پژوهشی در خاستگاه اصلی صندوق قبر شیخ صفی و شاه اسماعیل اول صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 مدرس گروه هنر. دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

صندوق قبر شیخ صفی­الدین و شاه اسماعیل اول از آثار چوبی و نفیس هنر دوره اسلامی به شمار می­آیند. ساخت این دو صندوق قبر در بسیاری از منابع غربی و بعضاً ایرانی، به دوران حکومت همایون شاه و هنرمندان هندی نسبت داده شده است؛ این در حالی است که بر اساس مطالعات صورت گرفته دلایل بسیاری مبنی بر اصالت و خاستگاه ایرانی دو صندوق قبر مذکور می­توان ارائه داد، از جمله تزیینات، مواد مصرفی و شیوه خاتمکاری متفاوت در مقابر هند و ایران، شباهت ساختاری دو صندوق قبر مذکور با آثاری از دوره اسلامی در ایران و دلایل تاریخی دیگر که در جریان پژوهش به طور مشروح مورد بررسی قرار گرفته­اند. هدف پژوهش حاضر نقد فرضیه اهدا نمودن دو صندوق قبر مذکور توسط همایون شاه به شاه طهماسب اول صفوی و اثبات خاستگاه ایرانی این دو اثر فاخر هنری در قلمرو حکومتی دوره تیموری و صفوی در ایران است. این پژوهش در صدد پاسخ­گویی به سوالات ذیل هدف­گذاری گردیده است: آیا دو صندوق قبر مذکور اهدایی همایون شاه به شاه طهماسب اول و ساخته شده به دست هنرمندان هندی است؟ با استناد به چه دلایلی خاستگاه ایرانی صندوق قبر شیخ صفی و شاه اسماعیل مسجل میگردد؟
 روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی-تحلیلی، رویکرد پژوهش، تطبیقی و جمع­آوری داده­ها و اطلاعات از طریق مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه­ای صورت گرفته است. پژوهش به نتایج قابل توجهی منتهی گردیده از جمله آنکه در هیچ یک از منابع تاریخی مورد مطالعه، به اهدا نمودن صندوق چوبی از جانب همایون شاه به شاه طهماسب اشاره نشده است. این دو صندوق قبر به دو دوره متفاوت تاریخی تعلق داشته که احتمال همزمانی و اهدایی بودن هر دو از جانب همایون شاه به شاه طهماسب وجود ندارد. الگوهای تزیینی و فنون اجرایی در صندوق مقابر مذکور از منابع هنری دوره تیموری و صفوی در ایران تبعیت نموده است که به دست هنرمندان ایرانی و آشنا با این منابع هنری اصیل ساخته شده­اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Research on the Main Origin of the Caskets of Shaykh Safi and Shah Ismail Safavi

نویسندگان [English]

  • Abbas Ghaffari 1
  • maryam salahi 2
1 PH. D, Assistance Professor, Tabriz Islamic Art University Faculty Member of Tabriz Islamic art University Head of Multimedia Faculty
2 teacher in art group
چکیده [English]

 
The caskets of Shaykh Safi al-Din Ardabili and Shah Ismail safavi are considered as the wooden and exquisite works of Islamic art. Current location of these two caskets is the tomb of Shaykh Safi al-Din Ardabili in the city of Ardabil. Shaykh’s casket belongs to the Timurid period while Shah Ismail safavi’s casket belongs to the Safavid period. These two caskets have been built with different techniques such as carving, inlay, mosaic and wood drainage, and decorated with types of Iranian noble designs. The construction of these two caskets has been attributed in many Western and sometimes Iranian sources to the reign of Homayon Shah, the Indian emperor, and Indian artists. However, according to studies and researches, there are many reasons for the originality and Iranian origin of these two caskets; among which are the differences between the ornaments, the types of decorations and consuming materials and the different methods of inlaying in tombs in India and Iran, the structural similarity of the two caskets with works of the Islamic period in Iran as well as presenting the name of the Iranian artist and founder in the inscriptions of these two wooden caskets and other historical reasons that have been analyzed in a detailed manner in the research process. This important detail is explained by the above-mentioned reasons in order to disambiguate the origin of the two works of the Islamic period in Iran.
The necessity of this article is due to the fact that no research has been done in connection with the Iranian origin of these two caskets and only decorations are checked in articles that are linked with these two caskets. The purpose of the present research is to criticize the hypothesis of presentation of these two caskets as gifts by Homayoun Shah to the Safavid Shah Tahmasb I and to prove the Iranian origin of these two great works of art in the Timurid and Safavid era territory in Iran. The research aims at answering the following main questions:
Are two caskets presented by Homayoun Shah to Shah Tahmasb I and made by Indian artists?
What reasons would confirm the Iranian origin of the Shaykh Safi’s and Shah Ismail’s caskets?
Research method in this essay is descriptive and analytical and the approach of this research is Comparative. Also data has been gathered via field study and library research. This article contains important and significant results. The presentation of wooden boxes by Homayoun Shah to Shah Tahmasb was referred to in none of the studied historical sources. In addition, these two caskets belong to two different historical periods; a fact that dismisses the possibility of their concurrence and presentation of both by Homayoun Shah to Shah Tahmasb. Also, decorative patterns and executive techniques in the aforementioned caskets have followed the sources of the Timurid and Safavid periods in Iran. Decorative patterns and executive techniques specify that these two caskets were made by Iranian artists who were familiar with original and Iranian art sources. In other words, Indian artists could not be exactly well-informed of the artistic and original Iranian sources. These two caskets in terms of shape and form are like other caskets built in Iran. In other words, their form is cubic. Another important result is the existence of similarity between tomb decoration and decoration of these two caskets. The carvings of both caskets are similar to the carvings of the Timurid and Safavid periods. Also the most common motifs of the Timurid and Safavid periods were used. Eventually based on historical studies and comparisons and analysis, it can be said that these two caskets were not Homayoun Shah's gifts to Shah Tahmasb safavi, therefore these two wooden caskets have Iranian origin and were made by Iranian artists and in accordance with the Iranian art style.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Casket
  • Shaykh Safi
  • Shah Ismail I
  • Traditional Arts
  • Timurid Art
  • Gurkanian Art
  • Safavid Art
اردبیلی، ابن بزاز، 1376، صفوة الصفا. با مقدمه و تصحیحی غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: زریاب.
امرایی، مهدی، 1391. هنر منبت. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
ایزدپرست، زیبا. 385. «گیاه لوتوس تا اسلیمی و ختایی»، رهپویه هنر، ش1، 61-58.
آژند، یعقوب. 1388. «اصل ختایی در کتاب‌آرایی ایران»، فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره، ش 10: 29-17.
پارسادوست، منوچهر.1381. شاه طهماسب اول. تهران: شرکت سهامی انتشار.
پوپ، آرتر آپم و اکرمن، فیلیس. 1387. سیری در هنر ایران. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
جعفری فرد. زهرا و همکاران. 1394. «تلألؤ شعارهای شیعی بر آثار چوبی دوره سلجوقی تا آغاز دوره تیموری». نشریه شیعه‌شناسی، ش 52:؛ 52-35.
خیراللهی، مژگان.1388. «صندوق قبرهای چوبی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی: شناخت طرح، فن ومحتوی». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده هنرهای اسلامی.
دادور، ابوالقاسم و دالایی، آزاده.1394.مبانی نظری هنرهای سنتی ایران در دوره اسلامی. تهران: مرکب سپید.
دیباج. اسماعیل. 1343. راهنمای آثار تاریخی اردبیل. تبریز: بی نا.
رای. سوکمار. 1383. همایون در ایران. ترجمه کیوان فروزنده شهرکی. تهران: آرون.
روزی‌طلب، غلامرضا و جلالی، ناهید، 1382، هنر خاتم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
رئیس‌زاده، سارا. 1390. «ارزشهای نمادین در نقوش هندسی مجموعه شیخ صفی»، فصلنامه علمی پژوهشی هنرهای تجسمی نقش‌مایه، ش 9: 84-73.
شاردن. ژان.1375. سیاحتنامه شاردن. ترجمه محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
صفری. بابا. 1371. اردبیل در گذرگاه تاریخ. ج2. اردبیل: دانشگاه آزاد اسلامی.
صنعتی ایرانی، هاله. 1391. «طـراحی و اجرای لایتینگ‌های چوبی در فضـاهای داخلی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بر اساس آثار چوبی آن». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده هنرهای اسلامی.
قائینی. فرزانه.1388. سکه‌شناسی دوره صفویه. تهران: پازینه.
کریمیان، معصومه. 1391. ساخت رحل قرآن بر اساس منبت‌کاری تیموری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده هنرهای اسلامی.
کورکیان، 1.م، 1377. باغهای خیال. ترجمه پرویز مرزبان. تهران: فرزان.
کیانمهر، قباد و همکاران.1384. «تأثیر ایدئولوژی صفویان بر منبت‌کاری دوران حکومت شاه طهماسب». ویژه‌نامه علمی پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ش 40: 234-203.
متولی. عبدالله. 1391. «صفویه و الگوها و نمادهای تبلیغات مذهبی در ساختار حکومتی‌اش». نشریه ادیان و عرفان، ش 40: 202-171.
نوشاهی. عارف و صحاف‌باشی. اسماعیل. 1375. «مقابر هند». نشریه فلسفه و کلام. شماره 37. 84-68.
ویور، ام ای.1356. بررسی مقدماتی مسایل حفاظتی پنج بنای تاریخی ایران. ترجمه کرامت الله افسر. تهران: سازمان حفاظت آثار باستانی.
یوسفی، حسن و گلمغانی زاده اصل، ملکه. 1384. باستان شناسی و تاریخ هنر بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، اردبیل: نیک آموز.
یوسفی، حسن و گلمغانی زاده اصل، ملکه. 1389. هنرهای شیعی در مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخ صفی‌الدین اردبیلی، اردبیل: یاوریان.
یوسفی، حسن و گلمغانی زاده اصل، ملکه. 1390. روضه وحید آفاق. اردبیل: یاوریان.
Brand,R.Hillen.1998. Safavid Art And Architecture,London,British Museum.
Sheil,Lady(Mary).1978. Glimpses of Life And Manners In Persia,Second Edition Arno Press,NewYork.
Henri Stierlin,2010. Islamic Art And Architecture From Isfahan To The Taj Mahal, New York