شمایل حضرت محمد(ص)در کاشی نگاره های خانه های شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا

2 مدرس دانشگاه ارم شیراز- گروه ارتباط تصویری

چکیده

کاشیکاری یکی از شیوه های نقش پردازی آرمان گرایانه در تزیینات معماری سنتی ایران است. در دوره قاجار، نقشینه کردن دیوار ابنیه عمومی وخصوصی با شمایل و مضامین مذهبی جلوه ای نوین یافت. کاشی نگاران قاجار در نقش پردازی ، کتب ادبی، تاریخی و مذهبی ، سنت های کهن نگارگری و اسلوب های غربی را منبع الهام قرار داده اند. سردر ورودی ها،و دیوار اندرونی و بیرونی ابنیه مذهبی و اماکن عمومی و خصوصی را   متناسب با کاربری اجتماعی و فرهنگی ، با چهره ها، پیکره ها و صحنه های حماسی، مذهبی، تاریخی و اسطوره ای آراسته شده اند.هدف این مقاله شمایل شناسی حضرت محمد (ص)در خانه های شیراز عهد ناصری می باشد. 
این مقاله به بررسی مجموعه کاشی نگاره های موجود با شمایل مبارک حضرت محمد (ص) در خانه های دوره قاجار شیراز  می‌پردازد، با این پرسش که این تصاویر در روند تاریخی شمایل نگاری در هنر ایران ، در چه جایگاهی است آیا پیرو نگارگری سنتی و یا تحت نفوذ فرهنگ و هنر غرب قرار گرفته است ؟ نتایج بررسی نشان داد ؛ این آثار در موضوع و تجسم از سنت شمایل نگاری و آثار خیالی نگاری پیروی میکنند و در شیوه اجرا تابع سبک رایج در دوره قاجارهستند. روش تحقیق این مقاله ,توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iconography of Prophet Muhammad ( pbuh ) in the Tilework of Houses in Shiraz

نویسندگان [English]

  • Effatolsadat Afzaltousi 1
  • Ladan Salahi 2
1 Associate professor of Art Faculty, Alzahra University, Tharn ,Iran
2 M.A.in Graphic design.
چکیده [English]

Tiling is one of the ways of idealistic impression in traditional Iranian architecture ornaments. In Qajar era, architecture ornaments got a new effect by religious icons and themes. Tile designers in Qajar era have considered books of literature, history and religion, ancient traditions and Western styles as a source of inspiration for impression. Entrance portal, walls inside and outside of religious buildings and public and private places have been ornamented according to social and cultural use, with epic, religious, historical and mythological faces, figures and scenes. The purpose of this paper is to examine iconology of Prophet Muhammad in Shiraz houses in Naseri era.
In old context of Shiraz, a number of houses have been identified by the Heritage Foundation of Fars province and National Heritage Organization of Iran, in which various architectural ornaments are seen including brick work, tile work, moldings, wall paintings, mirror work, painting on wood. The subjects of the works of epic stories are originated from Shahnameh, Quran stories and Iranian and foreigner historical characters, and iconology of Shia imams and Prophet Muhammad (pbuh). Many of these houses have been destroyed or their use has been changed .So, this study seeks to examine iconography of Prophet Muhammad in the buildings. Regarding the questions, what is the position of the images in historical trend of iconology in Iranian art? Is it following traditional painting or under the influence of West culture and art? The results showed; the works on the subject and visualization follow the tradition of iconography and works of fiction (khialiNegari), and on the procedure follow the common style of Qajar era. The study research methodology is descriptive-analytical and data collection method is library and field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophet Muhammad (pbuh)
  • Tiling
  • Iconography
  • Shiraz houses
  • Qajar
ابوسعیدی، یلدا. 1387. «نقش رسانه‌ای کاشی در تاریخ و هنر ایران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
افشاری، مرتضی. 1386. «خیالی‌نگاری، پایه‌گذار شمایل‌نگاری به مفهوم امروزین»، کتاب ماه هنر، ش 107و 108: 38-44.
افشاری، مرتضی، آیت الهی، حبیب الله، رجبی، محمد علی. 1389. بررسی روند نمادگرایی شمایل‌ها در نگارگری اسلامی از منظر نشانه شناسی، دوفصلنامۀ مطالعات هنر اسلامی، ش 13: صص 37- 54.
افضل طوسی، عفت السادات. 1392. طبیعت در هنر باستان. تهران: دانشگاه الزهرا، مرکب سفید.
آیت اللهی، حبیب الله. 1376. مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: نشر سمت.
پوپ، آرتور. 1389. سیر و صور نقاشی ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: مولی.
چلیپا، کاظم، گودرزی، مصطفی، شیرازی، علی‌اصغر. 1390. «تأملاتی درباره موضوعات ملی ومذهبی در نقاشی قهوه‌خانه‌ای»، فصلنامه نگره، ش18: صص 69تا81.
خزایی، محمد. 1380. «نقش شیر نمود امام علی (ع) در هنر اسلامی»، کتاب ماه هنر , ش 31 و32: صص 37 تا 39.
زکی، محمد حسن. 1366. تاریخ صنایع ایران(بعد از اسلام). ترجمۀ محمد علی خلیلی. تهران: نشر اقبال.
سگای، ماری رز. 1385. معراج نامه، سفر معجزه آسای پیامبر(ص). ترجمۀ مهناز شایسته فر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
شایسته فر، مهناز. 1386. «معرفی نسخه خطی آثارالباقیه (موجود در کتابخانه عالی شهید مطهری)، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی»، ش 6: صص 25 تا 42.
شین دشتگل، هلتا. 1389. معراج نگاری نسخه‌های خطی تا نقاشی‌های مردمی. تهران: علمی و فرهنگی.
علیمحمدی اردکانی، جواد، گودرزی، مصطفی. 1390. «خیال و جایگاه آن در چهره نگاری نقاشی ایرانی»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش21: صص 55 تا 72.
فریه، ر. دبلیو. 1374. هنرهای ایران. ترجمۀ پرویز مرزبان. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
فلاح فر، سعید. 1379. فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران. تهران: کاوش پرداز.
کوپر، جی. سی. 1380. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: مؤسسۀ فرهنگ نشر نو.
کیپنبرگ، اچ. جی. 1372. «شمایل‌نگاری و دین». ترجمۀ مجید محمدی، نامۀ فرهنگ، ش 16: صص 139تا147.
گدار، آندره. 1377. هنر ایران. ترجمۀ بهروز حبیبی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
مارزلف، اولریش. 1390. تصویرسازی داستانی در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی. ترجمۀ شهروز مهاجر. تهران: نظر.
مجلسی، محمد باقر. 1392. بحار الانوار. ترجمۀ سید ابراهیم میرباقری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نادری، سمیه. 1390. «جایگاه نقش بته‌جقه در تزیینات تاج شاهان قاجار(جیغه)»، کتاب ماه هنر، ش162: صص 58تا63.
ولی پور، آرمین و قاضی زاده، خشایار. 1394. «بررسی جنبه‌های افتراق و اشتراک در نقاشی خیالی‌نگاری و داستانهای مصور دنباله‌دار»، نگره، ش 33: صص 79-91.
Centlivers, Pierr & Micheline Centlivres-Domont. 2006. The Story of a Picture Shiite Depictions of Muhammad ,ISIM REVIEW 17,spring , Neuchâtel.