شناسایی و تبیین ماهیت شر در نگاره‌های فالنامه درسدن بر اساس آراء ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه هنر، مرکز تحقیقات افق های نوین در معماری و شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد

3 استاد گروه فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان

10.22070/negareh.2022.16046.3007

چکیده

مسئلهٔ  خیر و شر یکی از بحث های عمیق فلسفه و کلام است که در دوران‌ مختلف تاریخ، تفکر و ذهن اندیشمندان غرب و شرق را به خود معطوف داشته‌است. در این میان فلاسفه اسلامی به ویژه حکمای صدرایی با نگاهی عقلی و مستدل، رنج‌ها و شرور مطرح در جهان هستی را مورد مطالعه قرار‌داده و به تبیین حقیقت و ماهیت آن پرداخته‌اند. ملاصدرا ضمن روی آوردن به تعریف مصداقی از شر و تقسیم مصادیق شر به طبیعی، اخلاقی، عاطفی و مابعدالطبیعی به تشریح ماهیت آن پرداخته و برای آن چهار قِسم در نظر گرفته‌است: امور عدمی، شر ادراکی، شر اخلاقی و مبادی شر اخلاقی. پژوهش حاضر با ماهیتی توصیفی- تحلیلی نگاهی دارد به تشخیص ماهیت شر در نگاره‌های فالنامهٔ تهماسبی نسخهٔ درسدن. بر این اساس پس از مطالعات کتابخانه‌ای برای شناخت مسئلهٔ شر و ویژگی‌های آن، انواع ماهیت مطرح شده توسط ملاصدرا برشمرده و ضمن مشاهدهٔ آثار به یافتن نگاره‌هایی با موضوع شر در فالنامهٔ نسخهٔ درسدن به‌صورت هدفمند پرداخته‌می‌شود. سپس ماهیت شر که در این نگاره‌ها تصویر شده‌است، تشخیص و انواع آن‌ها بر مبنای آراء ملاصدرا تطبیق داده‌می‌شوند. این پژوهش در جستجوی یافتن پاسخ به این پرسش‌هاست: 1- ماهیت شرِ نمود یافته در نگاره‌های فالنامهٔ درسدن چه ویژگی‌هایی دارد؟ 2- ماهیت شر در نگاره‌های فالنامهٔ درسدن بر مبنای آراء صدرا چگونه قابل تحلیل است؟ یافته‌ها نشان می‌دهد تصویر شر که در فالنامهٔ درسدن نمود یافته‌است، بر مبناء انواع ماهیت برشمرده‌ شده توسط ملاصدرا یعنی امور عدمی، شر ادراکی، شر اخلاقی و مبادی شر اخلاقی قابل تطبیق است. همچنین آن قِسم از شر که به ‌حالات درونی و ادراکی انسان برمی‌گردد، نمود متفاوتی با سایر انواع آن دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying and Explaining the Nature of Evil in the Paintings of the Dresden Falnama based on Mulla Sadra's Opinions

نویسندگان [English]

  • farzaneh vahed dehkordi 1
  • Zahra Fanaei 2
  • mahdi dehbashi 3
  • Ali Mojabi 2
1 PhD Student in Art Research, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Art, Advancement in Architecture and Urban Planning Research Center, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad,
3 Department of Philosophy, Faculty of Humanities and Law, Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan), Isfahan
چکیده [English]

The issue of good and evil is one of the deep debates of philosophy and theology that has been criticized and studied in different periods of the history of thought and it has turned the minds of Western and Eastern philosophers. Among these, Islamic philosophers, especially the Sadra scholars with a rational and reasoned view, have studied the sufferings and evils in the universe and have explained the truth and its nature. In response to the problem of evil, the Sadr al-Muta'allehin relies on the three basic principles of the originality of existence, the non-existence of evil, and the goodness system. He turned to the definition of the example of evil, and dividing the examples of evil into natural, moral, perceptual and metaphysical has explained its nature which has four parts: non-existent affairs, perceptual evil, moral evil and basic of moral evil. The battle of good and evil has long been depicted in Iranian paintings, especially Shahnamas, and painters have always used different visual features to distinguish evil from good. Among the paintings in which the appearance of evil is often recognizable are drawings related to illustrated Falnamas. This study has a descriptive-analytical nature and method, and looks at recognizing the nature of evil in the drawings of Tahmasp’s Falnama, Dresden version. On this basis, after studying the library resources in order to identify the problem of evil and its characteristics, the types of nature proposed by Mulla Sadra will be addressed, and while observing the works, we will find paintings with the subject of evil in this version of the Falnama. While observing the works, the paintings with the subject of evil will be purposefully found in the Falnama of the Dresden version. Then, the nature of evil depicted in these paintings will be identified and their types will be adapted based on Mulla Sadra's views. This study is conducted to answer the following questions: What are the characteristics of the nature of evil manifested in Dresden Falnama’s paintings? How can the nature of evil be analyzed in Dresden Falnama’s paintings based on Sadra's views? The findings show that the image of evil, reflected in the Dresden Falnama, can be applied on the basis of the types of nature of evil by Mulla Sadra: non-existent affairs, perceptual evil, moral evil, and the principles of moral evil. Non-existent evil is depicted in the paintings in the form of death as a dying man, a cemetery and a shrouded deceased. Since facial expressions are not much different in Safavid painting and perceptual evil is an internal matter which is reflected in facial expressions, pain and sorrow instead of appearing in the form of faces in the form of people who are struggling or seen suffering from grief and mourning, moral evil can be seen in the form of acts of evil such as murder, as well as metamorphosis in the form of combined beings. The principles of moral evil, which are sensory and internal matters and in the kingdoms of vices such as anger, jealousy and deceit, appear as a kind of prelude to committing sins in paintings. Also, that part of evil that refers to the inner and perceptual states of man has a different appearance from other types. Mulla Sadra has paid extensive attention to human beings in explaining the nature of evil and has considered it not in terms of nature and other external factors, but in human states and actions. This is especially true in relation to perceptual evil, moral evil, and the principles of moral evil; it is as if he has explained its nature in deeper layers than what is mentioned in the division of all kinds of examples of evil. Sadra, like many other philosophers, accepts the definition of an example, while mentioning moral evil both in examples and in nature. However, some scholars have erroneously mentioned the fourfold division of Mulla Sadra's evil nature in giving examples of evil. The discussion of "nature" is different from "examples". Examples of natural evil such as storms and floods, and metaphysical evil such as the devil, demons, giants, dragons, etc. in Iranian painting, especially fortune-telling drawings, can be seen many times and it is possible to recognize them at first glance, but the nature of evil is much more internal and has a deeper meaning. Therefore, recognizing the different types of evil in the paintings, requires more reflection and sometimes, even to understand it, it is necessary to refer to the text of fortune-telling and to know about the misfortune and the subject of fortune-telling; while in pictures containing examples of evil, before knowing the text of the omen and only by looking at the image, it can be immediately recognized that it is evil.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nature of evil
  • Non-existent Affairs
  • Perceptual Evil
  • Moral Evil
  • Mulla Sadra
  • Dresden's Falnama
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. 1376. الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق آیت‌الله حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. 1404ق. شفاء، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. 1388. الهیات شفاء، ترجمه دادجو، تهران: امیرکبیر.
ابن منظور الانصاری، محمدبن مکرم بن علی. 1414ق.  لسان العرب،  بیروت: دار صادر.
اخوانی، سعید و محمودی، فتانه. 1398. تحلیل مضامین بصری فالنامه‌های مصورعصر صفوی بر مبنای کاربرد در امر پیش‌گویی، شماره49، صص19-37.
افلاطون. 1360. جمهور، ترجمه حسن فتحى، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پترسون، مایکل و دیگران. 1376. عقل و اعتقاد دینی، تهران: طرح نو.
پلنتینگا، الوین. 1374. خدا، جهان‌های ممکن و مسأله شر، ترجمه ابراهیم سلطانی و احمد نراقی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
پوراکبر، آرش. 1396. فالنامه شاه طهماسبی، تهران: فرهنگستان هنر.
پورحسن، قاسم و اسکندری دامنه، حمیدرضا. 1393. مقایسهٔ دیدگاه مطهری و سوئینبرن دربارهٔ مسئلهٔ شر، پژوهش‌نامهٔ فلسفهٔ دین(نامهٔ حکمت) سال دوازدهم، شمارهٔ دوم، پائیز و زمستان، پیاپی24،صص1-23.
پورداوود، ابراهیم. 1378. گات ها (کهن ترین بخش اوستا)، تهران: نشراساطیر.
حسنوند، محمدکاظم و آخوندی، شهلا. 1391. بررسی سیر تحول چهره‌نگاری در نگارگری ایران تا انتهای دورهٔ صفوی، نگره، شماره33، صص14-35.
خدری، غلامحسین. 1393. تحلیل مسئلهٔ شر ادراکی از منظر ملاصدرا، دو فصلنامه پژوهش حکمت صدرایی، 46-35.
سهروردى, شهاب‌الدین. 1356. کلمة التصوّف, سه رساله از شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه نجفقلى حبیبى، تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران.
سیپک، ییری. 1384. ادبیات فولکلور ایران، ترجمه محمد اخگری، تهران: سروش و مرکز.
شجریان، مهدی. 1399. مسأله شر از دیدگاه ملاصدرا و نورمن گیسلر، دوفصلنامه علمی تأملات فلسفی دانشگاه زنجان، سال دهم، شماره24، بهار و تابستان، صص337-364.
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم‌. 1366. تفسیرالقرآن الکریم، قم: نشر بیدار.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. 1363. مفاتیح الغیب، تهران: انجمن اسلامی حمکت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. 1383. الشواهدالربوبیه، چاپ سوم، قم: بوستان کتاب.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. 1917م.  الاسفارالاربعه، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. 1981م. حکمت المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم. 1370. شرح اصول کافی، تهران: مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
طباطبایی، سید محمدحسین. 1367. تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
طبرانی، سلیمان‌بن احمد. 1415ق. المعجم الکبیر، به کوشش حمدی‌عبدالمجید سلفی، قاهره‏‫: مکتبه ابن‌تیمیه.
طبرسی، فضل بن حسن. 1385. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمهٔ محمد جواد بلاغی، تهران: ناصر خسرو.
عصارکاشانی، الهام. 1393. تأثیر تفکر شیعی بر فالنامه‌های مصور دوره اول صفوی، استاد راهنما: ابوالقاسم دادور، پایان نامه دکتری: دانشگاه الزهرا.
فارابی‌، ابونصر. 1413ق. تحصیل‌ السعاده‌ در الاعمال‌ الفلسفیه‌، تحقیق‌: جعفر آل‌ یاسین‌، بیروت‌: دارالمتأهل.
فارابی، ابونصر. 1408ق.  التعلیقات، بیروت: دارالمناهل.
قدردان قراملکی، محمدحسین. 1377. خدا و مسئلهٔ شر، قم: بوستان کتاب.
کاپلستون، فردریک. 1362. تاریخ فلسفه یونان و روم، سید جلال الدین مجتبوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
محمدرضایی، محمد. 1388. وجود خدا و مسئله شر، قبسات، سال چهاردهم، صص55-69.
مهدی‌زاده، علیرضا. 1399. فالنامه تهماسبی، تهران: سوره مهر.
مطهری، مرتضی. 1376‏. درس‏های الهیات شفا، ج 3، تهران: حکمت.
هیک، جان. 1372. فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، تهران: انتشارات الهدی.
وین‌رایت، ویلیام.جی. 1374. مسئلهٔ شر در کلام فلسفی، مجموعه مقالات، ترجمۀ ابراهیم سلطانی و احمد نراقی، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
Farhad, Massumeh& Bagci, Serpil. 2009. Falnama: The Book of Omen, the Arthur M. sackler and freer Gallery of art, Smithsonian Institution: Washington D.C.
Kekes, John. 1998. Evil- Routledge Encyclopedia of Philosophy. Edit by Edward Craig, London: Taylor& Francis Group. p436.
Mackie, J. L. 1995. Evil and Omnipotence, Mind, Vol. 64, No. 254.
Taliaferro, Charles. 1998. Contemporary Philosophy of Religion. Oxford: Blackwell.