بررسی و سیر تحوّل تزیینات دیوارنگاره در معماری قلعه نهچیر مبارکه اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد، گروه هنرهای گرافیک، موسسه آموزش عالی سپهر،

2 استادیار، گروه گرافیک، موسسه آموزش عالی سپهر

3 مربی، گروه هنرهای گرافیک، موسسه آموزش عالی سپهر

4 استادیار، گروه هنرهای گرافیک، موسسه آموزش عالی سپهر

10.22070/negareh.2021.5064.2395

چکیده

قلعهنهچیر واقع در جنوب غربی استان اصفهان از بناهای منصوب به دوره‌ی صفوی و قاجار است که تا بعد از انقلاب اسلامی مسکونی بوده و آخرین یادگارهای بجای مانده از آن مربوط به دوتن از نائب الحکومه‌‌های لنجانات قدیمو پدران‌شان است. متأسفانه این بنا به دلایل مختلفی چون عوامل طبیعی و انسانی، متروکه و با آسیب‌های جدی مواجه شده است. همچنین در بررسی پیشینه این بنا منبعی در رابطه با تزیینات وابسته به معماری موجود نیست و تا بحال کسی به آن نپرداخته است. هدف اصلی این تحقیق بررسی و سیر تحول تزیینات دیوارنگاره در معماری قلعه نهچیر از ابتدای ساخت تا اوایل دوره‌ی پهلوی است. و سؤال اصلی این تحقیق این است که انواع و ویژگی‌های تصویری نقشمایه‌ها و موضوعات به کار رفته در تزیینات دیوارنگاره در بنای مورد نظر کدام است و سیر تحوّل در آن‌ها به چه صورت بوده است؟ روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی و مقایسه‌ای و روش جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است که در پژوهش میدانی با حضور در قلعه مذکور، عکس برداری، مستند نگاری و دسته‌بندی تزیینات دیوارنگاره بر اساس اسلوب کار، محل قرار‌گیری و مضامین، به مطالعه سیر تحوّل تزیینات دیوارنگاره در معماری قلعه‌ی نهچیر پرداخته شده و یافته‌ها بیانگر آن است که تزیینات دیوارنگاره در معماری قلعه نهچیر نه تنها دارای ویژگی‌های شاخص تزیینات دیوارنگاره‌ی‌‌ دوره قاجار است، بلکه می‌توان ریشه برخی نقوش را در دوره‌ی صفویه و حتی پیش از آن نیز جستجو کرد که تلفیقی از چکیده‌نگاری و طبیعت‌نگاری (متأثر از تزیینات اروپایی) هستند. همچنین سیر تحول تزیینات نشان از کاهش کیفیت آنها از نظر اجرا و نوع مصالح بکار رفته از ابتدای قاجار تا دوره‌ی پهلوی اول است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on the Evolution of Mural Ornamentations in Architecture of the Mobarakeh's Nehchir Castle

نویسندگان [English]

  • farzanhe karkevandi esfshsni 1
  • alireza mohamadi milasi 2
  • Ahmadreza Mirmoghtadai 3
  • Rasool Kamali Dolat Abadi 4
1 Sepehr Higher Education Institution, Isfahan
2 Sepehr Higher Education Institution, Isfahan
3 Sepehr Higher Education Institution, Isfahan
4 Faculty member of Sepehr University of Art in Isfahan
چکیده [English]

Nehchir Castle, located in the southwest of Isfahan province, is one of the buildings attributed to the late Safavid and Qajar periods, which was inhabited until after the Islamic Revolution. Its last remaining relics belong to two of the old Lenjan’s viceroys and their fathers. Founded by Agha Mohammad Rafi, this historical complex has been gradually expanded after him with the increase of the family population, so that Mohammad Reza Khan Nahchiri, the deputy governor of Lenjan region, had a new house in the ward. The southern part of this complex has a beautiful entrance with decorations of painting, plaster modeling and brickwork, which includes its most prominent exterior elements.
Unfortunately, due to reasons such as natural elements and human factors (fire and destruction of walls by uninformed people and theft of decorations by profiteers), this building is abandoned and has suffered serious damages. In the study of the background of this building, no source deals with its architectural decorations. Thus the main question of this research is what are the types and pictorial features of the motifs and themes used in the mural decorations in the building in question, and how have they evolved? This article uses descriptive and analytical methods. The method of collecting information is library research and field research, in terms of the latter, by visiting the mentioned castle, photographing, documenting and classifying the mural decorations based on the style of work, location and themes, the evolution of the mural decorations in the architecture of the Nehchir Castle has been studied. The findings depict that the decorations in the architecture of the Nehchir Castle are influenced by antecedent periods, especially Zand and Safavid art, because they are in accordance with the motifs of the mentioned periods in other historical buildings. Furthermore, since the studied ornaments have the characteristics of decorative art in the Qajar period, these motifs are specific to the Qajar period, which encompasses both the traditionalism of Iranian motifs and influences from European motifs.
In general, the studied motifs are classified into six categories of plant, animal, human, landscape, objects and geometric motifs, of which the floral motifs have the highest level of ornaments; sometimes abstracted in two styles such as Khatais and Eslimis (arabesques) and in some places used in a completely naturalistic way, such as red flowers and lilies. Plant motifs are also combined with other elements such as vases, mirror frames and birds. Animal motifs include partridges, ducks, parrots, pheasants and some other birds which species are unknown, while include animals such as lions and dragons as well. The role of man is also depicted in various scenarios such as recreation, hunting and daily activities in landscapes.
The evolution of mural decorations in the architecture of the Nehchir Castle was studied based on the order of construction of houses in three periods from the early Qajar to the early Pahlavi period. The decorations of the first period of "House F" are symbolically executed in an abstract style in triangular compositions with the most important elements depicted large and located in the center of the frame. In the middle of the Qajar period, "House E" was painted with more vivid floral motifs. Conversely, chicken motifs were painted in pairs and more dynamically with a wider color spectrum than in the past, and were completely decorative. In house "G", floral and chicken motifs appear in different compositions. Parrots, storks, nightingales and other birds are depicted similar to the Sassanid birds; breast to breast and face to face and so on. Abstract floral motifs are less important than naturalistic ones. In fact, the elements of a frame are combined in different planes, and landscapes cover slang themes. In the late Qajar and the early Pahlavi periods, we see symbolic motifs such as the combined depiction of the cypress tree and the dragon's head. Improvised subjects, reflecting the experiences of the painters, is also one of the special methods of mural painting of the Qajar period, and different from the common landscape painting method.
The evolution of decorations shows a decrease in their quality in terms of execution and the type of materials used from the beginning of the Qajar to the first Pahlavi periods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nehchir Castle
  • Mural
  • Qajar
  • Architecture
  • Isfahan
تحویلدار اصفهان، محمدابراهیم (1388). جغرافیای اصفهان، جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهرحسین بن، به اهتمام الهه تیرا، تهران .نشراختران.
 دیبا، لیلا (1378)تصویر قدرت و قدرت تصویر: نیت و نتیجه در نخستین نقاشی‌های عصر قاجار، ایران نامه. شماره67. صفحات 452-.423
 سازمان میراث فرهنگی شهرستان مبارکه 1392.
 شریفی مهرجردی، علی اکبر، خزایی محمد، افهمی، رضا(1392) نقاشی‌ها و تزیینات دیواری خانه ملک التجار یزد، دوفصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره نوزدهم. صفحات 19-18.
 شفیعی، محمدرضا، (1380) قلعه نهچیر، میراثی از اوایل دوره قاجاریه، فصلنامه  پژوهشی  فرهنگی هنری فرهنگ اصفهان، شماره بیستم .ص 23.
 علیان، علی(1377). آشنایی با منطقه لنجانات، اصفهان، نقش خورشید.
 فلسفی، نصراله ، (1347)، زندگانی شاه عباس اول انتشارات علمی، چاپ چهارم، ج 2. تهران.
 کاتب، فاطمه(1384)، معماری خانه‌های ایرانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
 کریمی، اسماعیل(1382)، مبارکه در گذر تاریخ، انتشارات ام ابیها، قم.
کفشچیان مقدم، اصغر(1383): فصلنامه بررسی ویژگیهای نقاشی دیواری، فصلنامه هنرهـای زیبـا ،شماره 20. ص 69.
 گودرزی، مرتضی(1388)، آیینه خیال: تجزیه و تحلیل و بررسی نقوش و تزیینات در هنر دوره قاجار تهران،انتشارات سوره مهر، تهران.
 مهریار، محمد( 1382)فرهنگ جامع نام‌ها و آبادیهای کهن اصفهان، جلد اول، اصفهان،  فرهنگ مردم.
 مصاحبه نگارندگان با خانم پریدخت زند همسر سهراب نهچیری، زمستان 1395.
 مصاحبه نگارندگان با آقای فرشید نهچیری،(فرزند سهراب، ساکنان قلعه نهچیر) زمستان 1395 و بهار 1396.
 مصاحبه نگارندگان با آقای حسین نهچیری(ساکنان قلعه نهچیر)، اردیبهشت 1396 و پاییز 1397.
 مصاحبه نگارنده با خانم رضازاد (همسر بهادر نهچیری که در خانه E زندگی می‌کرده‌اند)، مهرماه 1397.