تحلیل تطبیقی شخصیت‌پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگاره‌های نسخ عجایب‌المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و مکتب گورکانی*

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور

2 مربی گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور

3 دانشکده هنر دانشگاه نیشابور

10.22070/negareh.2020.3020

چکیده

شناخت شیوه‌های طراحی شخصیت در هنر نگارگری و مطالعه سیر تکوین و تحول آن می‌تواند برای طراحان امروز الهام‌بخش باشد و دریچه‌های جدیدی به‌ روی آن‌ها بگشاید. در این راستا، تصویرسازی‌های نسخه عجایب‌المخلوقات به ‌لحاظ اینکه با محوریت موجودات تخیلی-تلفیقی صورت گرفته‌، مورد مناسبی برای مطالعه طراحی شخصیت فراواقع در سنت تصویری آسیای‌میانه است. انتخاب دو نسخه شاخص از دو دوره ممتاز مکتب نگارگری ایلخانی در ایران (نسخه کتابخانه مونیخ-شماره 464) و مکتب گورکانی در شبه‌قاره (نسخه کتابخانه آستان‌قدس رضوی- شماره‌ 47893)، از بدو نگارش و مصورسازی این نسخه تا پایان دوره حیات پویای مکاتب نگارگری آسیای‌میانه، می‌تواند تشابه و تفارق ویژگی‌های تصویرگری این‌گونه از طراحی شخصیت را تبیین نماید. هدف از این پژوهش، شناخت و تبیین عوامل ثابت و متغیر در طراحی شخصیت‌های تخیلی-تلفیقی از بدو مصورسازی این نسخه در قرن هفتم هجری تا مکتب گورکانی قرن یازدهم هجری، با تمرکز بر دو نسخه شاخص و با رویکرد فرم‌گراست. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش‌هاست: شخصیت‌پردازی‌ موجودات تخیلی-تلفیقی در نگاره‌های نسخه آغازین عجایب‌المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، دارای چه ویژگی‌های تجسمی است؟ و وجوه اشتراک و افتراق آنها در چیست؟ روش تحقیق، تحلیلی-تطبیقی و شیوه گردآوری اطلاعات کتاب‌خانه‌ای-اسنادی است. روش تجزیه و تحلیل آثار بر مبنای مطالعات کیفی (سنجش چگونگی کاربست عناصر بصری) و از حیث هدف، بنیادین است. جامعه بررسی این پژوهش را در گام نخست و به منظور تحلیل ویژگی‌های عمومی، تمامی تصاویر موجودات تخیلی-تلفیقی دو نسخه، و در گام نهایی و با هدف تحلیل ویژگی‌های تخصصی، تعداد 5 تصویر که در هر دو نسخه مشترک و هم‌طراز هستند، تشکیل می‌دهند.
نتایج کلی پژوهش بر این امر اذعان دارند که وجه اشتراک شخصیت‌پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نسخه آغازین عجایب ‌المخلوقات قزوینی در مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، برگرفته ‌از سبک قالب نگارگری ایرانی و تفاوت چشم‌گیر آن‌ها، در نوع کاربست رنگ است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on Characterization of Imaginary-Synthetic Beings in The Miniatures of the Wonders of Creation, by Zakariya al-Qazwini, Schools of Painting in the Ilkhanid and Mughal Eras

نویسندگان [English]

  • Maryam Zabihi 1
  • Mohammad-Jafar Salim-Zadeh 2
  • Farzaneh Farrokhfar 3
1 Faculty of Art, Graphic Group
2 Lecturer, Department of Grapghic-design, Faculty of Art, University of Neyshabur
3 Faculty of Art University of Neyshabur
چکیده [English]

Ajaib al-makhluqat wa-gharaib al-mawjudat (The Wonders of Creation, or literally “the Marvels of Created Things and the Miraculous Aspects of Existing Things”) by Zakariya ibn Muhammad al-Qazwini (circa 1203−83) is among the best known texts of the Islamic world. It is often referred to as “The Cosmography”. The work begins with an introduction, and is followed by two sections; the first on supra-terrestrial, and the second on terrestrial creatures. Al-Qazwini concludes his work with a section on monsters and angels. The genre of Ajaib al-makhluqat (The Wonders of Creation), of which al-Qazwini’s work is the most famous example, includes texts in Arabic and Persian that describe the marvels of the heavens and the earth.
Knowing the styles of character design in the art of miniature, and study of its conception and evolution can be an inspiration for contemporary artists and open up new perspectives for them. In this way, the images of the amazing version of the Wonders of Creation by Zakariya al-Qazwini are a suitable case to study the character design in the central Asian imagery tradition. The selection of two distinctive versions from two different eras of the Ilkhanid miniature in Iran (Ilkhanid version from Munich Library-No.464) and the Mughal School in India (Mughal version from the library of Astan Quds Razavi-Mashhad-No.47893), from the beginning of authorship and painting of this version to the end of the dynamic miniature schools of the central Asia, can demonstrate the evolution of this style of portraiture.
The purpose of this research is to know the fixed and variable factors in designing the fantasy-fictional characters from the 13th to the 17th century AD, with a focus on two indexes and with a form-based attitude. This research is looking for answers to the following questions: What are the representational characterizations of imaginary-synthetic beings in the early version of The Wonders of Creation of Qazwini in the Ilkhanid School, and the version in the Mughal School? What are their communalities and differences?
The method of the study is analytic-comparative and the method of collecting information is library research. Statistical population of this study, in the first step and for analysis of general characteristics, is all of the pictures of imaginary-synthetic beings in the two versions, and in the last step and for the sake of analysis of professional characteristics, consists of five miniatures which are shared and equal in both versions.
The general results of the study show that the percentage of realistic images is higher in comparison with the fantastic ones in both versions. Among the images of the fantastic creatures in both versions, the special creatures of the sea possess a higher percentage, while the lowest percentage of the fantastic images in the Ilkhanid version is dedicated to constellations, and the lowest percentage of the fantastic images in the Mughal version to the special creatures of the land, angels and stars. Also, the commonality of characterization of imaginary-synthetic beings in the early version of The Wonders of Creation of Qazwini in Ilkhanid School, and in its counterpart in Mughal School, is derived from the style of Persian miniature and its explicit way in application of colors.
The Mughal version of the above-mentioned manuscript is painted with more saturated colors in comparison with the Ilkhanid version, which bestows more energy and dynamism to its characters.
The texture in the miniatures of the Mughal version is much more obvious and apparent as well, which lead to richness and high pictorial value in the miniatures of this version. The images in both versions have been well imbued with a type of extra-terrestrial and inorganic exaggeration and hybridization and manifest a mixture of heterogeneous elements. It is also noteworthy to add that the lines, compositions as well as low saturated colors are taken from the Chinese art, while the omission of the characteristic empty background in the Chinese painting has added an idealistic effect to the miniatures. In the Mughal-era version of The Wonders of Creation, the imaginary-synthetic figures suggest the inclination of artists to depiction of unrealistic themes and imagination. In the majority of the Mughal images, the tendency to use intense colors, attention to chiaroscuro and perspective are apparent, thus the colors are mature and dark, and the figures seem more corporeal. Finally, qualities such as the application of color and line, use of surrounding frame, realism or foreshortening are the obvious differences of these versions, which also emphasize the quality of portraiture in the Ilkhanid version in comparison with the Mughal one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhanid Painting School
  • Mughal Painting School
  • The Wonders of Creation
  • Characterization
  • Imaginary-synthetic Beings
ابراهیمی، معصومه (1391)، مطالعه تطبیقی دیو‌ها و عجایب مافوق‌ طبیعی عجایب‌المخلوقات و غرایب‌‌الموجودات قزوینی و بحیره فزونی استرآبادی، نشریه ادبیات تطبیقی، سال سوم (6)، 30-1.
امرالله‌بیوکی، نسیم (1393)، بررسی نگاره‌های افسانه‌ای نسخ عجایب‌المخلوقات قزوینی قرن (هفتم ه.ق) با تأکید بر نقش حیوانات و جانوران افسانه‌ای به‌عنوان نیروهای خیر و شر، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته نقاشی، استاد راهنما: علی‌اکبر شریفی مهرجردی، دانشگاه آزاد اسلامی یزد.
ایراندوست سنندجی، محمدهادی (1385)، بررسی عناصر جذابیت در سینمای انیمیشن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد تصویر متحرک، استاد راهنما: محمدعلی صفورا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
باجلان، الهام (1392)، مطالعه خصوصیات تصویری نگاره های عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات زکریا قزوینی با تصحیح شمس الدین محمد بن محمود بن احمد السلمانی الطوسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما خشایار قاضی زاده، استاد مشاور پرویز اقبالی، دانشگاه شاهد.
بارنت، سیلوان، (1392)، راهنمای تحقیق و نگارش در هنر، ترجمه بتی آواکیان، چاپ دوم، تهران: سمت.
بصیر، آذر،  (1377)، راهنمای فیلمساز جوان، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
جنسن، چارلز، (1390)، تجزیه و تحلیل نقد آثار هنر‌های تجسمی، آفاق عابدینی (ویراستار)، ترجمه بتی آواکیان، چاپ چهارم، تهران: سمت.
داندیس، اِ. دوندیس، (1387)، مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، چاپ هفدهم، تهران: سروش (صدا و سیما).
دلاوری، دیانا، (1394)، تحلیل و بررسی کهن‌ترین نسخه خطی عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات (موجود در کتاب‌خانه مونیخ با تاکید بر موجودات بحری)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر، استاد راهنما: عفت السادات افضل طوسی، دانشگاه الزهرا.
رالف، ایستونسن، ژ. ر. دبری، (1365)، سینما از دیدگاه هنر، ترجمه علیرضا طاهری، چاپ دوم، تهران: شباویز.
زحمتکش، لادن (1385)، بررسی نسخ خطی مصور موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی (سده های 9 تا 14ه.ق)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته پژوهش هنر، استاد راهنما: مهناز شایسته‌فر، دانشگاه تربیت مدرس.
صفری آق‌قلعه، علی (1391)، عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، میراث مکتوب، شماره 5 و6، 139-145.
زندحقیقی، مریم، (1390)، بررسی سرچشمه‌های ادبی و تصویری موجودات تخیلی عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات قزوینی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته پژوهش هنر، استاد راهنما: علیرضا طاهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
صدقی، مهرداد، آیت‌اللهی، حبیب‌الله، گودرزی، مصطفی، (1390)، تغییرات زاویه دید و همبستگی آن با دگرگونی‌های معنایی در هنرهای دیداری، هنرهای‌زیبا – هنرهای تجسمی، سال سوم (46)، 14-5.
قزوینی، ابو زکریا محمد (1340)، عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، تصحیح نصرالله سبوحی، تهران: کتابفروشی مرکزی.
مشتری، محمد (1391)، عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، نشریه کتاب ماه علوم و فنون، آذر، شماره 68، 96-90.