پژوهشی بصری در پیشینه، ویژگی‌ها و بازنمایی نقوش تمدنهای دیگر در نقش‌برجسته بیستون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر دانشگاه پیام نور تهران

2 مدیرگروه هنر، دانشگاه پیام نور

10.22070/negareh.2021.13455.2634

چکیده

نقش‌برجسته بیستون، یادمان مصوری از پیروزی‌های داریوش اول هخامنشی است که بهمراه کتیبۀ‌ پیرامونی‌اش به لحاظ تاریخی و هنری از اهمیت فراوانی برخوردار است. برخی از نقوش و ویژگی‌های هنر هخامنشی، برای بار نخست در این یادمان به نمایش درآمدند و در آثار بعدی آنان تکرار و بازنمایی شدند. بسیاری از نقشمایه‌ها و ویژگی‌های بصریِ این نقش‌برجسته، برگرفته از نقوش و هنر تمدنها و اقوام پیشین بوده‌‌ که در قابی جدید و متفاوت بازنمایی شده‌اند. هدف این پژوهش، شناخت و ریشه‌یابیِ نقوش و ویژگی‌های بصری و نمادین نقش‌برجسته بیستون و چگونگی بازنمایی آنها است. سؤالات این پژوهش نیز چنین است: 1. نقشمایه‌ها و ویژگی‌های بصری و نمادینِ نقش‌برجسته بیستون، بیشتر بازنمایی از نقوش و هنر کدامیک از تمدنها و اقوام پیشین بوده‌ و کدام ویژگی بصریِ نقش‌برجسته بیستون، موجب متمایز و متفاوت شدن آن از نمونه‌های قبلی شده‌است؟  2. تصویر پیکرۀ قرص‌بالدار در نقش‌برجسته بیستون، نشانگر کدام یک از فرضیات مطرح شده‌است؟ روش تحقیق این مقاله توصیفی_ تحلیلی با رویکرد تطبیقی است و شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. تمرکز پژوهش حاضر بر جنبۀ بصری_ هنریِ نقش‌برجسته بیستون است (نه جنبۀ تاریخی). نتایج بررسی‌های انجام شده نشانگر آن است که نقشمایه‌ها و ویژگی‌های بصری و نمادین نقش‌برجسته بیستون، بازنمایی از نقش‌برجسته آنوبانینی، نقوش و هنر آشورِ نو و نقوش و هنر مصر بوده‌اند. مهمترین ویژگی بصری متمایزکنندۀ این یادمان از نمونه‌های پیشین، تأکید بر نمایش پیروزی یک پادشاه ایرانی (پارسی) و عدم نمایش خشونت و تحقیر در تصویر دشمنان مغلوب است. همچنین، ویژگی‌های بصری و نمادین لحاظ شده در تصویر پیکره قرص‌بالدار، نشاندهندۀ خدا (اهورامزدا) بودن آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Visual Research on History, Features and Representation of Motifs of Other Civilizations in the Bistoon Relief

نویسندگان [English]

  • hadi ghaempanah 1
  • Mahtab Mobini 2
1 Master of Arts in Art Research, Payamenoor university of Tehran
چکیده [English]

Bistoon relief is the only Achaemenid art-historical work that symbolically depicts the victory of the Achaemenid kings. This relief, along with its trilingual inscription, commemorates the victories of Darius I over his opponents and enemies, which are engraved on the wall of Mount Bistoon in the beginning of his reign (around 520 BC). Bistoon illustrated memorial is the first outstanding work of art of Darius's time in which some motifs and visual-symbolic features of Achaemenid art were displayed for the first time and were repeated and represented in their next works. Therefore, except for the early Achaemenid art that was created in Susa during the time of Cyrus, and now there is a little remnants of it, Bistoon relief can be considered as the foundation of Achaemenid formal art (except for statues). Many of Bistoon's motifs and visual features are taken from the motifs and art of previous civilizations and nations, which are shown in a new and different frame. The purpose of this study is to identify and track the visual and symbolic features of the Bistoon relief and how they are displayed. The questions of this research are as follows: The motifs and the visual and symbolic features of the Bistoon relief are more representations of the motifs and art of which of the earlier civilizations and nations, and which visual feature of the Bistoon’s carving distinguishes it from previous examples? According to the visual features included in the image of the winged circle’s body, which possible hypothesis does this symbol indicate? The research method of this article is descriptive-analytical with a comparative approach and the method of collecting information is library-based. The focus of this research is on the visual artistic aspect of Bistoon's relief (not the historical aspect (.This article is not written in opposition to previous research and opinions, but seeks to systematically examine some of the features that have received less attention in previous research and to examine new concerns from a particular angle. The method of analysis of this research is qualitative.
Bistoon relief is a symbolic depiction of the victories of Darius I over his enemies, whose plan and narrative are influenced by Anubanini's relief plan. Despite this, several motifs and visual features can be seen in Bistoon's relief map, which have been taken from the motifs and art of other civilizations. The use of these different and numerous visual and symbolic elements together creates a distinct framework of the victory of the kings, which has unique features. This difference is in line with the characteristics of Achaemenid art and Darius's government-propaganda ideology.
Figurative motif of stepping on the body of the enemy is a representation of this motif in Anubanini relief, but some visual features of Neo-Assyrian art are also included in it. The role of the winged circle with the body and the type of its relationship with Darius are a representation of the Neo-Assyrian art and motifs that is uniquely portrayed. The image of armed guards standing behind Darius has been a representation of the motifs of Neo-Assyrian art. The Captive Line is a combination of several different features assembled into a unique frame, which initially was focused on Anubanini's plan. Nevertheless, this frame is mostly influenced by the motifs and features of Egyptian art. The image of Darius, as a powerful emperor, who brought order to the rebellious leaders of various nations is influenced by Egyptian art.
The results of the studies (in an overview) show that the motifs and the visual and symbolic features of the Bistoon relief were representations of the Anubanini reliefs, the motifs and art of Neo-Assyrian as well as the motifs and art of Egypt. In the meantime, there are two important visual features in Bistoon relief which distinguish it from previous examples. The first feature shows the victory of an Iranian king in the form of a powerful ruler of other lands. The Iranian character of this scene is created through the display of a Persian robe on the body of Darius, two armed soldiers and his great god. The second feature is not showing violence and humiliation in the image of defeated enemies. In Bistoon relief (unlike previous monuments) attention is not paid to showing a harsh image of the king and kingdom against enemies, and the captives are not shown humiliated and nude.
Also, the visual and symbolic features that are included in the illustration of the body of the winged circle show that he is a God. Because Darius mentions Ahura Mazda as the supreme deity, protector and supporter of his kingdom in the inscription, the winged circle’s body belongs to Ahura Mazda.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Visual Features
  • Motifs
  • Bistoon Relief
  • Achaemenid Art
آمیه، پی یر. 1389. شوش شش هزار ساله. مترجم علی موسوی، چاپ اول، تهران، نشر فروزان.
اکبرزاده، داریوش و یحیی نژاد، آرزو. 1385. کتیبه بیستون. چاپ اول، تهران، نقش هستی.
پارو، آندره. ۱۳۹۱. سومر و اکد. مترجمان محمدرحیم صراف و منیژه ابکائی. چاپ اول، تهران، انتشارت سمت.
پرادا، ادیت. 1383. هنر ایران باستان. مترجم مجید یوسف زاده، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
پوپ، آرتورآیم.‌ 1387. سیری در هنر ایران (جلد اول). گروه مترجمان، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
پیوتروفسکی، باریس باریوویچ. 1383. تمدن اورارتو. مترجم حمید خطیب شهیدی، تهران، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
دادور، ابوالقاسم و غربی، الهه. ۱۳۹۱. مطالعه‌ تطبیقی نقش‌برجسته هخامنشی و ساسانی در ایران. تهران، دانشگاه الزهرا.
دریوتون، اتین ماری. 1343.  تاریخ مصر قدیم (جلد اول). مترجم احمد بهمنش، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
دیویس و همکاران. 1388. تاریخ هنر جنسن. مترجم فرزان سجودی، چاپ اول، تهران، فرهنگسرای میردشتی.
- رضایی‌نیا، عباس (۱۳۸۶). سیر تحول‌هنری نقش‌برجسته‌های‌صخره‌ای‌ایران.‌ گلستان هنر، شماره10،  87 – 104.     
رُف، مایکل (1381). نقش برجسته‌ها و حجاران تخت جمشید. مترجم هوشنگ غیاثی نژاد، تهران، انتشارات گنجینه هنر.
- روت، مارگارت کول (1397). شاه و پادشاهی در هنر هخامنشی. مترجم علی بهادری، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
سلحشور، علی‌اصغر (۱۳۹۳). بررسی و تحلیل نقش‌برجسته‌های هخامنشی در ایران از دیدگاه اتنوماتمتیک و شمایل‏شناسی. پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه هنر اصفهان .
سودآور، ابوالعلا. 1383. فرۀ ایزدی. چاپ اول، تهران، نشر میرک.
شهبازی، علیرضا شاپور. 1390. جستاری دربارۀ یک نماد هخامنشی. مترجم شهرام جلیلیان. تهران، نشر شیرازه.
غیبی، مهرآسا. 1385. هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران، انتشارات هیرمند.
کخ، هایدماری . ۱۳۷۶. از زبان داریوش. مترجم پرویز رجبی، چاپ دوم، تهران، نشر کارنگ.
کرتیس، جان.۱۳۹۳. بین‌النهرین و ایران در دوران هخامنشی. مترجم زهرا باستی، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت.
کوپر، جی.سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. مترجم ملیحه کرباسیان، چاپ اول، تهران، نشر فرشاد.
 گاردنر، هلن. 1391. هنر در گذر زمان. مترجم محمدتقی فرامرزی، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات نگاه.
گریسون، مارک. 1399‌. شمایل‌نگاری خدا و موجودات فرازمینی در هنر ابتدایی هخامنشی. مترجم علی سلحشور،تهران، ققنوس.
گمبریج، ارنست. 1379. تاریخ هنر. مترجم علی رامین، پاپ اول، تهران، نشر نی.
مجیدزاده، یوسف. ۱۳۹۷. تاریخ و تمدن بین‌النهرین (جلد سوم). چاپ پنجم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ملک زاده، فرخ. ۱۳۴۷. بررسی تاریخ و هنر گوتیان و لولوبیان. بررسی‌های تاریخی، سال سوم (6)، 53-82.
ملک زاده بیانی، ملکه. 1363. تاریخ مُهر در ایران. تهران، انتشارات یزدان.
موسوی، مهرزاد. 1390. جستاری در پیشینه هنر هخامنشی. چاپ اول، شیراز، رخشید.
مورتگات، آنتوان. ۱۳۷۷. هنر بین‌النهرین باستان. مترجمان زهرا باستی و حمید صراف، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
نیکنامی، کمال الدین و میرقادری، امین. ۱۳۹۷. سرنخ های جدید از رویدادهای تاریخی در سرپل ذهاب در اواخر هزاره سوم ق.م با ‌نگاهی به نقش‌برجسته آنوبانی نی. پژوهش‌های ایرانشناسی، سال هشتم (2)، 145-127.
  واندنبرگ، لویی. ۱۳۹۷. نقش برجسته‌های صخره‌ای ایران باستان. مترجمان حسن کهنسال و ستاره صفا، رشت، دانشگاه گیلان.
وکیلی، شروین. 1390. داریوش دادگر. تهران، نشر شور آفرین (نسخه پی دی اف/الکترونیک).
ویسهوفر، یوزف. ۱۳۷۸. ایران باستان. مترجم مرتضی ثافب فر. چاپ سوم، تهران، انتشارات ققنوس.
هال، جیمز. 1387. فرهنگ نگاره‌ای نمادهای شرق و غرب. مترجم رقیه بهزادی، چاپ سوم، تهران، فرهنگ معاصر.
 
Asena, Burcu. ‌  2002. The rhetoric of Achaemenid art. Master thesis of department of graphic design and the institute of fine arts of Bilkent university.
Black, Jeremy and Green, Anthony.2003. God, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: Illustrated Dictionary. London, The British museum press. Electronic version/pdf.
Butner, Amy. 2007. The Rhetoric and the Reality: Egyptian Conceptions of Foreigners during the Middle Kingdom (c. 2055-1650 BCE). Senior Thesis Project, University of Tennessee – Knoxvill.
Curtis, John and Simpson, St John. 2010. The world of Achaemenid Persia. History, Art and Society in Iran and the Ancient Near East. Proceedings of a conference at the British Museum (2005). I.B.TAURIS. London. New York.Dalley, S. 1986. The God Salmu and the Winged Disk. Iraq, vol. 48, pp. 85-101.
Frankfort, Henri. 1946. Achaemenian sculpture. American journal of archaeology: Published by Archaeological institute of America. Vol. 50. No. 1: 6 – 14
Herzfeld, E (1920(. Am Tor von Asien: Felsdenkmale aus Irans Heldenzit. Berlin: D. Reimer.
Janzen, Mark D. 2013. The Iconography of Humiliation: The depiction and treatment of Bound Foreigners in New Kingdom Egypt. A Dissertation for the Degree of Doctor of Philosophy Major: History The University of Memphis.
Lehmann, Mannela et al. 2019. Esarhaddon in Egypt: An Assyrian-Egyptian battle scene on glazed tiles from Nimrud. London, The British museum press.
Luschey, H (1968). Studien zu dem Darius-Relief von Bisutun. AMI n.F. 1, 63-94.
Porada, E (1985). Classical Achaemenid Architecture and sculpture in camb. Hist. Iran ii, pp 793-827.
Pritchar, James. 1954. Ancient near eastern in pictures. Priceton university press
Root. M. C. 2013. Defining the divine in the Achaemenid Persian Kingship: The view from Bisitun. Every inch a king: Comparative Studies on king and kingship in the ancient and medieval worlds. Edited by Lynette Mitchell and Charles Melville, Leiden, Boston: Brill: 23 – 66.
Stavis, Marc Jacob. 2020. The Formation of Achaemenid Art: Beyond Iconography and Attribution. Submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of  Doctor of Philosophy under the Executive Committee of. Colombia University.  URL1: htpp//www.itto.org (data of access 11/9/2020).URL2: htpp//www.lover.fr (data of access 11/9/2020).URL3: htpp//www.pinterest.com (data of access 10/9/2020).
URL4: htpp//www.britishmuseum.org (data of access 11/9/2020).
URL5: htpp//www.studyblue.com (data of access 10/9/2020).URL6: htpp//www.salimbeti.com (data of access 15/9/2020).