تبیین وجوه معنوی خوشنویسی با تأکید بر رسالۀ صراط‌السطور سلطانعلی مشهدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت‌علمی دانشکدۀ هنر دانشگاه شاهد تهران

چکیده

رسائل خوشنویسی برجای‌مانده از استادان خوشنویس در تاریخ این هنر شریف ـ ضمن گزارش دقیق از چگونگی ساخت ابزار و مواد، آموزش و مراحل آن ـ گنجینه‌ای از معارف معنوی است که سالک این طریق هنر می‌بایست گام به گام رعایت کند تا هنر خوشنویسی با قابلیت تحریر کلام الله ظهور یابد. یکی از مهم‌ترین و قدیم‌ترین منابع خوشنویسی رسالۀ صراط‌السطور سلطانعلی مشهدی (920 ق) است که از همان آغاز تا پایان رساله، سایۀ وجوه معنوی بر همۀ فصول و فروع آن حاکم است. این مقاله با هدف تبیین نظری سه وجه اساسی و مورد نظر در رسالۀ مذبور یعنی «شرافت و فضیلت معنوی خوشنویسی، قلم و مشق» انجام شده و به روش توصیفی-تحلیلی، سعی در یافتن پاسخی نظری برای این سؤال است که آیا با بهره‌گیری از آموزه‌های صوری و معنوی این رساله می‌توان راهی برای شناخت موازین آموزش‌های جدید هنری یافت؟
با بررسی و مداقه در این رسالۀ نفیس و شرح و بسط اجمالی آن، سعی شده تا چگونگی تأثیر آموزه‌های دینی بر شکل‌گیری این هنر شریف مورد مطالعه قرار گیرد. در نتیجه، دستاورد این مقاله را می‌توان تأکید سلطانعلی بر تطهیر نفس توسط مشق نظر و مشق قلم در خوشنویسی دانست که با استعانت از روش معنوی استادان و پیران این طریق حاصل شده و نهایتاً انسان خود قلم حق شده و همان‌گونه که قلم، «نیک اسباب خوشنویسی» است، انسان نیز نیک اسباب حق می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Explanation of Spiritual Aspects of Calligraphy by Emphasizing on Serat Al- Sotur of Sultan Ali Mashhady

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Rajabi
Assistant Professor, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Calligraphy booklets by the master calligraphers, which remain in the history of this honorable art, besides an exact account of the techniques to make the materials and tools, instructions and their stages, are a treasure of spiritual knowledge that the disciple of this art must follow so that the art of calligraphy with the potential to write the word of god is manifested. One of the oldest and most significant calligraphy resources is the the Serat Al-Sotur of Sultan Ali Mashhady (1515 AD) which all its chapters are entirely endowed with spiritual aspects from beginning to the end of the booklet. This research is conducted with the aim of theoretical explanation of three fundamental aspects in this booklet i.e. “spiritual accomplishment and honor of calligraphy, pen and practice”. Using the descriptive- analytical method, this paper tries to answer the question that whether it is possible to find a way to attain principles of modern artistic instructions by using the spiritual and pictorial teachings of this booklet? It is attempted to study the influence of religious teachings on the progression of this honorable art through examination and explanation of this precious booklet. In conclusion, achievement of this paper is the emphasis of Sultan Ali on catharsis by pen & opinion training in calligraphy which is achieved by the spiritual way of the masters and elders, and eventually the human being becomes the pen of God himself, and as the pen is the “virtuous instrument of calligraphy”, the man becomes the virtuous instrument of God.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spiritual Aspects
  • Serat Al-Sotur
  • Sultan Ali Mashhady
  • Calligraphy
  • Training
  • Pen
  • Ink
ابرقوهی، شمس الدین ابراهیم. 1364. مجمع البحرین. تهران: مولی.
الاحسائی، محمد بن زین الدین ابی جمهور. 1361. عوالی الئالی العزیزه فی الحادیث، ج4. تهران: سیدالشهدا.
آملی، سید حیدر. 1381. جلوۀ دلدار. ترجمۀ سید یوسف ابراهیمیان آملی. تهران: رسانش.
بیانی، مهدی، 1363، احوال و اثار خوشنویسان. تهران: علمی.
پاینده، ابوالقاسم. 1364. نهج الفصاحه. تهران: جاویدان.
سجادی، سیدجعفر. 1362. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانۀ طهوری.
شاهکارهای نگارگری ایران. 1384. تهران: موزۀ هنرهای معاصر تهران و مؤسسۀ توسعۀ هنرهای تجسمی.
شیمل، آنه ماری. 1368. خوشنویسی و فرهنگ اسلامی. ترجمۀ اسدالله آزاد. مشهد: آستان قدس رضوی.
فردید، سید احمد. 1387. دیدار فرهی و فتوحات آخر الزمان. تهران: مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی چاپ و نشر نظر.
قلیچ‌خانی، حمید‌رضا. 1373. رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.
قمی، قاضی احمد. 1359. گلستان هنر. به‌اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: کتابخانۀ منوچهری.
کلینی، اسحق. 1357. اصول کافی. تهران: المکتبه الاسلامیه.
لاهیجی، شیخ‌محمد. بی تاریخ، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. تهران: کتابفروشی محمودی.
مایل هروی، نجیب. 1372. کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: آستان قدس رضوی.
میبدی، ابوالفضل رشید الدین. 1361. کشف الاسرار و عده الابرار. به‌اهتمام علی‌اصغر حکمت، ج 9. تهران: امیرکبیر.
میرعماد الحسنی، 1356، آداب المشق، چاپ دوم، به خط کیخسرو خروش
نصرالله منشی، ابوالمعالی. 1374. کلیله و دمنه. تهران: بهاباد.
واعظ کاشفی سبزواری، حسین. 1350. فتوت‌نامۀ سلطانی. به‌اهتمام محمد‌جعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
همدانی، محمدحسین. 1363. درخشان پرتوی از اصول کافی، ج2. قم: علمیه.
Suleiman, Hamid. 1982. Miniature Ilustraion of Alishir Navoi’s Works. Tashkent: Publishing House of The Uzbek.