خوانش آثار پیکرنگاری مهرعلی، نقاش دوره قاجار، با رویکرد ترامتنیت ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی- تحلیلی هنر اسلامی ، دانشگاه الزهرا، تهران

10.22070/negareh.2021.14597.2783

چکیده

در تاریخ هنر ایران، نقاشی قاجار از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و پیکرنگاری به‌عنوان شاخه‌ای برجسته از نقاشی در دوره فتحعلی شاه قاجار قابل‌تأمل است. پیکرنگاری مکتبی است که در آن روش‌های طبیعت‌پردازی، چکیده نگاری و آذین گری به طرز درخشان با هم سازگار شده است. «مهرعلی» یکی از نقاشان این دوره است بوده که علاوه بر پیکرنگاری از شخص فتحعلی شاه، تعدادی از زنان قاجاری را نیز به تصویر کشیده است. هدف اولیه از این پژوهش: مطالعه آثار مهرعلی(نقاش سبک پیکرنگاری) بر اساس ویژگی‌های تجسمی و نحوه برخورد آن‌ها با مقوله سنت‌گرایی و کاربرد عناصر تزئینی است. اما هدف کلی این پژوهش بازخواهی و خوانش آثار مهرعلی با روش ترامتنیت ژرار ژنت می‌باشد. سؤالات تحقیق عبارت‌اند از : 1. عناصر تزئینی و رویکرد سنت گرایانه در آثار مهرعلی چگونه ظهور یافته است؟ 2. چگونه می‌توان با استفاده از تقسیم‌بندی ترامتنیت در نظریه ژرار ژنت معادل‌های تصویری را بصورت هدفمند در آثار مهرعلی پیگیری کرد؟ روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی با بهره‎‌گیری از منابع کتابخانه‌ای-اینترنتی است. نتایج پژوهش بیانگر آن است آثار مهرعلی روابط بینامتنی صریح و آشکاری با نوشته‌ها و سروده‌های شاعران و ادیبان، حجاری‌های برجای مانده از روزگاران گذشته ایران، برقرار نموده است. همچنین آثارش رابطه بینامتنی ضمنی و پنهانی با اسطوره‌های باستانی ایران دارد. آثارمهرعلی دربردارنده سرمتن مکتب پیکرنگاری درباری قاجار است. کلیه تفاسیر و نقدهای مربوط به آثار مهرعلی فرامتن‌های آثار ایشان محسوب می‌شود. همچنین کارهای تبلیغی فتحعلی‌شاه قاجار از قبیل فرستادن تابلوهای پیکرنگاری به نشانه پیشکش به دربار هند و کاخ ورسای،  پیرامتن آثار مهرعلی می‌باشد. بیش‌متنیت آثار مهرعلی سفارش‌دهنده آثار یعنی فتحعلی‌شاه قاجار و مکاتب نگارگری پیشین ایران است. همچنین خود آثار مهرعلی به عنوان بیش‌متن در آثار هنرمندان بعد از ایشان به شمار می‌آید.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Inerpreting Qajar-era Painter Mehr Ali's Iconographic Works Using Gerard Genet's Transtextuality

نویسنده [English]

  • Elnaz Azizi
PhD Student in Analytical and Comparative History of Islamic Art, Alzahra University, Tehran
چکیده [English]

In the history of Iranian art, Qajar painting has an important place. Royal portraiture school in the period of Fath Ali Shah Qajar is a prominent branch. In Royal portraiture, naturalization, abstraction and decoration are brilliantly intermixed. Mehr Ali was one of the painters of this period that created portraits of Fath Ali Shah and a number of Qajar women. The primary goal of this study is to investigate Mehr Ali's works based on visual features and their tie with traditionalism and the use of decorative elements. The important aspect of this study is the use of Gerard Genet's Transtextuality to read Mehr Ali's works. The main research questions include: 1. How did the decorative elements and traditionalism appear in Mehr Ali's works? and 2. How can we find visual counterparts in his artwork using the metamorphosis classification in Gerard Genet's theory? For this research we use descriptive-analytical methods as well as online and library resources. Our results indicate that Mehr Ali's works have explicit intertextual relations with the writings and poems of poets and writers and the sculptures from Iran’s past. His work has also an implicit and hidden intertextual relationship with ancient Iranian myths. Mehr Ali's works contain the Architextuality of the Qajar court royal portraiture style. All interpretations and critiques related to Mehr Ali's works are considered as Metatextulaity of his artwork. The propaganda works of Fath Ali ‌ Shah Qajar, such as sending portraiture paintings as a peace offering to the court of India and the Versailles palace, are the Paratextuality of Mehr Ali's works. Hypertextuality of Mehr Ali’s works is Fath Ali Shah Qajar, who commissioned the works, and the former style of painting in Iran. Mehr Ali's works are considered as Hypertextuality for the artists after him. Fath Ali Shah is considered to be a traditional legatee who has been familiar with the political ideas of the state from the previous era, on which he emphasized for direct political and cultural validity and legitimacy of the government, which directly and indirectly refer to concept of Price.Visual principles and structural fundamentals of the traditional Iranian paintings are influenced by mystical elements and their special reception from the philosophy of Eastern ontology. The Qajar artists, who were bombarded with the manifestations of European culture and civilization, inadvertently were fascinated by the visual elements of the works. Like other contemporary artists, Mehr Ali neither wanted nor could completely abandon the traditional values of the past. The Qajar era discourse along with two traditional and modern discourses of intellectual development are preceded by visual developments, but the Qajar era discourse of Fath Ali Shah, which can be considered as continuation of Khosravani tradition, the epistemic system of ancient Iranian thought, and the spirit of Aryan ideology, inspired by the Shahnameh of the community, is embedded in a long-lived tradition. In such circumstances, Mehr Ali could find a way out of the common manifestations of naturalism by creating artworks in Qajar portraiture style. Mehr Ali's works contain elements that code and have significant cultural connection with the literary narratives of poets, elements of former Iranian paintings, ancient sculptures, Iran’s mythology, heroic, national patterns, etc. In Mehr Ali’s paintings, Fath Ali Shah is glorious, magnificent, luxurious, and slim-waisted with broad shoulders who has a dagger, a golden sword and a luxurious garment full of patterns. The painting is also full of intricate jewelry. All these refer to the infinite power and wealth of the king. Using transparent colors, a cane with the symbol of the legendary chicken and the crown of the king, he has included symbolic meanings in his paintings .The use of symmetry is evident in the works of Mehr Ali. Folk elements in his work have been largely ignored, and by exaggerated usage of luxurious elements, he tries to depict Shah’s wealth. Because of their highly expressive capacity, Mehr Ali's works can be studied and analyzed by all five approaches of Gerard Genet's Transtextuality. Since Mehr Ali's works are considered adaptations, they are in the category of Inter-Semioism which causes the conversion and duplication of texts. It should also be noted that as a creative artist, Mehr Ali himself was the originator of visual themes and images of his works. Mehr Ali has used the hypertexualities from literature, elements of Iranian painting and miniature, surviving carvings from the historical past of Iran and so on. Mehr Ali has surpassed all other Hypertexualities in his works and he expressed his secrets in an innovative way and created hypertexual artworks.

 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Royal Court Iconography
  • Mehr Ali
  • Semantic layers
  • Qajar Period
  • Transtextuality
  • Gerard Janet
ابراهیمی ناعانی، حسین ،1389.جنبش سقاخانه انکشاف و گشودگی تمهیدات و شگردهای زیبایی‌شناختی هنرهای کهن، قومی و سنتی ایران،نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره 41: 39 تا 52.
اتینگهاوزن،ریچارد،یارشاطر ، احسان، 1379.اوج درخشان هنر ایران، ترجمه عبداللهی،هرمز،پاکباز، روئین، تهران،آگاه.
احمدی، بابک، 1370، ساختار و تاویل متن(نشانه شناسی و ساختارگرایی)، تهران،مرکز.
آژند، یعقوب، 1395، نگارگری ایران(پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگرای ایران)، جلد2، چاپ سوم،تهران،سمت.
آژند،یعقوب،1386. نقاشان دوره قاجار،فصلنامه گلستان هنر،شماره 9: 74 تا 81.
آلن، گراهام، 1385، بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، مرکز0
بهارلو،علیرضا، حسنوند، محمدکاظم ، خزایی، محمد،1399. قرابت‌های سبک‌شناختی و ساختاری پرتره‌های سلطنتی و عامیانه در عصر قاجار، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 1:  25تا 36.
پاکباز،روئین،1394. دایره المعارف هنر 1 و 2، تهران ، فرهنگ معاصر.
پرویزی،محمد،1382. تبارشناسی اصطلاح بینامتنیت، دوهفته‌نامه تندیس، شماره 15: 8 تا10.
جعفری جلالی، 1382، بهنام، نقاشی قاجاریه، نقد زیبایی‌شناسی، چاپ اول، تهران، کاوش قلم.
دل زنده، سیامک،1395، بررسی انتقادی تحولات تصویری هنر ایران،تهران،نظر.
 سودآور، ابوعلا، 1380،هنر دربارهای ایران، ترجمه ناهید محمد شمیرانی، تهران، کارنگ.
شمخانی، محمد،1384.نوشت و نقدهایی درباره برخی پیشگامان هنر معاصر ایران، تهران، آگاه.
غیاثوند، مهدی، 1392، سیمای تاویل در آیینه بینامتنیت، حکمت و فلسفه، شماره 3: 97تا114.
فالک.اس.جی.1393،شمایل‌نگاران قاجار،ترجمه علیرضا بهارلو، تهران، پیکره.
فلور، ویلهم، چکلوفسکی، پیترو، اختیار، مریم، 1388،نقاشی و نقاشان قاجار، ترجمه یعقوب آژند، تهران، ابن شاهسون بغدادی.
فیاضی، مسعود،1398. پدیدارشناسی: تنها روش هرمنوتیک فلسفی و نقد آن،مجله قبسات، شماره 93: 37تا65.
کنگرانی،منیژه، نامورمطلق،بهمن،1388. گونه شناسی روابط بین متنی و بیش‌متنی در شعر و نقاشی ایرانی،مجموعه مقالات هم‌اندیشی فرهنگستان هنر.201 تا 207.
گراهام، آلن،1397. بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز.
گودرزی دیباج، مرتضی، 1380.جست‌وجوی هویت در نقاشی معاصر ایران، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
مبینی، مهتاب، فیروز بخت، مریم، 1395.بررسی نوگرایی نقاشی در ایران معاصر، ماهنامه شباک، شماره 3: 21تا 26.
نامورمطلق،بهمن، 1390،درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها، تهران، سخن.
نامورمطلق،بهمن، 1395.بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم نظریه‌ها و کاربردها،تهران، سخن.
نامورمطلق،بهمن، عیسیوند، لیلا، 1398. مطالعه ترامتنی قربانی کردن ابراهیم«نقاشی‌های رامبراند و فرشچیان»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره 2: 101تا 120.
نامورمطلق،بهمن، کنگرانی،منیژه، 1389. دانش‌های تطبیقی مجموعه مقالات فلسفه،اسطوره‌شناسی، هنر و ادبیات، تهران، گلرنگ یکتا.
نامورمطلق،بهمن،1383، در جستجوی متن پنهان: مطالعه بینامتنی نگاره یوسف و زلیخا، کتاب مجموعه مقالات همایش کمال‌الدین بهزاد، تهران، فرهنگستان هنر.
نامورمطلق،بهمن،1386.ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها،فصلنامه فرهنگستان هنر،شماره 56: 83تا 98 .