نشانه‌شناسی لباس‌ها در نگاره‌های محمّد سیاه‌قلم مبتنی بر آراء رولان بارت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته ی نقاشی ایرانی، دانشکده هنر دانشگاه شاهد

2 استادیار گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

10.22070/negareh.2023.16743.3105

چکیده

آثار محمّد سیاه‌قلم به‌دلیل تمرکز در نمایش انواع لباس‌ها قابل بررسی است. نظام پوشاک به‌عنوان یکی از عناصر نشانه‌ای توسط رولان بارت مطرح شد. اهداف این پژوهش، نشانه‌شناسی لباس‌ها در نگاره‌های محمّد سیاه‌قلم و رمزگشایی دلالت‌های آن‌هاست. دو سؤال این پژوهش شاملِ ۱. با توجّه به آراء رولان بارت، لباس‌ها در نگاره‌های محمّد سیاه‌قلم بر چه وجوه نشانه‌شناسی استوار است؟ ۲. وجوه افتراق و اشتراک لباس‌ها در نگاره‌های محمّد سیاه‌قلم با توجّه به جایگاه اجتماعی اقشار مختلف موجود در نگاره‌ها کدام است؟ این نوشتار به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزار فیش، منابع کتابخانه‌ای و اسنادی به گردآوری مطالب پرداخته است. جامه‌ی آماری نگاره‌های سیاه‌قلم با محوریت ترسیم لباس‌هاست که نُه نگاره از میان منابع معتبر به‌صورت غیرتصادفی انتخاب شده و تا رسیدن به اشباع نظری به آن‌ها پرداخته شده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به‌صورت کیفی بوده و از طریق توصیف و تحلیل نگاره‌ها از منظر مورد نظر -در عنوان پژوهش- در نگاره‌های سیاه‌قلم، مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد؛ دقت نظر سیاه‌قلم در استفاده از پوشش به‌مثابه‌ی نشانه‌ی بصری، جهت معرفی شخصیت‌های نگاره‌هاست. در آثار سیاه‌قلم نمادها در اندازه و بلندی لباس، میزان پوشیدگی و هم‌چنین در سطحی دیگر، در استفاده از الحاقات وابسته به لباس قابل پیگیری و طبقه‌بندی است. رولان بارت اشاره دارد که نوع و میزان پای‌بندی به این نمادها، در تلقی مخاطب از سطح اجتماعی افراد قابل دریافت است که در شخصیت‌های خلق‌شده توسط سیاه‌قلم، لباس و نوع نمایش آن در پیکره‌ها، مخاطب را در تفکیک شخصیتیِ هرکدام از طیف‌های اجتماعی تصویرشده به‌وسیله‌ی وی هدایت می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Semiotics of Clothes in the Paintings of Mohammad Siah Qalam based on the Views of Roland Barthes

نویسندگان [English]

  • Zeynab Karimi babaahmadi 1
  • khashayar ghazizadeh 2
1 Master's student in the field of Iranian painting, Faculty of Arts, Shahid University
2 Assistant Professor, Department of Islamic Art, Faculty of Arts, Shahid University,
چکیده [English]

Mohammad Siah Qalam's paintings can be examined due to the focus on displaying all kinds of clothes. The clothing system was proposed as one of the symbolic elements by Roland Barthes. The goals of this research are the semiotics of clothes in the paintings of Mohammad Siah Qalam and deciphering their meanings. The two questions of this research include: 1. According to the opinions of Roland Barthes, what semiotic aspects are the clothes in the paintings of Mohammad Siah Qalam based on? 2. What are the differences and commonalities of clothes in the paintings of Mohammad Siah Qalam according to the social status of the different classes in the paintings? This article has been conducted using the descriptive-analytical method and using the fiche tool, library sources and documents. The statistical content of Siah Qalam’s drawings is centered on the drawing of clothes, of which nine drawings have been selected non-randomly from reliable sources and have been discussed until theoretical saturation is reached. The qualitative information analysis method has been analyzed and investigated through the description and analysis of the pictures from the perspective of the research on the Siah Qalam’s pictures. Results show that the accuracy of Siah Qalam's opinion in using the cover as a visual sign is to introduce the characters of the paintings. In Siah Qalam's works, the symbols can be tracked and classified in terms of the size and length of the clothes, the level of wear, and also on another level the use of accessories related to the clothes. Roland Barthes points out that the type and degree of adherence to these symbols can be perceived in the audience's perception of the social level of people, and in the characters created by Siah Qalam, the clothes and the way they are displayed on the figures, guide the audience in distinguishing a character from each of the social spectrums depicted by Mohammad Siah Qalam.
Semiotics is one of the new methods in human sciences, and since the 1950s, it has been used as a research method, especially in "cognition of significations" and "perception of communication mechanisms". Saussure introduces semiotics as a science to study the role of signs as a part of social life. Peirce also called semiotics the formal theory of signs, which is closely related to logic. Semiotics is a science based on the study of cultural phenomena which belong to semiotic systems and also deals with the study and follow-up of all human behavioral methods in the course of communication. Siah Qalam uses the style of pointillism to depict the texture of the body's skin and the texture of the clothes, and shows the details of the clothes with a range of balanced and parallel lines. Another point that can be understood from the study of Master Mohammad Siah Qalam is the different way of writing by Mohammad Siah Qalam compared to other masters of painting. Barthes is in favor of the opinion that the meaning of the elements is in the endless scope of modern human life. He states about the "elements of semiotics" that the sign, like its model, is made up of a signifier and a signified, and society with denotative goals has diverted them from the main path of their essence to another direction and has given them a meaningful function. For example, clothes are for covering the body and food is for nutrition; while these two examples are also used as an indication. These signs can be called "functional signs (function-sign)"; because they are functional and they appeared due to the need to use them. Barthes' major work in the field of semiotics is based on these functional signs; what attracts attention most of all in Mohammad Siah Qalam's paintings is the accuracy in separating the layers with signs such as clothes and ornaments, and of course, the adherence to accuracy in drawing and the accuracy in details of creation of his pieces in periods of his work.
The fashion system is a system that is formed based on the decisions of a few consultants and based on equivalences and combinations; it shows optional relationships such as mandatory and natural relationships and also a kind of mandatory law. The language of fashion does not originate from the speaking mass, but it is issued by a group that makes fundamental decisions and carefully shapes and constructs the code. The method of covering is taken from traditions; Clothes form the language in the clothing system as they are worn. Speech in the cover system includes all the phenomena related to the individual construction of the cover or irregular construction. In the end, examination of his works determined that "Mohammed Siah Qalam" was one of the painters who went beyond the framework of the general rules governing Iranian painting.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semiotics
  • Clothing
  • Painting
  • Mohammad Siah Qalam
  • Roland Barthes
 
آژند، یعقوب. (۱۳۶۹). حروفیه در تاریخ. تهران. نی.
احسانی، محمّدتقی. (۱۳۶۸). هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران. چاپ اول. تهران. انتشارات علمی و فرهنگی.
بارت، رولان. (۱۳۷۰). عناصر نشانه‌شناسی. ترجمه مجید محمّدی. تهران. الهدی.
بنی‌اسدی، نسیم و سجودی، فرزان. (۱۳۹۴). نشانه‌شناسی مکان در تئاتر معاصر ایران با تأکید بر اجرای سیندرلا، نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره ۶. شماره ۱۱.
چندلر، دانیل. (۱۳۸۷). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا. چاپ سوم. تهران. سوره مهر.
دوبوکور، مونیک (۱۳۷۳). رمزهای زنده جان. ترجمه جلال ستاری. تهران. مرکز.
دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۳). فرهنگ دهخدا. جلد ۲۹. تهران. مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ژ. ویو. (۱۳۷۵). اساطیر مصر. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران. فکر روز.
سجودی، فرزان. (۱۳۹۳). بررسی بازنمایی پوشاک زنان در مجموعه تلویزیونی سیما (رویکرد نشانه‌شناسی گفتمانی). تهران. مرکز تحقیقات صدا و سیما.
شامبیانی، داریوش. (۱۳۷۵). فرهنگ لغات و ترکیبات شاهنامه. تهران. آران.
شرف‌الدین، سیدحسین، شفق، غلامرضا. (۱۴۰۰). رویکردی تحلیلی به اسطوره‌شناسی رولان بارت. معرفت فرهنگی اجتماعی. سال دوازدهم. شماره سوم پیاپی ۴۷. صفحه ۷ تا ۲۶.
شوالیه، ژان و آلن گربران. (۱۳۸۲). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضائلی. تهران. جیحون.
شیرازی، فائقه. (۱۳۷۰). پوشاک زنانه در دوران تیموریان. مجله کلک. شماره ۲۴-۲۳.
ضیاءپور، جلیل. (۱۳۴۷). پوشاک زنان ایران، از کهن‌ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران. وزارت فرهنگ و هنر.
ضیاءپور، جلیل. (۱۳۴۷). پوشاک ایرانیان از چهارده قرن پیش تا آغاز دوره شاهنشاهی پهلوی تهران. وزارت فرهنگ و هنر.
علام، نعمت اسماعیل. (۱۳۸۶). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی. ترجمه عباسعلی تفضلی. چاپ دوم. انتشارات آستان قدس رضوی.
قاسمیان دستجردی، پروانه؛ علی‌محمّدی اردکانی، جواد. (۱۳۹۸). نقش رنگ سیاه و سفید در طراحی لباس فیلم مبتنی بر نشانه‌شناسی رولان بارت (مطالعه موردی: دو فیلم سینمایی آناکارنینا و بانوی زیبای من). هنرهای زیبا. هنرهای نمایشی و موسیقی. دوره بیست و چهارم. شماره ۳. صفحات ۷۳ تا ۸۰.
قپانداران، وجیهه. (۱۳۹۱). تاریخ پوشاک ایرانیان (از باستان تا عصر حاضر). قم. مهر بیکران.
قلی‌زاده، محمّدرضا، شهوند، علی (۱۳۹۴). تحلیلی از جایگاه مطالعات تاریخی و تاریخ‌نگاری در دائرةالمعارف‌ها و عجایب‌نامه‌ها. تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری. شماره ۱۵ (پیاپی ۱۰۰).
عباس‌پور، ابراهیم. (۱۳۹۰). درآمدی بر نشانه‌شناسی. دو فصلنامه علمی-تخصصی اسلام و علوم اجتماعی. سال سوم. شماره ۶.
متین، پیمان. (۱۳۸۳). پوشاک ایرانیان. تهران. دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مونسی سرخه، مریم. (۱۳۹۴). نمادها در پوشاک، ماهنامه ایرانا. سال پنجم. شماره ۲۸.
یاحقی، محمّدجعفر. (۱۳۶۹). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. تهران. سروش.
یوسف‌پور، سوگل، فیاض انوش، ابوالحسن. (۱۳۹۵). بررسی تاریخی پوشش سر در عصر تیموریان ۷۷۱-۹۱۱ ه. ق. تاریخ‌نامه خوارزمی، دانشگاه خوارزمی، فصلنامه علمی-تخصصی، سال چهارم.
یگانه، محمّدرضا جوادی، کشفی، سیّدعلی. (۱۳۸۶). نظام نشانه‌ها در پوشش. مطالعات راهبردی زنان. شماره ۳۸.
Chandler, D (2001). Semiotics (The Basic)  USA & Canada.
Barthes, Roland. (1967b). Elements of semiotics, translated by Annette Lavers and Colin Smith, Jonathan Cape, London.
Dzi, R P. Ah. (2012). Muslim clothing culture. (Translated by Heravi, H.). Second edition. Tehran: Tehran University. [in Persian].
Goodman, Nelson (1978). Ways of Worldmaking, Hackett Publishing Company. P. 94.
Keir, Elam. (2001), the Semiotics of Theatre and Drama, Rutledge London and New York.
سایت پینترست، ذیل عنوان mohhamad siah ghalam، بازیابی‌شده در تاریخ 17 فروردین 1401:
/www.pinterest.com/pin/488640628297495541
سایت یاندکس، ذیل عنوان mohamad siah ghalam، بازیابی‌شده در تاریخ 21 خرداد 1401:
سایت یاندکس، ذیل عنوان mohamad siah ghalam، بازیابی‌شده در تاریخ 21 خرداد 1401:
سایت یاندکس، ذیل عنوان mohamad siah ghalam، بازیابی‌شده در تاریخ 21 خرداد 1401:
سایت یاندکس، ذیل عنوان mohamad siah ghalam، بازیابی‌شده در تاریخ 21 خرداد 1401:
https://yandex.ru/images/search?pos=13&img_url=http%3A%2F%2Fi.pinimg.com%2Foriginals%2F9e%2F09%2Faa%2F9e09aac71e241f494f3a8675368014c9.jpg&text=mohamad%20siah%20ghalam&lr=11495&rpt=simage&source=serp&family=yes&rlt_url=https%3A%2F%2Fupload.wikimedia.org%2Fwikipedia%2Fcommons%2Fa%2Faa%2FSiyah_Qalem_-_Hazine_2153%252C_s.152a.jpg&ogl_url=http%3A%2F%2Fi.pinimg.com%2Foriginals%2F9e%2F09%2Faa%2F9e09aac71e241f494f3a8675368014c9.jpg
سایت حرفه هنرمند، فصلنامه‌ی هنرهای تجسمی، ذیل عنوان ساتیر در نقاشی‌های محمّد سیاه‌قلم، بازیابی‌شده در تاریخ 17 شهریور 1401:
سایت davidrehunt، بازیابی‌شده در تاریخ 12 شهریور 1401:
سایت flickr، بازیابی‌شده در تاریخ 12 شهریور 1401:
https://flickr.com/
سایت akg-images، بازیابی‌شده در تاریخ 12 شهریور 1401:
سایت artang، بازیابی‌شده در تاریخ 29 شهریور 1401، ذیل عنوان آثار کمال‌الدین بهزاد نقاش مینیاتوریست ایرانی:
سایت یاندکس، ذیل عنوان mohamad siah ghalam، بازیابی‌شده در تاریخ 11 دی 1401: