بررسی تطبیقی عناصر بصری نگاره‌های «دربار جمشید» و «دربار فریدون» در شاهنامه‌ی ‌طهماسبی با تأکید بر ترکیب‌بندی نگاره‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

از مهم‌ترین ویژگی‌های یک اثر هنری که می‌تواند بیانگر مفاهیم به‌کاررفته در آن باشد، ترکیب‌بندی و عناصر بصری آن است. این پژوهش که در آن نگاره‌های دربار جمشید و دربار فریدون از شاهنامه‌ی طهماسبی انتخاب و موردمطالعه قرارگرفته‌اند، به این سؤالات پاسخ داده است که چه عناصر بصری مشترک و با چه شباهت‌ها و تفاوت‌های مفهومی، در این نگاره‌ها به‌کاررفته و هرکدام نگاره، نقاش بهتر توانسته است عظمت دربار را به تصویر بکشد؟ هدف از انجام این پژوهش، مطالعه‌ی ترکیب‌بندی و عناصر بصری خط، حرکت، ریتم، و به‌طور‌کلی یافتن ارتباط هنری میان نگاره‌های موردبحث بوده است. به نظر می‌رسد به دلیل آنکه موضوع هر‌دو نگاره درباری است، نقاش تلاش زیادی در جهت نمایش عظمت پادشاهی به‌کاررفته بسته باشد. ازآنجایی‌که نگاره‌های موردبررسی در این پژوهش مربوط به یک مکتب و دوره‌ی تاریخی با نگارگرانی مشترک هستند و در یک نسخه‌ی واحد یعنی شاهنامه‌ی طهماسبی و با مفهومی درباری تصویرسازی شده‌اند، در این پژوهش، این دونگاره برای مطالعه و تطبیق در نظر گرفته‌شده‌اند. بررسی نگاره‌ها نشان می‌دهد درمجموع نگارگر در نگاره‌ی دربار فریدون، به لحاظ ساختار ترکیب‌بندی، تجسم خطوط و مفاهیم مرتبط با آن‌ها، ریتم و بیان عظمت درباری در مقایسه با نگاره‌ی دربار جمشید موفق‌تر عمل کرده است و در مقابل، نگاره‌ی دربار جمشید به لحاظ پیکره‌های انسانی، تحرک و پویایی بیشتری دارد. این پژوهش به روش توصیفی- تطبیقی انجام و اطلاعات آن به ‌شیوه‌ی کتابخانه‌ای جمع‌آوری گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Visual Elements of "Jamshid's Court" and " Fereydoun's Court" Paintings in Tahmasp Shahnameh with Emphasis on Compositions of the Paintings

نویسندگان [English]

  • Abbas Izadi 1
  • Seyyed Aboutorab Ahmadpanah 2
1 Phd student of islamic art in Tarbiat Modares university
2 Assistant professor of art faculty, Tarbiat Modares university
چکیده [English]

Among the most important features of a artwork that can explain the conceptions having been used into it are composition and visual elements of that work. This research tries to answer the questions that which common visual elements (with what conceptual similarities and differences) are used in "Jamshid's court" and "Fereydoun's court" paintings in Tahmasp Shahnameh and in which painting, the painter has managed to illustrate a more magnificent court? In this research the aim is studying composition and visual elements including line, movement and rhythm in mentioned paintings and finding the artistic relation between these two paintings. It seems as the subject of both paintings is about the "court, the painter has applied much attempt in order to show the greatness of the kingdom. As the mentioned paintings in this research are belong to one school and historical age with common painters and two of them have been illustrated in Tahmasp Shahnameh with court concept, have been selected for comparing and studying in this research. The examination of the paintings shows Generally that the painter in Fereydoun's court painting has been more successful than Jamshid's in terms of composition, visualization of lines and related concepts with them, rhythm and expression of court greatness. on the contrary, Jamshid court painting has greater mobility in terms of human figures. This research is a descriptive -comparative one and  the method of data collection is on the basis of library studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tahmasp Shahnameh
  • Painting
  • Jamshid's court Painting
  • Fereydoun's Court painting
  • composition
  • Visual Elements
آیت‌اللهی، حبیب‌الله. 1377. مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
احمدی‌ملکی، رحمان. 1380. «سلطان‌محمد نقاش»، فصلنامۀ هنر، ش ‌‌12: ص‌46.
برونو، فرانک‌جو. 1386. فرهنگ توصیفی روان‌شناسی. ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: رشد.
بهار، مهرداد و شمیسا، سیروس. 1388. نگاهی به تاریخ و اساطیر ایران باستان. تهران: علم.
بهنام، عیسی. 1343. «دوران شاه اسماعیل اول»: هنر و مردم، ش 66: صص 3-7.
پاکباز، رویین. 1387. نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
حسینی‌راد، عبدالمجید. 1384. مبانی هنرهای تجسمی. تهران: شرکت چاپ و کتاب‌های درسی ایران.
حلیمی، محمدحسین. 1386. اصول و مبانی هنرهای تجسمی. تهران: احیاء کتاب.
دهخدا، علی‌اکبر. 1325. لغت‌نامه، ج2. تهران: مجلس شورای ملی.
دهخدا، علی اکبر. 1377. لغت‌نامه، ج4. تهران: مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
رضازاده، طاهر. 1387. «کاربرد نظریۀ گشتالت در هنر و طراحی»، آینۀ خیال، ش 9: صص31-36.
سودآور، ابوالعلاء. 1374. «نگارگری در دوران صفویه»، فصلنامۀ هنر، ترجمۀ مهدی حسینی، ش ‌29: صص‌125-178.
سیوری، راجر. 1372. ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
شاپوریان، رضا. 1386. اصول کلی روان‌شناسی گشتالت. تهران: رشد.
شاهنامه طهماسبی. 1370. فرهنگسرا.
عصمتی، حسین و رجبی، محمدعلی. 1390. «بررسی تطبیقی عناصر بصری نگاره‌های حماسی و عرفانی»، نگره، ش 20: صص 5-19.
عنبری‌یزدی، فائزه. 1392. هندسۀ نقوش1. تهران: شرکت چاپ و کتا‌ب‌های درسی ایران.
کاظمی، سامره. 1391. «مطالعۀ تطبیقی ساختار بصری نگاره‌های "نبرد فریدون و ضحاک" در مکاتب دورۀ صفوی»، مطالعات تطبیقی هنر، س ۲، ش ۳: صص 47-60.
گودرزی، مرتضی. 1378. روش تجزیه و تحلیل آثار نقاشی. تهران: عطایی.
نامی، غلامحسین. 1371. مبانی هنرهای تجسمی. تهران: توس.
هینلز، جان. 1389. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
یاحقی، محمدجعفر و قائمی، فرزاد. 1386. «نقد اساطیری شخصیت جمشید از منظر اوستا و شاهنامه». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، ش 21: صص305-273.
Grabar, Olrg. 1999. Mostly Miniatures (An introduction to Persian painting). Newjersey: Princeton university.
Hinnells, R. JOHN. 1997. Persian Mythology: Chancellor Press.
A Comparative Study of Visual Elements of "Jamshid's Court" and "Fereydoun's Court" Paintings in Tahmasp Shahnameh with Emphasis on Compositions of the Paintings