بازنمایی استحاله‌ انسان زمینی به انسانی قدسی در نگاره‌های دو حاشیه از قالی‌های صفویه به روش معناکاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فرش، دانشکده صنایع‌دستی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه فرش، دانشکده صنایع‌دستی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

10.22070/negareh.2020.4577.2250

چکیده

قالی ایرانی که پس از اسلام به ویژه در دوره‌ی صفویه با رویکرد تجلی بهشت، باغ بهشتی، دروازه‌های بهشتی و ورود انسان به بهشت رخ نمود دیدگاهی ازلی و قدسی را در عناصر خود که به ظاهر صورتی زمینی داشتند را جای داد، دیدگاهی که در دوران صفویه و به خصوص شهرت پادشاهان آن دوره به اسلام‌گرایی و رعایت موازین شرعی به شدت مورد علاقه و دارای جایگاهی والا بود. هدف پژوهشگر در این حوزه و با توجه به دو قالی شکارگاه متعلق به دوره صفویه نیز کاویدن پیکره و مفاهیم موجود در حاشیه این دو قالی به منظور دستیابی لایه‌های نمادین موجود در این دو حاشیه‌ها در جهت پی بردن تأثیرات محیط اطراف بر خلق این آثار است. در این راستا سؤال اصلی که پیش روی پژوهشگر قرار داشت مرتبط بود با دلیل تفاوت موجود در دو حاشیه قالی‌های مذکور با وجود شباهت‌های فراوان در متن قالی است که با بررسی دو حاشیه از قالی‌های عصر صفویه با رویکردی نمادشناسانه و معناکاوی نقوش به‌کاررفته در حاشیه‌این قالی‌ها، به منظور بازنمایی استحاله‌ انسان زمینی به انسانی قدسی است و سعی شده که از دیدگاهی هرمنوتیک و پسا ساختارگرایانه از بعد فرهنگی و ارزشی و با کمک از جریانات حاکم در دوران شاه طهماسب اول با تطبیق دو حاشیه از دو قالی متعلق به دوران صفویه موجود در موزه‌های هنری بوستون (موزه‌ی هنری بوستون واقع در شهر ماساچوست ایلات متحده امریکا و بزرگ‌ترین موزه‌ی امریکا که در سال 1870 میلادی گشایش یافت (سایت:5).)و هنرهای کاربردی وین (مک) (موزه‌ی هنرهای کاربردی وین (مک)واقع در شهر وین اتریش، اولین موزه در زمینه‌ی هنرهای کاربردی است (سایت:6).)،این پژوهش از نظر هدف در دسته پژوهش‌های کاربردی توسعه‌ای و از لحاظ روش در گروه پژوهش‌های تطبیقی -تحلیلی قرار دارد و با کمک گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای صورت گرفته است که به تجلی انسان از حالتی زمینی به جایگاه بهشتی او پرداخته است. نتیجه حاصل از این پژوهش می‌تواند دریچه نوین در عرصه شناخت ارتباط بین توبه شاه طهماسب و خلق آثار آن دوره باز کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Representation of Transformation of Earthly Human to a Sacred Human in Illustrations (Pictures) of Double Margins of Safavid Carpets using Semantics Method

نویسندگان [English]

  • neda sadat malakouti 1
  • Iman Zakariae kermani 2
1 MA, Faculty of Handicrafts, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 PhD, Assistant Professor, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Iranian carpet that appeared after Islam, especially in the Safavid period, was created with the approach of manifestation of paradise, Garden of Eden, paradise gates and human entry into the paradise. It incorporated an eternal and sacred perspective into its seemingly earthy elements.
The view in the Safavid era, especially regarding the inclination of Safavid kings to Islamism and the observance of religious norms, was very popular and had a high status. Each of the motifs in these rugs expresses specific concepts, originated from within the artist and his society, which together has created a beautiful and harmonious work, and the artist mirrors the art, culture and ideas of the people of that time in the form of a magnificent rug.
Symbolism can help us achieve this goal to a considerable extent. The aim of the researchers in this field, considering the two hunting rugs belonging to the Safavid period, is to explore the body and concepts in the margins of these two carpets in order to achieve the symbolic layers in them and to understand the effects of the environment on the creation of these works. In order to conduct the research, with the help of documents and writings in the field of culture and beliefs of Safavid society, in addition to using the Holy Quran, the transformation of earthly man into a holy man was observed. Using the obtained data, the main question of the research is in regard to the reason for the difference in the two margins of the studied carpets, despite the similarity in their main bodies. With a symbolic and semantic approach, the motifs used in the edges of these carpets were studied in order to represent the transformation of earthly man into a holy man from a hermeneutic and post-structuralist point of view, culturally and value-wise, with the help of currents during Shah Tahmasp I by comparing two Safavid-era rugs in Boston Art Museum and the Museum of Applied Arts of Vienna. In order to achieve the purpose of the research, the method was first described in the section of theoretical concepts and literature of the holy art as well as the holy man, and then in the same section a description of the religious situation and the adherence of Safavid kings were given. Following the description of the general characteristics of rugs and the appearance of both margins, as well as the intertextual observations, the patterns used in these margins were analyzed. In order to get closer to the purpose of the research in another part of the analysis of patterns of the margins, firstly the angels and the winged men were described, and then paradise in the hunting scene carpet of the Vienna Museum was done. Subsequently, in order to achieve the goal of the research through intertextual study, paradise was described from the Quran's point of view, and was then compared with the Vienna carpet’s margin in form of a table.  A separate table provides the result of the comparison of heavenly features, extracted from Quranic verses, and elements used in the Vienna carpet.
In the other part of the research, hypertextual studies were conducted. In this context, firstly a brief description of hypertextual studies and their process were given, and after repentance of Shah Tahmasp, and the decree of enjoining the good and forbidding the evil, the hypertext of the research was examined. Finally, according to the documents as well as the work of Sultan Mohammad and its comparison to the design of the carpets, it can be said that the designer of both carpets was Sultan Mohammad. However, the important issue about these two carpets is that the design and weaving of the Boston Museum's carpet belong to the pre-repentance period of Shah Tahmasp while the Vienna Museum's carpet belongs to the period after the Shah's repentance.
According to research studies, it becomes clear that Shah Tahmasp, after his repentance, removes all signs of sin from the country. As for depiction of king's binge in the margins of the Boston Museum’s carpet, given the king's keen interest in the art of carpet weaving and the promotion of this art, and the fact that his interest in this art was so great that he designed carpets, as well as the fact that this carpet is one of the most luxurious or even the most luxurious carpet of this period; in the case of this carpet, Shah Tahmasp's decision to cleanse this carpet faces a challenge, and finally he made a new decision for another carpet to be woven with the same theme and different margins. This decision was in line with his interest in the art of carpet weaving and in keeping with his repentance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Carpet
  • Symbolism
  • Safavid Era
  • Shah Tahmasp
  • Carpet of Boston Art Museum
  • Carpet of the Museum of Applied Arts of Vienna (Mac)
آژند،یعقوب (1384). سیمای سلطان محمّد تبریزی در منابع دوران صفوی، فصلنامه هنر،تابستان،شماره 63، 76-97
افروغ،محمد (1390). مضامین و عناصر شیعی در هنر عصر صفوی با نگاهی به هنر قالی‌بافی،نگارگری و فلزکاری،مجله‌ی مطالعات ایرانی،پاییز، شماره20، 25-52
بابایی فلاح،هادی-رجبی،محمدعلی-هوشیار،مهران (1391)موانع و دشواری‌های تشخیص پیکره فرشتگان در نگارگری ایران،کتاب ماه هنر، شماره170، 84-91
بصام،جلال (1383)رویای بهشت (هنر قالی‌بافی ایران)نشر سازمان اتکا، تهران
پارسا،.محمد (1366) شرح فصوص الحکم به تصحیح دکتر جلیل مسگر نژاد، مرکز نشر دانشگاهی، تهران
پاکباز،روئین (1388) نقّاشی ایران از دیرباز تا امروز، نشر زرین و سیمین،تهران
جعفریان،رسول (1377)امر به معروف و نهی از منکر در دوره‌ی صفوی،کیهان اندیشه،بهمن و اسفند،شماره 82، 66-96
جوادی،ش (1385)بررسی جایگاه هنر دوره صفوی،باغ نظر،بهار و تابستان،شماره5، 6-18
جیمز،آلفرد.مارتین (1374)زیبایی‌شناسی فلسفی ترجمه مهر انگیز اوحدی برگرفته از کتاب فرهنگ و دین نوشته‌ی میرچا الیاده،انتشارات طرح نو،تهران
حشمتی رضوی،فضل الله (1392)تاریخ تحول و تطور فرش بافی ایران،انتشارات سمت،تهران
دانش‌پژوهش،محمد (1350)یک پرده از زندگانی شاه طهماسب صفوی، جستارهای ادبی،زمستان،شماره28، 915-997
دلاور،علی (1397) روش تحقیق در روان‌شناسی و علوم تربیتی، نشر ویرایش، تهران
ساعی،علی (1395) روش تحقیق در علوم اجتماعی (با رهیافت عقلانیت انتقادی)، نشر سمت، تهران، چاپ پنجم
سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1393) روش تحقیق در علوم رفتاری، نشر آگه، تهران، چاپ بیست و هفتم
شهبازی،شاپور (1381)ریشه‌های هنر هخامنشی،ایران نامه، بهار و تابستان،شماره 78و79، 363-368
فیروزان، مهدی (1380) راز و رمز هنر دینی، نشر سروش، تهران
قراملکی، فرامرز (1387) روش‌شناسی مطالعات دینی، نشر دانشگاه علوم اسلامی، مشهد، چاپ پنجم
کاشفی،جلال الدین (1392)بکار گیری دیدگاه‌های اجتماعی در آثار سلطان محمّد با استفاده از قواعد هنر اسلامی، نگره، تابستان، شماره 26، 5-18
کنبی،شیلا (1384) عصر طلایی هنر ایران، نشر مرکز، تهران
لینگز،مارتین،عبدالله،زهرا (1391)نمود و سرنمون پژوهشی در معنای وجود، کتاب ماه هنر،اردیبهشت1391شماره 164
ملول، غلامعلی (1384).بهارستان: دریچه ای به قالی ایران. تهران: انتشارات زرین وسیمین.
میرعنایت، سید.علی، صوفستایی،الهه (2015) Gerard Genette and the Categorization of Textual Transcendence، Mediterranean Journal of Social Sciences، MCSER Publishing, Rome-Italy، سپتامبر، شماره 5
ناسی،کریستا (1379)سلطان محمّد هنرمند برجسته‌ی عصر صفوی، فصلنامه هنر،پاییز،شماره45، 88-99
نامور مطلق،بهمن (1386)ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها،شناخت، زمستان،شماره56، 83-98
نصر،سید.حسین،آوینی،سید.محمد (1379)هنرقدسی در فرهنگ ایران، مجله هنر و معماری:مطالعات هنرهای، پائیز، شماره 10
نوروزی، علیرضا (1387)هنر اسلامی تجلی امر قدسی از طریق هنر سنتی، کتاب ماه هنر، آبانماه، شماره 122
Genette, Gerard (1992) The Architext: An Introduction. Berkeley: University of California Press, 83-84.
Genette,Gerard-Translated by Lewin,J (1997) Paratexts: Thresholds of Interpretation: University of Cambdrig
F.R.Martin (1908)A history of Oriental carpets before 1800,Publisher: the Swedish government in the I. and R. State and court printing Office
Mitchel.colin.p (2009)practice of politics in safavid iran.the
Palimpsestes (1982). La littérature au second degré. Paris: Seuil.
Porter. jemas ,E (1986)Intertextuality and the Discourse Community,Autumn 34-47
Jesus,Maria (2011)Intertextuality:Origins and Development of the Concept,Winter,268-269