بررسی نسخۀ مصور شاهنشاهنامه موجود در کتابخانۀ مجلس و شناسایی تصویرگر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر دانشگاه شاهد، شهر تهران

2 عضوهیات علمی دانشکده هنردانشگاه شاهد، شهر تهران، استان تهران

چکیده

شاهنشاهنامه یکی از نسخ مصور دوره قاجار است که در نیمۀ اول قرن سیزدهم توسط فتحعلی خان صبا سروده شده است. این کتاب در باب شرح فتوحات فتعلی شاه قاجار و تاریخ این سلسله است. نسخه‌های متعددی از شاهنشاهنامه در کتابخانه‌های مختلف موجود است. در این پژوهش، نسخه 15234 کتابخانه مجلس مورد بررسی قرار خواهد گرفت. نسخه مورد نظر دارای 24 تصویر نگارگری است که نگاره‌های آن فاقد هرگونه امضا یا شناسه است. هدف از این پژوهش معرفی شاهنشاهنامه صبا و شناسایی نگارگر آن است. این تحقیق به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که آیا تصویرگری نسخه شاهنشاهنامه 15234 مجلس توسط محمدحسن افشار انجام پذیرفته است؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و تطبیقی انجام شده است و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و با استفاده از تصاویر موجود در کتابخانه مجلس است. نتایج حاصل از پژوهش حکایت از آن دارد که تصویرگری کتاب مذکور توسط محمدحسن افشار انجام شده که این امر به‌واسطه بررسی‌های تطبیقی میان طراحی‌ها و ترکیب بندی‌های نگاره‌های کتاب مذکور با نسخه مسجع 5998 موزه ملک به‌دست آمده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Shahanshahname illustrated version in parliament library and identification of its illustrator

نویسندگان [English]

  • Mehdi Loni 1
  • Parviz Eghbali 2
1 PhD student of the analytic and comparative history of Islamic art, Shahed Art University, Tehran
2 Assistant professor, member of Shahed Art university faculty, Tehran
چکیده [English]

Abstract:
Shahanshahname is one of the Qajar-age illustrated manuscripts composed by Fath Ali Khan Saba in the first half of 13th century. This text is composed for explaining the Qajar king Fath Ali Shah’s conquests and the history of this dynasty. There are many version of the Shahanshahname in different libraries. In this research, the version 15234 of the Parliament library will be investigated. The mentioned version has 24 pictures without any signature or identification. The main goal of this research is to introduce the Saba’s Shahanshahname and to identify its illustrator. This research tries to answer this question that whether the illustration of the Shahanshahname version 15234 in parliament library was done by Mohammad Hassan Afshar? This research is analytic-descriptive and comparative in terms of the methodology. The data were collected through library sources and the images and pictures available in parliament library. The results obtained, imply that the illustrations were done by Mohammad Hassan Afshar, which is concluded based on the comparative analyses of designs and the composition of illustrations in the mentioned book and the Mosaja’e version 5998 in the Malek museum.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shahanshahname
  • Fath Ali Khan Saba
  • Qajar Painting
  • Mohammad Hassan Afshar
  • Islamic Parliament Library
  • Literary Return Movement
اتینگهاوزن، ریچارد و یار شاطر. 1379. اوجهای درخشان هنر ایران. ترجمه روئین پاکباز و هرمز عبدالهی. تهران: احسان.
تجربه‌کار، نصرت. 1350. «ادبیات ایران در قرن سیزدهم»، ادبیات و زبان‌ها، مجله یغما. شماره 279.
تهرانی، شیخ آقا بزرگ. 1362هق. الذریعه الی تصانیف شیعه، نجف:دارالعلم.
خودداری نایینی، سعید. 1390. «شهنشاهنامه فتحعلی خان صبا نسخه 5995 کتابخانه ملک:شاهکاری از هنر دوره قاجار»، آئینه میراث، 48، 72-56.
شیرازی، ابن یوسف. 1342. فهرست کتابخانه مجلس، تهران:مجلس.
صبا، فتحعلی. 1313. گلشن صبا با مقدمۀ محمدتقی بهار، تهران: محفوظ.
صبا، فتحعلی‌خان. 1341. دیوان ملک‌الشعراء، فتحعلی‌خان صبا. محمدعلی نجات. تهران. 
صبا، فتح علی. 1313. گلشن صبا - با مقدمۀ محمد تقی بهار. تهران.
صفا، ذبیح الله. 1363. حماسه سرایی در ایران. تهران:امیر کبیر.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی. 1370. احوال و آثار نقاشان قدیم ایران. لندن.
کلانتر ضرابی، عبدالرحیم. 1356، تاریخ کاشان. ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
لنگرودی، شمس. 1369. «در باب بی منزلتی (فردوسی توسی- فتحعلی خان صبا)»، فصلنامه علمی و هنری کلک، شماره 8: ص 232 الی 239.
متولی حقیقی، یوسف 1384. «شاهنامه‌ای که پایانش خوش نبود (بررسی یک متن تاریخی دوره قاجار)، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه تاریخ. ش 1: ص 57 الی 76.
مستوفی، عبدالله. 1354. شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوران قاجار تهران: کتابفروشی زوار / کراچی / لاهور - چاپ دوم.
منزوری، احمد. 1363. فهرست نسخه‌های خطی فارسی. تهران:دانشگاه تهران.
موذن، بهاره. 1390. «بررسی سبکی و محتوایی شاهنشاهنامه فتحعلی‌خان صبا و مقایسه آن با شاهنامه فردوسی»، کتاب ماه ادبیات، ش 163: 31 تا 39.
هدایت، رضاقلی‌خان. 1336. مجمع‌الفصحا. مظاهر مصفا. تهران: پیروز.