سیر تحول شکل و تزئینات معماری‌گونة میزهای سفالی شش‌ضلعی دورة سلجوقی در ایران و ایوبیان سوریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه سفال و سرامیک، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه کاشان

2 گروه معماری، دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان، ایران

10.22070/negareh.2020.3062

چکیده

 ایران دورة سلجوقی و سوریه دورة ایوبی دو منطقة مهم در تولید آثار سفالی فاخر در قرون ششم و هفتم بوده‌اند. یکی از تولیدات منحصربه‌فرد این دو منطقه میز‌های سفالی کوچک و کوتاهی است که محلی برای قرار دادن اشیا بوده‌ و در تزئین آنها از الگوهای معماری بهره‌برداری شده است. این آثار از تولیدات رایج و مشابه دورة سلجوقی ایران و ایوبیان سوریه به شمار‌ آمده که به دلایل مهاجرت، تجارت و جنگ، تحت تأثیر یکدیگر بوده‌اند، به‌گونه‌ای که تولید میز‌ها در هیچ‌یک از دوره‌های تاریخی مشابه این دو منطقه نبوده است. هدف از انجام این تحقیق آن است که با مقایسه و تطبیق میزهای ایران و سوریه، ضمن پرداختن به شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود، سیر تحول میزها از طریق تجزیه‌وتحلیل تزئینات، شکل و نحوة ساخت، موردبررسی قرار داده و به تأثیرپذیری این آثار از یکدیگر پرداخته شود تا از این رهیافت بتوان به شناخت کمی و کیفی و میزان اثرگذاری معماری بر ساخت و تزئین آنها دست ‌یافت. سؤال‌های این پژوهش عبارت‌اند از: 1. نقوش به‌کاررفته در تزئینات میز‌های سفالی ایران و سوریه چه هستند؟ 2. شباهت‌ها و تفاوت‌ها بین شکل و تزئینات میز‌های سفالی مناطق ذکرشده کدام‌اند؟ 3. در ساخت شکل و تزئینات میزهای سفالی از چه روش‌هایی استفاده‌شده است؟ پژوهش کیفی است و در حوزۀ روش‌شناسی متکی بر توصیف و تحلیل است. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. در این خصوص، با تکیه‌بر منابع معتبر، چهارده نمونه میز سفالی از موزه‌های داخل و خارج، جمع‌آوری‌شده و موردبررسی قرارگرفته‌اند. جهت تحلیل دو نمونه از میزهای ایران روش میدانی و بازدید مستقیم از موزة‌ سفال و آبگینه تهران انجام‌شده است. تزئینات و ساختار ساده تا پیچیدة این آثار مانند تزئینات ساده و کم نقش قالبی تا تزئینات پرنقش و ریز زرین‌فام، ساختار ساده و یک طبقه‌ای میزها تا ساختار پیچیده‌تر و دوطبقه‌ای آنها و لعاب ساده و تک‌رنگ میزها تا لعاب پیچیده و باارزش زرین‌فام، پیشرفت در تحول ساخت میزها را نشان می‌دهد. یافته‌ها مبین آن است که عناصر معماری حضور چشمگیری در تزئین میزها دارند. این میزها شباهت‌های کلی و تفاوت‌هایی در ساختار، تزئینات و لعاب با یکدیگر داشته و در ساخت و تزئین آنها از شیوۀ کاربردی و مهم قالبی استفاده‌شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Evolution of Form and Architectural Decorations on Hexagonal Ceramic Tapurt in the Seljuk Period of Iran and the Ayyubid Period in Syria

نویسندگان [English]

  • Mini Kheiran 1
  • Ahmad danaeinia 2
1 Department of Pottery and ceramics group, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan
2 Department of Architecture, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Iran
چکیده [English]

In the study of the evolution of pottery art, the fifth and the sixth centuries are the golden age of this art. The Seljuk era in Iran (Kashan city) and Syria (Raqqa city) in Ayyubid dynasty are two important areas in the production of art works and industries, especially valuable ceramic works in the sixth and the seventh centuries in the middle of the year. The ceramics and pottery art of these two periods reached the highest level of progress; both in terms of structure and variety of motifs. The kings of the Seljuk and Ayyubid dynasties were important patrons of art, artists and craftsmen, and admired them in their courts. The importance of Seljuk period in Islamic art was that it stabilized a more elevated situation in Iran. Ayyubid period was important because it played a transitional role between Seljuk and Mamluk styles and influenced the field of art. One of the unique products of these two eras has been small, low and short ceramic tables (tapurt or tabouret) that were a place for putting vessels such as jugs, tea-cups and flowerpots on them, and were used in decorating architectural patterns and elements. The low ceramic tables of Iran and Syria come from cultural and traditional civilizations. These works are common and similar productions of the Seljuk period in Iran and Ayyubid dynasty in Syria that war, migration (of artists and scientists), trade and geographical situation (for example Raqqa city in Syria was located near the Euphrates river and has been in connection with Mesopotamia) were the reasons of the similar effects between two regions, and they have been linked in terms of historical-artistic context, and their production in none of the other eras was comparable to these two regions. The Raqqa city was just a center out of Iran’s area that produced notable ceramic vessels and tiles with good quality and new techniques. We can see the influences of Iran and Egypt on these ceramic pieces. The Iranian samples have influenced the Syrian samples. The aim of this study is that by comparing and matching, while dealing with the similarities and differences between tables (tapurts or tabouret) of these two important areas, it has examined the evolution and development of these two areas through analyzing the decorations, forms, the way of construction and the influence of these works to understand the quantitative and qualitative knowledge of construction and their decoration. There is a variety of ceramic tables or tapurts, such as triangular (a stand with three holes on them), rectangular (one of the common and important styles of ceramic stands with two holes on them in Syria) and hexagonal forms, but due to the similarity of hexagonal tables in Iran and Syria, we just focused on hexagonal samples in this research. Here in this research we have three questions: 1- what elements are used to decorate the Iranian and Syrian tables? 2- What are the similarities and differences between the forms and decorations of the Iranian and Syrian tables? 3- Which executive techniques were used for creation and decoration of these ceramic tables? This study is qualitative in method and depends on description and analysis in methodology. Data collection has been done using library research and field study. In this regard, with respect to reliable books and websites, fourteen pieces (six samples of Iranian tables and eight samples of Syrian tables) were collected and analyzed in terms of style, decorations, form and evolution of change. For analysis, two samples of Iranian tables have been studied through field research method and a direct visit to museum (pottery and glassware museum of Tehran). Simple to complex decorations (simple and less embellished to complex motifs), glazes (monochrome and simple glazes to complex and valuable glazes like luster), elements of architecture (columns, balustrade, mihrab, muqarnas and arch) and techniques of structures of these works (simple to complex molding, like two-storey tables) show progress in the evolution of tables. This study shows that these tables have general similarities and differences in structure, decoration and glaze. Regarding structure and decoration of tables, the applied molding technique and architectural elements (like mihrab, muqarnas, columns, two-storey structure and others) are bold and important in decoration. According to the architectural elements of each region, structure and decoration of tables have been inspired by them. The use of arcuate elements and others like mihrab, muqarnas, column, grating and inscription have had the most impact on structure and decoration of tables in both regions to the extent that studying these tables and the elements on them can be an analytical subject for analyzing architectural elements in these two regions and for fixing the possible defects in the path of architectural analysis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Syria
  • Tarput Pottery
  • Seljuk Era
  • Ayyubid Era
  • Decorations
  • Form
­ اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ (1999). هنر و معماری اسلامی (1) 650-1250. ترجمه یعقوب آژند (1378). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
اتیگهاوزن، ریچارد و یار شاطر، احسان (2000). او­ های درخشان هنر ایران. ترجمه هرمز عبداللهی، رویین پاکباز (1379). تهران: آگاه.
البهنسی، عفیف (1999). هنر اسلامی. ترجمه محمود پور آقاسی (1387). تهران: انتشارات سوره مهر.
ایمانی، علی (1385). سیر خط کوفی در ایران. تهران: انتشارات زوار.
برند، باربارا (2004). هنر اسلامی. ترجمه مهناز شایسته فر (1383). تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
 بلوم، جاناتان و دیگران (2009). تجلی معنا در هنر اسلامی. ترجمه اکرم قیطاسی (1388): انتشارات سوره مهر.
بیک­محمدی، نسرین و دیگران (1396). «مطالعه تطبیقی سبک سفال زرین­فام شهرهای کاشان و رقه». مطالعات باستان­شناسی پارسه. شماره 3، بهار 1397. صص:113_132.
پوپ، آرتور اپهام (1338). شاهکار­های هنر ایران. ترجمه پرویز ناتل خانلری. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
توحیدی، فائق (1379). فن و هنر سفالگری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
خلیلی، ناصر و گروبه، ارنست (2005). سفال اسلامی. ترجمه فرناز حائری (1384). ج 7. تهران: نشر کارنگ.
دیماند، موریس اسون (1958). راهنمای صنایع اسلامی. ترجمه عبدالله فریار (1336). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رایس، دیوید تالبوت (1386). هنر اسلامی. ترجمه ماه­ملک بهار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
رحمان پور، ناهید (1393).«تأثیر فرهنگ قومی بر مبلمان سلجوقی». باغ نظر، شماره 31. زمستان 1393. صص:67-76.
 طباطبایی، صالح (1391). دانش­نامۀ هنر و معماری ایرانی. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
رفیعی، لیلا (1377). سفال ایران: از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر. تهران: یساولی.
 عباسیان، میرمحمد (1370). تاریخ سفال و کاشی در ایران. انتشارات گوتنبرگ.
عرب بیگی، ابوالفضل و اکبری، عباس (1394). «منشاء نقوش کاشی‌های کاخ قباد آباد ترکیه با نگاهی تطبیقی به آثار ایران و ترکیه». نگره، شماره 39. پاییز 1395. صص:46-59.
علام، نعمت اسماعیل (1386). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی. ترجمه عباسعلی تفضلی. مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
فروزانی، ابوالقاسم (1394). سلجوقیان از آغاز تا فرجام. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
فهروری، گزا (1388). سفالگری جهان اسلام در موزه طارق رجب کویت. ترجمه مهناز شایسته فر. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
قائینی، فرزانه (1383). موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران. تهران: اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی.
 کاتلی، مارگریتا و هامبی، لوئی (1376). تاریخ هنر ایران جلد 8 هنر سلجوقی و خوارزمی. ترجمه: یعقوب آژند. انتشارات مولی.
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله (1386). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. ترجمه: ایرج افشار. انتشارات المعی.
کریمی، فاطمه و کیانی، محمد یوسف (1364). هنر سفالگری دوره اسلامی ایران. انتشارات: مرکز باستان‌شناسی ایران.
کوئل، ارنست. هنر اسلامی. ترجمه هوشنگ طاهری (1368). انتشارات توس.
حسن، زکی محمد (1998). هنر ایران. ترجمه محمد­ابراهیم اقلیدی (1377). تهران: صدای معاصر.
مرتضایی، محمد و دیگران (1395).«جستاری پیرامون مدل­های اولیه قالبی در عصر سلجوقی». همایش ملی باستان‌شناسی و هنر سفال و سفالگری. بهار 1395. صص 1291-1313.
معمار زاده، محمد (1388). آثار ایرانی موجود در کاخ‌موزه ارمیتاژ سنت­پترز بورگ روسیه. انتشارات صدف سماء - دانشگاه الزهرا.
موسوی، سیده مطهره و دیگران (1397). «مبلمان ایرانی در دوره اسلامی: از سلجوقیان تا زندیان». تاریخ و تمدن اسلامی، شماره 27. بهار و تابستان 1397. صص:155-176.
موسوی، سیده مطهره (1397). «شیوه تعامل مبلمان و معماری خانه­ها و کاخ­های سنتی ایران (با تأکید بر دوره قاجار و شهر تهران»، رساله دکتری. دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. استاد راهنما: دکتر حسنعلی پورمند، استاد مشاور: دکتر لیلا کریمی فرد.1397.
واتسون، آلیور (1382). سفال زرین‌فام ایرانی. ترجمة شکوه ذاکری. تهران: انتشارات سروش (انتشارات صداوسیما).
هیلن برند، رابرت (1999). هنر و معماری اسلامی. ترجمه اردشیر اشراقی (1386). تهران: روزنه.
 
 
Bloom, J. (1975). Raqqa ceramics of the freer gallery of art, Washington D.C. Michigan: Ann Arbor University of Michigan.
Ettinghausen, R (1976).The Islamic Garden, Dumbarton oaks colloquium on the History of landscape Architecture IV, Washington D.C:Dumbarton oaks.
Graves,M.(2012)."The aesthetics of simulation: architectural mimicry of medieval ceramic tabourets", Islamic art, architecture and material culture, BAR International, Vol. 2436, p.p. 63_70.
Komaroff, L.(2016).Beauty and identity, Islamic art from the Los Angeles county museum of art, Yale University press new haven and London.
Tutuncan Gaglar, F. The Raqqa excavation by the Ottoman imperial museum, dissertation of Doctor of Philosophy, department of art history and visual studies, University of Victoria, supervisors: Dr. Marcus Milweight & Dr. Evanthio Baboula & Dr. Martin Bunton 2017. P-P 1-353.
Watson, O. (2004). Ceramics from Islamic lands, Thames & Hudson.
Watson, O. (2010). “The Case Of Ottoman Table” David Collection Journal.2010,p-p 2-33.
 
-          URL 1: http://www.dictionary.oed.com (access date: 2019/5/12)
-          URL 2: www.davidmus.dk (access date: 2019/3/18)
-          URL 3: www.davidmus.dk (access date: 2019/3/18)
-          URL 4: https://i.pinimg.com (access date: 2019/7/3)
-          URL5: https://www.smithsonianmag.com/Freer Gallery of Art.Washington DC (access date: - 2019/3/11)
-          URL 6: https://www.smithsonianmag.com/Freer Gallery of Art.Washington DC (access date: 2019/3/11)
-          URL 7: www.Christies.com (access date: 2019/3/24)
-          (access date: 2019/1/22)
-          URL9: www.davidmus.dk (access date: 2019/3/18)
-          URL 10: www.Ids.si.edu (access date: 2019/3/15)
-          URL11:https://www.metmuseum.org/art/collection/Metropolitan Museum of Art/New York (access date: 2019/3/11)
-          URL12: www.Philamuseum.org (access date: 2019/5/26)
-          URL13:https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection (access date: 2019/5/16)
-          www.Pinterest.com
-          www.davidmus.dk