of Moaven al-Molk? This research uses a developmental, descriptive-analytical and comparative method. Data analysis is also qualitative. To explain the results of this research, it can be said that the interaction of religious wall painting with the display of shared features of Ta’zieh is manifested in the characteristics of thematic, literary, temporal and spatial unity, and the symbolization of the color of the religious murals of this era; so that martyrdom of Imam Hussein (AS) was the basis of all Ta'ziyehs and the main topic of Religious Murals.  Murals were depicted in the same places that there were displays of  Ta'ziyehs. Lack of temporal and spatial unity means breaking the real time and place of various narratives and going beyond to help imagination and mixing of them with a new design. In both types of narrative expressions, the form of dramatic and the form of pictorial, symbolic expression, that is also visible most of all in colors and badges have been common in both categories of Ta'ziyeh and mural. Wall paintings of Zeyd Imamzadeh and Tekyeh of Moaven al-Molk also have the common grounds of interacting with Ta'ziyeh bearing the described characteristics, but despite these similar characteristics, the formal structure of their paintings is different. Since the paintings of the two sets have been implemented with two different techniques of gypsum and tiling, and each technique has certain features and constraints, it seems that the structural and aesthetic differences between these paintings are due to differences in application of executive techniques and expression tools. Tiling due to Technical and executive features, does not provide the painter with possibility of continuous painting and requires framing, therefore paintings of Tekyeh of Moaven al-Molk have framing, background and a specific range. But gypsum does not pose this limit and the artist has been able to illustrate continuous paintings without framing. Therefore paintings of Zeyd Imamzadeh are linked, Interwoven and without framing.  These conditions were also seen in other murals that have been executed in both techniques of gypsum and tiling. So techniques and executive tools have transformed formal structure and aesthetics of works and had a major role in the outbreak of artist’s creativity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Mural
  • Aesthetics
  • Imamzadeh of Zeyd
  • Tekyeh of Moaven al-Molk
  • Qajar
  • Shiite Art
آریان‌پور، مهفام و اعظم‌زاده، محمد و‌ رضوی‌ هندی، پگاه‌سادات، 1395، «رنگ در جامه‌های تعزیه با تکید بر مفهوم رنگ از دیدگاه ‌عرفا»، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 24، 80-67.
آژند، یعقوب، 1385، «دیوارنگاری در دوره قاجار، هنرهای تجسمی»، شماره 25، 41 -34.
آژند، یعقوب، 1388، نمایش در دوره صفوی، تهران: متن.
اصغرپور سارویی، سمیرا، 1392، «بررسی دیوارنگاری های قاجار با تأکید بر مضامین درباری و مذهبی»، فصلنامه پژوهش هنر، شماره 1، 102-97.
بلوک‌باشی، علی، 1383، تعزیه‌خوانی حدیث قدسی مصایب در نمایش آیینی، تهران: امیرکبیر.
پاکباز، رویین، 1385، نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین.
تقیان، لاله، 1374، درباره تعزیه و تئاتر در ایران، تهران: نشر مرکز.
چلکووسکی، پیتر، 1385، «هنرهای عامیانه حمایتگر و پرهیزگار»، ترجمه آزاده فرامرزی‌ها و ساسان قاسمی، ماهنامه تخصصی صحنه، شماره37و36، 18-15.
حسینی‌راد، عبدالمجید و عزیززادگان، محبوبه، 1390، «تأثیر تعزیه بر دیوارنگاره‌های مذهبی دوره قاجار»، پژوهشنامه هنرهای دیداری، شماره 1، 44-31.
سیف، هادی، 1392، نقاشی روی کاشی، تهران: سروش.
شهیدی، عنایت‌الله، 1380، پژوهشی در تعزیه و تعزیه‌خوانی از آغاز تا پایان دوره قاجار در تهران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
علایی، علی ولرستانی، فهیمه، 1389، «تکیه معاون‌الملک»، نشریه معماری، شماره 61، 4-121.
عناصری، جابر، 1366، «درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران»، تهران: جهاد دانشگاهی.
فلور، ویلم؛ چلکووسکی، پیتر واختیار، مریم، 1381، نقاشی و نقاشان دوره قاجاریه، ترجمه یعقوب آژند، تهران: ایل شاهسون.
قاضی‌زاده، خشایار، 1385، «ویژگی‌های شمایل حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) در آثار قهوه‌خانه‌ای»، فصلنامه نگره، شماره 3و2، 65-53.
کوثری، مسعود، 1390، «هنر شیعی در ایران»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال سوم، شماره 1، 36-7.
میرزایی‌مهر، علی‌اصغر، 1386، نقاشی‌های بقاع متبرکه در ایران، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
هنرفر، لطف‌الله، 1344، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: کتاب‌فروشی ثقفی.
خامه‌یار، احمد، 1393، «دیوارنگاره‌های عاشورایی بقعه شاه‌زید اصفهان»، پایگاه زیارتگاه‌های اسلامی، بازیابی‌شده در تاریخ 15 آبان 1395.http: //islamicshrines.net