بازنمود نقش شیر مطیع و مُسخّر در حضور انبیا و اولیا در هنر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری

2 پژوهشگر و مترجم حوزه هنر قاجار (آزاد)

10.22070/negareh.2023.17231.3158

چکیده

شیر در میان اقوام و تمدن‌های مختلف، همواره جایگاه بی‌بدیلی داشته و حضوری رمزگونه و اعتقادی یافته است. در فرهنگ و هنر ایران از نقش این حیوان به اشکال و مفاهیم گوناگون استفاده شده: گاه به صورت تزئینی و نمادین و در مواقعی با هدف سیاسی و سلطنتی. مقاصد عقیدتی و مذهبی از دیگر مناسبت‌‌های ظهور نقش شیر در فرهنگ ایران بوده که بارزترین نمودش، شیر حق به عنوان استعاره‌ای از امام اول شیعیان است. اما جلوۀ دیگری از حضور شیر در هنرهای دیداری، به تسخیر نفس این موجود مرتبط می‌شود؛ موضوعی که با مبحث کرامات و تصرف باطنی بزرگان راه حق بر پاره‌ای از امور هستی ارتباط می‌یابد. در هنر عصر قاجار، به عنوان تجلی‌گاه هنرهای عامیانۀ مذهبی، با آثار متعدد و متنوعی در این زمینه مواجهیم که در آنها شیر به واسطۀ این نوع خوارق عادات، مسخّرِ قدرت ایمان و نفوذ باطنیِ بزرگان دین و تصوف شده و از حیوانی درنده‌خو به موجودی رام و تحت فرمان درمی‌آید. بر این اساس، تحقیق پیش رو به روش تاریخی و توصیفی – تحلیلی، و با هدفِ بررسیِ این موضوع و این سویه از فرهنگ تصویریِ عصر قاجار، درصدد است به این پرسش‌ها پاسخ دهد که: پیوستگی منابع و روایات حول مبحث کرامت و تسخیر حیوانات درنده، با وجه دیداری آن در هنر چه نسبتی داشته؟ و موضوع فوق را بر اساس مصادیق روایی و تصویری، اصولا در چند دسته می‌توان طبقه‌بندی کرد؟ نتایج حاصل، حاکی از آن است که تصویرگری صحنه‌های فرمانبری شیر نزد اولیا و انبیا، اساسا بر مبنای متون مذهبی و عرفانی، و مشخصا در یک مورد بر اساس متون ادبی، انجام گرفته و در کار هنرمند قاجاری در زمرۀ مبحث کرامت قابل تفسیر است. نمودهای بصری این موضوع در این نوشتار، بر اساس مطالعه و مشاهدۀ آثار موجود، ذیل هفت گروه (روایت) عمده قابل طبقه‌بندی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Thematic and Pictorial Study on Submissive Animals with an Emphasis on the Docile Lion Motif in Qajar Art

نویسندگان [English]

  • Reihaneh Keshtgar Ghasemi 1
  • Alireza Baharlou 2
1 Ph.D. candidate
2 Researcher and translator of Qajar Art
چکیده [English]

With privileged status and mystical powers, lion has constantly played a major role among human societies and different civilizations. In the Iranian culture and art, images of the animal were used in various forms and with different concepts, sometimes decoratively and symbolically, and other times politically. Religious purposes were another occasion for the appearance and application of the lion motif in the Iranian culture the most evident example of which would be the “Lion of God” as a metaphor for the first Shiite imam. Yet, another manifestation of lion in visual arts is the one related to the subjugation of the animal by the men of God, i.e. prophets, imams and mystics. This issue could be interpreted in the field of supernatural powers of such men and their inner control over physical phenomena, including wild animals. In Qajar era, as the site for the representation and the time of the development of folk religious arts, we encounter various related works in which docile lion has been subdued by the men of religion and mysticism through such supernatural powers, and consequently has become a tame animal without any fierceness or voracity. Accordingly, the present essay aims at the examination and evaluation of this subject matter both in textual and pictorial resources. The main questions proposed would be as: What is the relationship between textual resources on the issue of animals’ subjugation and their visual representation in arts? To what categories, according to textual and visual evidence, such representations would fall into? The results indicate that representation and illustration of the scenes related to bringing lion under control before holy men was based on religious, and in one case on literary, texts. Such an act could be interpreted in the realm of supernatural deeds and as a mark of honor. Further, the visual representation of the mentioned issue in this essay was principally categorized under seven groups or narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Docile Lion
  • Supernatural Powers
  • Subjugation
  • Men of God
  • Qajar Art

مقالات آماده انتشار، اصلاح شده برای چاپ
انتشار آنلاین از تاریخ 14 شهریور 1402
  • تاریخ دریافت: 02 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری: 12 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 16 خرداد 1402