تأملی در رابطۀ استاد و شاگردی در آموزش هنرها با تأکید بر نظام سنتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، شهر تبریز، استان آذربایجان شرقی.

2 دانشیار گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران

3 استادیار و رئیس دانشکده هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

رابطۀ استاد و شاگرد در نظام سنتی آموزش هنرها از مهمترین مؤلفه‌‌ها به شمار می‌‌رفت، رابطه‌‌ای که اساساً مترادف با رابطۀ مراد و مریدی بود. تلاش برای استخراج مهمترین مؤلفه‌‌های این رابطه مد نظر این پژوهش است. همچنین، نگاهی به رابطۀ استاد و شاگرد در نظام معاصر آموزش هنر می‌‌تواند خلأ‌‌ها و مشکلات کنونی این حوزه را نمایان کند چرا که بی‌‌شک یکی از مهمترین دلایل درخشش هنرها در گذشته همین روابط عمیق میان استاد و شاگرد بوده است. هدف این پژوهش پرداختن به رابطه میان استاد و شاگرد یا همان مراد و مرید است که نمایانگر جهان‌‌بینی هنرمندان در گذشته است و پرسش‌های مورد نظر این هستند که رابطۀ میان استاد و شاگرد در نظام سنتی آموزش هنر بر مبنای کدام اصول و تعهدات بوده است؟ و این شاخصه‌‌ها در نظام آموزش معاصر هنر چه وضعیتی دارند؟ روش تحقیق توصیفی - تحلیلی با بررسی کتابخانه‌‌ای متون و منابع است و نتایج نهایی نمایانگر برجسته‌‌ترین مولفه‌‌های روابط استاد و شاگردی در نظام سنتی آموزش هنر همچون رعایت حقوق، اخلاق، احترام، اطاعت، تعهد، تزکیه، محبت، اکرام مقام استاد و طی سلسله مراتب هستند. همچنین مشخص گردید به دلیل بروز تغییرات اساسی در ساختار آموزشی، شاخصه‌‌های سنتی روابط استاد و شاگردی، تداوم چندانی در نظام معاصر ندارند که این خلأ می‌‌تواند لزوم توجه و بازگشت به ارزش‌های پیشین را یادآور شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Relationship between Master and Disciple in Art Education with an Emphasis on Traditional System

نویسندگان [English]

  • neda seifi 1
  • hasan bolkhari ghehi 2
  • mehdi mohamadzadeh 3
1 art university
2 Associate Professor in the Department of Art Studies, University of Tehran
چکیده [English]

Mentoring system has long been used as the dominant method of education in different sectors. This system, in the field of art, is mixed with some components and features which are intertwined by morality and spirituality; and apart from transferring technologies and techniques, it has caused excellence in both spirit and mind. The relationship between the master and his disciple was one of the most important factors in the traditional system of art education. This paper tends to extract and discover the most prominent elements of the relationship between the master and the disciple. These characteristics and features being faded in the contemporary art, have ultimately led to the loss of transcendental nature of art. Moreover, looking for this relationship in the present system of art education can highlight the shortcomings and problems of the contemporary situation of art education because without any doubt, one of the most important reasons for the success of arts in the traditional realm was this deep relationship and all the texts and references confirm this claim. The main questions are as follows: What elements was the relationship between the master and the disciple based on? How are these elements working in the contemporary system? The methodology contains a descriptive yet analytic approach which is done by referring to books and texts. The final results showed the details of the relationship between the master and the disciple such as mutual rights, ethics, respect, obedience, commitment, purification, love, the master’s high position, and observing the hierarchy. Also, the presence of these factors in the contemporary system was studied and the findings showed that these factors are not consistent now. This can emphasize on the importance of reviewing the previous values.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Art Education
  • master and apprentice
  • traditional system
  • contemporary system
ارجمندی، علیرضا. 1379. «فلسفه سیاسی اخوان‌الصفا». پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته فلسفه. دانشگاه آزاد اسلامی.
اشرف، احمد. 1359. موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دوره قاجار. تهران: زمینه.
افشار، ایرج. 1360. فتوت‌نامه آهنگران. فرخنده پیام. مجموعه مقالات اهدایی به استاد غلامحسین یوسفی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
افشاری، مهران. 1382. «فتوت‌نامه کفش‌دوزان». فتوت‌نامه‌ها و رسائل خاکساریه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صص 62-53.
افشاری، مهران. 1384. آیین جوانمردی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
اوحدی مراغه‌ای. 1307. جام جم. تهران: چاپخانه فردوسی.
آژند، یعقوب. 1385. از کارگاه تا دانشگاه. نشریه هنرهای زیبا. شماره 26. صص 93-100.
آژند، یعقوب. 1391. از کارگاه تا دانشگاه. تهران: فرهنگستان هنر.
آیتی، عبدالمحمد. 1382. دادخواهی حیوانات نزد پادشاه پریان از ستم آدمیان. از رسائل اخوان‌الصفا. تهران: نشر نی.
بابا شاه اصفهانی. 1391. آداب المشق. پژوهش از حمید رضا قلیچ‌خانی. تهران: پیکره.
بلخاری قهی، حسن. 1388. هندسه خیال و زیبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
تکمیل همایون، ناصر. 1385. آموزش و پرورش در ایران. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
جباری‌راد، حمید. 1386. «نخستین مدارس آموزش هنر در ایران». مجله رشد آموزش هنر. دوره پنجم. شماره 2. صص 40-49.
حجتی، محمد باقر. 1365. آداب تعلیم و تعلم در اسلام. ترجمه گزارش‌گونه کتاب منیه المرید و المستفید. بی‌جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
دهخدا، علی اکبر. 1377. لغت‌نامه. دوره جدید. تهران: روزنه.
ذکاء، یحیی. 1342. «میرزا ابوالحسن خان صنیع الملک غفاری، مؤسس نخستین هنرستان نقاشی در ایران». هنر و مردم. 1(10)، صص 14-27.
رضوی، مسعود. 1350. تربیت ایرانیان در شاهنشاهی دوران پیش از اسلام. تهران: مدرسه عالی پارس.
سرمد، غلامعلی. 1372. اعزام محصل به خارج از کشور در دوره قاجاریه. تهران: چاپ و نشر بنیاد.
سعدوندیان، سیروس. 1380. اولین‌های تهران. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
الشیخلی، صباح ابراهیم سعید. 1362. اصناف در عصر عباسی. ترجمۀ هادی عالم‌زاده. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
صالح بن جناح. 1373. الادب و المروه، با تحقیق در فراز و فرود فتوت و جوانمردی. تصحیح و ترجمه از سید محمد دامادی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صدیق، عیسی. 1352. دوره مختصر تاریخ و فرهنگ ایران. تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
ضمیری، محمدعلی. 1377. تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام. تهران: ساسان.
طالبی، طهماسب؛ قاسمی، حسین. 1393. سیری در تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام. قزوین: سایه‌گستر مهرگان دانش.
طوسی، خواجه نصیرالدین. 1387. اخلاق ناصری. قم: موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
طوسی، خواجه نصیرالدین. 1388. آداب المتعلمین. عبدالرسول چمن‌خواه. اسماعیل ارسن. تهران: روزبهان.
علم، محمدرضا؛ بی‌صدا، بهاره. 1393. مروری بر علل تاسیس چگونگی شکل‌گیری و تأثیرات مدرسه دارالفنون در جامعه ایران عهد قاجار. مجله علوم تربیتی. سال 21. شماره 2. اهواز: دانشگاه شهید چمران. صص 253-274.
علی اکبر خان محمدی. 1371. «فتوت‌نامه بنایان»، نشریه صفه. س ۲. ش ۵.
علی بابایی، اکرم. 1394. اصناف در دوره ناصری بر مبنای اسناد. تهران: نشر علم و ورزش.
عیوقی، بدرالسادات. 1385. تعلیم و تربیت در ایران از دوران باستان تا انقلاب فرهنگی. تهران: عیوقی.
فیوضات، ابراهیم. 1372. بررسی تحولات نظام استاد شاگردی در ایران. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
قابوس بن وشمگیر، عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر. 1335. قابوس‌نامه. با تصحیح و مقدمه امین عبدالمجید بدوی. بی‌جا: چاپخانه آتشکده.
قشیری، عبدالکریم ابن هوازن. 1388. رساله قشیریه. مهدی محبتی. تهران: انتشارات هرمس.
کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق. 1369. تحفه الاخوان فی خصائی الفتیان، مقدمه و تصحیح از سید محمد دامادی. تهران: علمی و فرهنگی.
کربن، هانری. 1363. «فتوت‌نامه چیت‌سازان». کتاب آیین جوانمردی. ترجمۀ احسان نراقی. تهران: نشر نو. صص 92-80.
کربن، هانری. 1363. آیین جوانمردی. احسان نراقی. تهران: نشر نو.
گزنفون. 1350. سیرت کورش کبیر، ترجمه غلامعلی وحید مازندارنی. تهران: بانک بازرگانی ایران.
گودرزی، مرتضی. 1386. ارتباط معنوی و تنزه مادی، مجله سوره اندیشه. شماره 32، 35-36.
معصوم شیرازی، محمد. 1383. طرائق الحقایق. محمد جعفر محجوب. تهران: نشر سنایی.
منشی قمی، احمد بن حسین. 1366. گلستان هنر. تهران: کتابخانه منوچهری.
میرفندرسکی، میرزا ابوالقاسم استرآبادی. 1387. رساله صناعیه. به تحقیق حسن جمشیدی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
میهنی، محمد بن منور. 1390. اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید. دکتر شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.
نرشخی، ابوجعفر. 1319. تاریخ بخارا. به تصحیح مدرس رضوی. تهران: توس.
واعظ کاشفی سبزواری، مولانا حسین. 1350. فتوت‌نامه سلطانی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
هلزی هال، لوییس ویلیام. 1363. تاریخ و فلسفه علم. ترجمه عبدالحسین آذرنگ. تهران: سروش.