بازتاب تصاویر زنان در قالی‌های تصویری دوره قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 کارشناسی ارشد فرش، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

10.22070/negareh.2021.14637.2791

چکیده

تصویرگرایی در قالی ایرانی به‌صورت یک جریان عمده از دورۀ قاجار آغاز شد. گسترش روابط با غرب، رواج عکاسی و چاپ سنگی از عوامل تأثیرگذار در بازنمایی تصاویر اشخاص در قالی‌ها هستند. در کنار گروه‌های مختلفِ نخبگان اجتماعی و سیاسی، بازنمایی تصاویر زنان بر گستره قالی‌ها با معیارهای تصویرسازی غربی پدیده‌ای بود که نخستین بار در تاریخ قالی‌بافی ایران دیده می‌شد. مسئله اصلی پژوهش حاضر ناشناخته بودن ابعاد کمی و کیفی بازنمایی تصاویر زنان در قالی‌های دوره قاجار هست. هدف از پژوهش نخست تأکید بر اهمیت مطالعه قالی‌های حاوی تصاویر زنان به‌عنوان وجهی از هنرهای صناعی بازتاب‌دهنده جامعه ایران دوره و سپس شناخت ابعاد کمی و کیفی این قالی‌ها در جغرافیای قالی ایران هست. سؤالات پژوهش عبارتند از: 1-جغرافیای تولید قالی‌های حاوی تصاویر زنان در عصر قاجار شامل چه مناطقی بود؟ 2-سبک تصویرسازی و هویت تصاویر زنان بازنمایی شده در قالی های دوره قاجار چگونه است؟ روش تحقیق به شیوه توصیفی تحلیلی بوده است و در این راستا با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و الکترونیکی تعداد 11نمونه از قالی‌های حاوی تصاویر زنان از دوره قاجار شناسایی و مورد مطالعه واقع شدند. نتایج نشان دادند: الف)ظهور تصاویر زنان بر روی قالی‌های دوره قاجار پیامد وقوع تغییرات گسترده در هنجارهای اجتماعی دوره قاجار بوده است. ب)اکثر قالی‌های قاجارِ حاوی تصاویر زنان، در استان کرمان بافته شده‌اند. ج)تصاویر بافته شده زنان، به لحاظ هویتی در دو گروه اصلی زنان فرنگی و زنان ایرانی قابل دسته‌بندی و مطالعه هستند. نمونه‌های فرنگی بازآفرینی یک تصویر جا افتاده و رواج یافته در جامعه غربی هستند که با اقتباس از دیگر رسانه‌ها همچون چاپ سنگی، عکاسی، کارت‌پستال‌ها و تابلوهای نقاشی بافته شده‌اند. در مقابل، نمونه‌های ایرانی خیالی‌نگارانه و بدون ارجاع به شخصیت حقیقی بوده و با الهام از داستان‌های غنی ادبیات ایرانی تصویرسازی و بافته شده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of Women’s Portraits in Pictorial Carpets of Qajar Era

نویسندگان [English]

  • Abdollah Mirzaei 1
  • Fateme Bagherizadeh 2
1 Assistant Professor, Carpet Faculty, Tabriz
2 MA in Carpet, Tabriz Islamic Art University
چکیده [English]

Social researchers believe that since the production, distribution, and consumption of works of art occur by humans in the social contexts, they cannot be immune to the impacts of social variables; you can see the latent and visible traces of social transformations in cultural and artistic works. The expansion of representation inspired by Western Art standards in carpet design is one of the components of Qajar-period carpets. Incorporation of illustration in Iranian carpets rose as a major trend in the Qajar period and peaked in the Pahlavi era. The expansion of relations with the West and the arrival of European paintings and portraits, the prevalence of photography and lithography are among the factors influencing the manifestation and representation of individuals' images in Iranian carpets. Along with various groups of social and political elites, the manifestation of women in carpets under the inspiration of Western standards was an unprecedented phenomenon in the history of carpet weaving in Iran. Due to Iran's encounter with the Western world, the Qajar court's desire to taste the modern world, and the Western world's desire to recognize the Eastern world, a duality between traditions and modernity emerged in many social, cultural, and artistic relations. This trend significantly influenced women's cultural status and presence in society. The emergence of images of women in various attires and forms in the Qajar period also signified a revolution in women's traditional role in the religion-centered society of Iran. The present study mainly deals with the unfamiliar quantitative and qualitative aspects of women's images in the Qajar-era carpets. This paper aims to stress the significance of studying carpets as an aspect of handicrafts reflecting the Qajar society in Iran and to explore these carpets qualitatively and quantitatively in the geography of Iranian carpets. The following are the main research questions in this paper: What areas in the Qajar era were involved in weaving carpets manifesting images of women? In what styles and how were women and their identity represented in the carpets of the Qajar period? The study collected eleven samples of women's images in the Qajar era. Next, the samples were studied descriptively and analytically in terms of method, using library sources, following the study of objectives. The results indicated that the emergence of women's images in Qajar-era carpets resulted from widespread social transformations in the period. The presence of ambassadors' wives and Western merchants in Iran and religious tolerance towards their outfits, the evolution of photography and the normalization of capturing the picture of women, the expansion of the printing industry, and easy access to women's images promoted the presence of the images of women from different social classes, including Iranian and foreign women, in different contexts of daily life, and formed the basis for the adaptation of carpet weaver artists. Furthermore, artisans in Kerman, southeastern Iran, weaved most of the carpets manifesting images of women in the Qajar period. In the last decades of the Qajar period, Kerman received many Western companies active in carpet production, and business managers and representatives of Western companies and their families. The carpet designers in Kerman designed and wove carpets, directly following Western employers' preferable styles and fashions, thus making Kerman the most notable area with the highest tendency towards designing and coloring Persian carpets of the Qajar era in compliance with Western styles. The images of women woven in carpets fall into Iranian and foreign women based on the element of identity. The representations of foreign women were recreations of a well-established and prevalent image in Western society captured and woven from other art forms, such as lithography, photography, postcards, and Western paintings. These women had real identities; they were princes, dancers, aristocrats, and religious figures. These women's posture suggests that they are in front of a photographer; waiting to capture the moment. The European paintings have a circular frame; the figure is full-face, while looking out of the frame, wearing European hairstyles and outfits, and holding flower twigs. Not fully covering garments, luxurious and diverse dresses, women's activism, and feminine gestures and behaviors are noticeable characteristics of foreign women's images in Qajar-period pictorial carpets. Unlike the images of Western women, which were depicted realistically, capturing scenes from everyday life, representations of Iranian women in carpets are completely imaginative, distant, and without reference to any actual figure. They are inspired by rich Persian folkloric legends and tales; women are often depicted with long gowns and veils, in some cases with hijabs covering their heads. Furthermore, women appear with dark middle part hairstyles, and big black eyes, symbolizing the Qajar-period Iranian women in the observer's eyes.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pictorial Carpets
  • Qajar Era
  • Foreign Women
  • Iranian Women
  • Kerman Carpet
آهنی، لاله، وندشعاری، علی، یعقوب زاده، آزاده، 1394، «بررسی ادبیات غنائی در فرش‌های تصویری دوره قاجار :مطالعه موردی داستان‌های بهرام‌گور»، دوفصلنامه جلوه هنر، شماره14، صص 65-78.
ادواردز، سیسیل، 1368، قالی ایران، ترجمه مهیندخت صبا، تهران: فرهنگسرا.
الکساندر، ویکتوریا ،1390، جامعه‌شناسی هنرها، ترجمه اعظم راودراد، چاپ سوم، تهران: فرهنگستان هنر.
ایمانی، الهه، طاووسی، محمد، چیت سازیان، امیرحسین، شیخ مهدی، علی، 1394، «گفتمان باستان‌گرایی در نقوش قالی‌های تصویری دورۀ قاجار»، فصلنامه گلجام، شماره28، دوره 11، صص 23-38.
تناولی، پرویز، 1369، قالیچه‌های تصویری ایران، تهران: سروش.
پنجه‌باشی، الهه، 1395، «مطالعة تطبیقی دو نقاشی از زنان در دورة قاجار با رویکرد بینامتنیت»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، شماره 4، دوره 8، صص 453-472.
حاتم، غلامعلی، حاتم پورغیاثی، زهرا، 1388، «زن در هنرهای تصویری قاجار»، فصلنامه نقش‌مایه، شماره 3، دوره 2، صص 53-62.
جباری، فاطمه، مراثی، محسن، 1392، «مطالعه تطبیقی تصاویر نسخ چاپ سنگی و‌کاشی‌های مصور دوره قاجار»، دوفصلنامه هنرهای تجسمی، شماره 1، دوره 18، صص 57-68.
زارعی، محمدابراهیم، طهماسبی زاده، ساره، 1397، «شمایل شناسی تصویر زن در دوره قاجار با تاکید بر سفرنامه ها، نگارگری‌ها و عکس‌های برجای مانده از این دوره»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، شماره 4، دوره 10، صص 594-577.
زکریایی‌کرمانی، ایمان، شعیری، حمیدرضا، سجودی، فرزان، 1392، «تحلیل نشانه معناشناختی سازوکار روابط بینافرهنگی در نظام گفتمانی فرش کرمان»، دو فصلنامه مطالعات تطبیقی هنر، شماره6، صص 11-29.
ژوله، تورج، 1392، شناخت فرش، تهران: یساولی.

شایسته‌فر، مهناز و صباغ پور، طیبه، 1390، «بررسی قالی‌های تصویری دوره قاجار موجود در موزه فرش ایران»، فصلنامه باغ نظر، شماره 18، دوره 8، صص 63-74.

شیرازی، ماه منیر، دادور، ابوالقاسم، کاتب، فاطمه، حسینی، مریم، 1394، «بررسی نسخة مصورنامه خسروان و تأثیر آن در هنر دوره قاجار»، فصلنامه نگره، شماره 33، دوره10، صص 61-77.
شیرازی، ماه منیر،1395 ، «بازیابی لایه‌های هویتی در نسخه‌های مصور چاپ سنگی قاجار، مطالعه موردی: تعداد سیزده نسخه با محتوای حماسی و ادبی»، فصلنامه نگارینه هنر اسلامی، شماره 11، دوره 3، صص 28-45.
صفاران، الیاس، حاتم، غلامعلی، یحیوی، پریسا، 1396، «بازشناسی قالیچه‌های تصویری کرمان :دوره‌های قاجار و پهلوی»، فصلنامه جلوه هنر، شماره 17، صص 59-71.
صوراسرافیل، شیرین، 1397، طراحان بزرگ فرش ایران، تهران: فرهنگ‌سرای میردشتی.
کشاورزافشار، مهدی، 1394، «تکثیر مکانیکی اثر هنری در عصر قاجار و تأثیر آن بر فرش ایران»، دوفصلنامه گلجام، شماره 27، دوره11، صص 5-26.
لعل شاطری، مصطفی و جعفری دهکردی، ناهید، 1395، «تأثیر فعالیت میسیونرهای مسیحی بر مصورسازی قلمدان‌های عصر ناصری»، فصلنامه نگارینه هنر اسلامی، شماره 11، دوره 3، صص 6-46.
محمودی، سکینه خاتون، 1390، «کنکاشی در قالیچه‌های تصویری سیستان»، دوفصلنامه هنرهای تجسمی، شماره 2، دوره 2، صص 33-46.
مرادی‌شورچه، مهدی، افشاری، مرتضی، 1387، «تاثیر تصاویر چاپ سنگی بر نقاشی معاصر قاجار»، فصلنامه نگره، شماره 7، دوره4، صص 31-49.
ملول، غلامعلی، 1384، بهارستان: دریچه‌ای به قالی ایران، تهران: زرین و سیمین.
نوری، اکرم، موسی نژاد خبیصی، اکرم، کشاورز افشار، مهدی، 1399، «بررسی تصویر زن در قالی‌های عشایری نقش «نُه‌زن» با تاکید بر مولفه‌های اجتماعی پوشش زنان عشایری»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، شماره 2، دوره12، صص 251-266.