بررسی اصول صفحه‌آرایی و تزئینات صفحات افتتاح قرآن‌های موزه شیخ احمد جامی (سده‌های 8 تا 13ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، گروه هنر، مؤسسه آموزش عالی فردوس

2 استادیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران

10.22070/negareh.2020.5892.2604

چکیده

موزه قرآن شیخ احمد جامی در شهرستان تربت جام، مجموعه‌ای کم‌نظیر از قرآن‌های خطی دارد. صفحات افتتاح این قرآن‌ها، با تزیینات و صفحه‌آرایی ظریف و سنجیده، قابل تامل و در خور اندیشه و مطالعه بوده که بر اعتبار و منزلت آنها تأکید نموده‌ است. پژوهش حاضر، به بررسی اصول و قواعد بصری صفحات افتتاح مجموعه‌ای از قرآن‌های محفوظ در موزه شیخ احمد جامی از سده 8 تا 13 هجری پرداخته‌است. اهداف پژوهش حاضرعبارت است از: 1-بررسی ارزش‌های بصری صفحه‌آرایی و تزیینات صفحات افتتاح وانجام قرآن‌های محفوظ در مجموعه شیخ‌احمد جامی2-تطبیق صفحه‌آرایی و تزئینات این صفحات از قرن8 تا 13هجری. و سوالات این پژوهش عبارت است از:1. صفحه‌آرایی وتزئینات صفحات افتتاح در قرآن‌های محفوظ در موزه شیخ‌احمد جامی از قرن 8 تا13 هجری چه ویژگی‌هایی دارد؟2.وجوه افتراق و اشتراک در صفحه‌آرایی وتزئینات قرآن‌ها چگونه است؟این پژوهش با رویکرد کیفی و روش توصیفی و تحلیلی به انجام رسیده است. جامعه آماری قرآن‌های مجموعه شیخ‌احمد جامی و روش نمونه‌گیری، هدفمند با انتخاب موارد بارز و موارد مرزی و انتهایی انجام‌گرفته‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد ابتکار مذهبان دوره سلجوقی، تحریر حروف و علامات و حرکات خوش‌نویسی‌شده با حروف دقیق و سنجیده و ابعاد کتیبه مرکزی در این دوران وسیع‌تر بوده‌است. در عصر ایلخانی سبک کتابت وصفحه‌آرایی مصحف‌های قرآن کامل‌ترشد. صفحات اول قرآن تذهیب و بر اساس الگوهای هندسی تقسیم‌بندی شده و این اشکال با گردش اسلیمی‌ها کامل گشته‌ و کتیبه و شمسه در این دوران رونق یافته است. در قرآن‌های کتابت‌شده عصر تیموری طلا و لاجورد از عوامل اساسی کار بوده‌است هم‌چنین خط ثلث در کتابت قرآن رواج یافته وحاشیه بیرونی(مقابل عطف) سطح وسیعتری را نسبت به حواشی دیگر به خود اختصاص می‌دهد. در نقوش صفوی تمایل به ایجاد ظرافت و پیچیدگی‌های اعجاب‌انگیز در تزیینات به چشم می‌خورد. رنگ غالب طلایی و لاجوردی والبته شنگرف، سبز، زرد و نارنجی نیز بیشتر به کار رفت. کاتبان با توجه به تناسب و توازن، میان اندازه‌ی سطح نوشته و اندازه صفحه، نسبت‌های هندسی را به خوبی ارزیابی کرده و از ابزارهای عملی و نظری لازم برای فضاسازی اندازه‌ی نوشته استفاده ‌نموده‌اند. نوع کادربندی‌های مختلف وتقسیمات صفحه به بخش‌های مجزا نیزاز ویژگی‌های این دوره است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Principles of the Layout of the Opening Pages of Qur'ans in Sheikh Ahmad Jami Museum from the 8th to the 13th Centuries AH

نویسندگان [English]

  • Monireh Gazikinezhad 1
  • alireza sheikhi 2
1 Graphic Department, ferdows institute if higher education
2 Handicrafts, Applied Art Faculty, University if Art. Tehran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Page Layout
  • Opening Pages
  • Qur'an
  • Sheikh Ahmad Jami Museum
افشارمهاجر، کامران. (1392). پایه و اصول صفحه‌آرایی. تهران: شرکت چاپ ونشرکتاب‌های درسی ایران.
افشارمهاجر، کامران. (1383). راهنمای علمی صفحه‌آرایی. تهران: شرکت رایناک.
افشار مهاجر، کامران. (1391). هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: انتشارات دانشگاه هنر. چاپ دوم.
آیت اللهی، حبیب الله. (1382). مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
لینگز، مارتین. (1377). هنرخط و تذهیب قرآنی. مهرداد قیومی بیدهندی. چاپ اول. تهران: گروس.
وفادارمرادی، محمد. (1379). اصول و قواعد فهرست‌نگاری. تهران: انتشارات مجلس شورای اسلامی.
افشارمهاجر، کامران. (1380). تأثیر صفحه‌آرایی قرآن‌های خطی برگرافیک معاصر. گلستان قرآن. (57).26-15.
دروش، فرانسوا. (1383). سطراندازی و صفحه‌آرایی. ترجمه: سید محمدحسین مرعشی. نامه بهارستان. سال پنجم(10.9) (65-84).
شایسته فر، مهناز. (1388). کتابت و تذهیب قرآن‌های تیموری در مجموعه‌های داخل و خارج. دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات هنر اسلامی. (10). 120-99.
شفیقی، ندا. مراثی، محسن. (1393). بررسی ساختار و صفحه‌آرایی صفحات افتتاح نسخ قرآن مجید از قرن پنجم تا دوازدهم هجری. فصلنامه علمی پژوهشی نگره. (31).16-1.
شیخی، علیرضا. کوه‌جانی‌گوجی، سمیه. (1396). مطالعه اصول صفحه‌آرایی صفحه‌های افتتاح قرآن‌های آستان قدس رضوی سده 6تا9 ه.ق. فصلنامه علمی پژوهشی نگره. ( 47). 27-5.
صحراگرد،مهدی.شیرازی،علی اصغر.(1391).سطربندی وصفحه آرایی قرآن های خطی(با تأکید برآثارقرن هشتم تادهم هجری شیراز).فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات.(92).151-137.
کاظمی، سامره. (1386). بررسی اصول صفحه‌آرایی قرآن‌های دوره ایلخانی. نشریه هنرهای زیبا. (33).102-95