بررسی نقوش و سیر تحول آن‌ها در تخت‌های ایرانی دوران باستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی

2 مدیر گروه پژوهش هنر دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی

10.22070/negareh.2020.1175

چکیده

این مقاله پژوهشی پیرامون تخت‌های ایرانی در دوره باستان از سلسله ایلامیان تا پایان سلسله ساسانیان و آغاز اسلام در ایران است. هدف پژوهش شناسایی و معرفی گونه‌های متفاوت تخت‌های ایرانی و بیان چگونگی آن‌ها در این دوره است. پژوهش درصدد پاسخ‌گویی به سؤال‌های ذیل است: 1. شکل‌های مورد استفاده در طراحی تخت‌های ایرانی در دوره باستان کدامند؟ 2. مفاهیم مرتبط با نقوش تخت‌های ایرانی در دوره باستان چیست؟ پژوهش حاضر از لحاظ روش پژوهشی توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر آیکونوگرافی است. شیوه گرد‌‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای و میدانی است. نتیجه حاصله چنین بود که مبلمان ایرانی در دوره باستان، در عین تفاوت‌های بسیار، مسیری ممتد را در روند طراحی طی کرده است. در هر دوره شاهد به‌کارگیری نقش‌مایه‌های حیوانات اساطیری، اشکال هندسی و ساده در طراحی مبلمان هستیم که هر یک متناسب با باورهای مذهبی، کاربرد و درجه اجتماعی افراد، مورد استفاده قرار می‌گرفته است. به‌این‌ترتیب خدایگان، شاهان و ساتراپ‌ها در مراسم آیینی و رسمی از مبلمان با طراحی پیچیده‌تر و پرکارتر به کار می‌بردند و در ضیافت‌ها و مراسم غیر‌رسمی، مبلمان ساده‌تر توسط آن‌ها و نیز مردم عادی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Motifs of Iranian Thrones in Ancient Era and Their Evolution

نویسندگان [English]

  • seyedeh motahareh mousavi 1
  • Hassan Ali Pourmand 2
  • Leila Karimi Fard 3
1 Department of Architecture, Faculty of Art & Architecture
2 PhD in Art Research, Associate Professor, Faculty of Art & Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Faculty of Art & Architecture
چکیده [English]

In Iran, The beginning of the construction of thrones, stools and similar devices coincided with the beginning of urbanization in the sixth millennium BC. Pottery stool belonging to the second half of the 6th millennium BC, which was found in the excavations by Erich Schmidt  in the Cheshmeh Ali (Shahr-e-Rey), from 1934 to 1936, is the oldest stool in the Middle East region and is a testimony to the long history of this art among the Iranians. Despite the ancient background of this art in Iran, little attention has been paid to Iranian furniture. This article is a research about Iranian furniture in the ancient period from Elamite dynasty to the end of the Sassanid dynasty and the beginning of Islamic era in Iran. The goals of research are recognition and presentation of different kinds of Iranian furniture as well as expressing how they were in this period. The research attempts to answer the following questions: What are the shapes used in Iranian furniture design in ancient times? What are the related concepts of Iranian furniture in ancient times? In order to answer the questions and reach the goals, while the writers investigated the remaining documents regarding Iranian furniture in the ancient period (including the Elamite, Achaemenid, Parthian and Sassanid periods), they tried to introduce, analyze and express the physical characteristics, symbols and concepts associated with them in this period.
The research is a developing study and is qualitative and heuristic in nature. Data collection was done through library research as well as extensive field research. The statistical population includes the remains of Iranian ancient furniture from the emergence of the Elamite civilization (from the fourth millennium BC) to the extinction of the Sasanians (in the seventh century BC).
The result was that the Iranian furniture during the ancient times, despite the many differences, has undergone a continuous way in terms of the design process. It was observed that a large part of Iranian furniture in ancient times was designed with mythological animals, as if the oldest kind of throne in Iran was a throne in the form of a snake. The ancient Elamites, inspired by the mythological and religious animals such as the head of the snake, created the furniture in the form of these animals. Gradually, the use of mythological animals' forms was replaced by the decorative incorporation of mythological animals' parts, such as the use of lion toes in the four legs of a spinner woman's stool in Neo-Elamite period. The Achaemenids continued the Elamite way and used the motifs of the mythological animals such as the head of the lion, in a way that lion toes were used in many examples of Achaemenid furniture. Since the lion is considered as the symbol of power and might in this era, it is the most commonly employed animal motif in the design of the furniture. In the Parthian era, the presence of mythological animals is dimmed, but it is observed that the whole body of the mythological animal forms the base of the furniture. This style was also used in the Sassanid era. Such furniture was often used by the gods, kings and satraps in religious and official ceremonies. The gods and kings used the furniture which was based on the religious and governmental beliefs of the people. For example, in the Elamite civilization, kings and gods used the furniture in the form of snake in religious and official ceremonies since the reverence of the snake was among the most important religious beliefs in Elam. The lion as the most important element of government during the Achaemenid times, or the horse during the Sassanid period were used in the design of the kings' furniture.
Along with the use of furniture with the motifs of mythological animals, the geometric and simple furniture were also used in the banquets and informal ceremonies.
In this way, in general, it can be said that in each period, we observe application of motifs of mythological animals, geometry & simple shapes in furniture design which everyone has been using in accordance with religious & aesthetic principals, social function & status of individuals. In this way, the gods, kings and satraps used sophisticated and delicately wrought furniture in religious and official ceremonies. In the banquets and informal ceremonies, simple furniture was used by them or the common people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Furniture
  • Throne
  • Stool
  • Chair
  • Ancient Iran
اس‍ف‍ن‍دی‍اری‌، آزرم‍ی‍دخ‍ت‌، (1377)، پی‍ش‍ی‍ن‍ه‌ ص‍ن‍دل‍ی‌ و گ‍ل‌ ن‍ی‍ل‍وف‍ر آبی‌ در م‍دارک‌ باستان‌شناسی، م‍ج‍ل‍ه‌ باستان‌شناسی و ت‍اری‍خ‌، س‍ال‌ ۱۱، شماره ۱ و ۲،63-70.
ب‍ری‍ان‌، پ‍ی‍ر، (1381)، ام‍پ‍رات‍وری‌ ه‍خ‍ام‍ن‍ش‍ی‌، ت‍رج‍م‍ه‌ ن‍اه‍ی‍د ف‍روغ‍ان‌، تهران: ن‍ش‍ر و پ‍ژوه‍ش‌ ف‍رزان‌ روز.
ب‍وی‍س‌، م‍ری‌، (1375)، ت‍اری‍خ‌ ک‍ی‍ش‌ زرت‍ش‍ت‌، ت‍رج‍م‍ه‌ ه‍م‍ای‍ون‌ ص‍ن‍ع‍ت‍ی‌زاده، تهران: ت‍وس‌.
پرادا، ایدت، (1383)، هنر ایران باستان، ترجمه یوسف مجیدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پوپ، آرتور، (1387)، سیری در هنر ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
پ‍لاس‍ع‍ی‍دی‌، ک‍ت‍ای‍ون، (1381)، ن‍ق‍ش‌ م‍ار در ف‍ره‍ن‍گ‌ و ت‍م‍دن‌ ای‍لام‌، پ‍ایان‌ن‍ام‍ه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دان‍ش‍گ‍اه‌ آزاد اس‍لام‍ی‌، واح‍د ت‍ه‍ران‌ م‍رک‍زی‌، م‍رک‍ز ت‍ح‍ص‍ی‍لات‌ ت‍ک‍م‍ی‍ل‍ی‌ م‍ی‍ردام‍اد.
رضایی، منصور، (1385)، معماری داخلی در زندگی ایرانیان باستان 1، فصلنامه‌ هنر معماری. شماره‌ ۱،14-33.
رضایی، منصور، (1385)، معماری داخلی در زندگی ایرانیان باستان 2، فصلنامه‌ هنر معماری. شماره‌ 2، 16-20.
زاهدی، محمدرضا، (1389)، پیشینه تخت و صندلی در ایران، سومین کنفرانس بین المللی تجارت جهانی مبلمان، دکوراسیون و طراحی داخلی (دکو 2010)، (قابل دسترس در سایت http://tefso.ir) تاریخ دسترسی 30/11/96.
س‍ج‍ادی‌، آی‍دا، (1381)، ت‍خ‍ت‌ه‍ای‌ ای‍لام‌ از ۳۰۰۰ - ۶۴۰ ق‍ب‍ل‌ از م‍ی‍لاد، پ‍ایان‌ن‍ام‍ه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دان‍ش‍گ‍اه‌ آزاد اس‍لام‍ی‌، واح‍د ت‍ه‍ران‌ م‍رک‍زی‌، م‍رک‍ز ت‍ح‍ص‍ی‍لات‌ ت‍ک‍م‍ی‍ل‍ی‌ م‍ی‍ردام‍اد.
شاپور شهبازی، علیرضا، (1376)، اسب و سوارکاری در ایران باستان، مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، ش ۱ و ۲، 27-40.
شاهسوارانی، وحید، لطفی قرایی، فرزانه، (1391)، مبلمان در فرهنگ اورارتو) با نگرشی بر جنس، تکنیک ساخت، تزیین)، مجله کندوکاو، سال چهارم، شماره ششم، 57-76.
ق‍دس‍ی‌، ل‍ی‍دا، (1376)، ب‍ررس‍ی‌ ن‍ق‍وش‌ م‍ه‍ره‍ای‌ دوره‌ س‍اس‍ان‍ی‌ و م‍ق‍ای‍س‍ه‌ ب‍ا ه‍ن‍ره‍ای‌ آن‌ دوران‌، پایان‌نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دان‍ش‍گ‍اه‌ آزاد اس‍لام‍ی‌، واح‍د ت‍ه‍ران‌ م‍رک‍زی.
کاظم‌پور، زیبا، عابدوست، حسین، (1387)، مفاهیم مرتبط با نماد شیر در هنر ایران باستان تا دوران ساسانی در مقایسه‌ای تطبیقی با هنر بین النهرین، نگره، شماره 8 و 9، 97-111.
ک‍خ‌، ه‍ای‍د‌ م‍اری‌، (1376)، از زب‍ان‌ داری‍وش‌، م‍ت‍رج‍م‌ پ‍روی‍ز رج‍ب‍ی، تهران: ک‍ارن‍گ‌.
کیا، صادق، (1346)، تخت، مجله هنر و مردم، دوره 6، شماره 64، 2-15.
کریستن سن، آرتور، (1382)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسی، تهران: انتشارات صدای معاصر و ساحل.
گرانت‌، مایکل، هیزل، جان، (1390)، ‌فرهنگ اساطیر کلاسیک (یونان و روم)، مترجم رضا رضایی، تهران: نشر ماهی.
گیرشمن، رومن، (1379)، بیشاپ‍ور، ت‍رج‍م‍ه‌ اص‍غ‍ر ک‍ری‍م‍ی، تهران: س‍ازم‍ان‌ م‍ی‍راث‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ک‍ش‍ور.
گیرشمن، رومن، (1371)، هنر ایران در دوران م‍اد و ه‍خ‍ام‍ن‍ش‍ی‌، ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ی‍س‍ی‌ بهن‍ام‌، تهران: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.
گیرشمن، رومن، (1370)، هنر ایران در دوران پارت وساسانی، ترجمه بهرام فره‌وشی، تهران: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی.
ع‍اب‍دی‌، ف‍اطم‍ه‌، (1382)، ش‍ک‍ل‌ و ک‍ارب‍رد ت‍خ‍ت‌‌ه‍ای‌ ه‍خ‍ام‍ن‍ش‍ی‌ از ۵۵۰ - ۳۳۰ ق‌.م‌، پایان‌نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دان‍ش‍گ‍اه‌ آزاد اس‍لام‍ی‌، واح‍د ت‍ه‍ران‌ م‍رک‍زی.
محمد حسنی، میرزا، (1393)، بازنگری و تأملی در نقش برجستة محو شده پادشاه ساسانی در نقش رستم، مطالعات باستان‌شناسی، دوره 6، شماره 2، 21-37.
موسوی، سیده مطهره، (1389)، مبلمان ایران باستان (تخت‌های ایران باستان)»، فصل‌نامه معماری و ساختمان، شماره 24، 171-179.
موسوی، سیده مطهره، (1389)، بررسی اندیشه‌های تاثیر گذار در طراحی مبلمان با نقش‌مایه مار در ایران، فصل‌نامه معماری و ساختمان، شماره 25، 126-130.
مهر آفرین، رضا، (1380)، نقوش اساطیری مهرهای استوانه ای ایلام، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 15، 269-300.
هینس، والتر، (1387)، شهریاری ایلام، ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی.
Barnett, R. D, (1950), "Excavations of the British Museum at Toprakkale near Van", Iraq XII.
Harper, P. O, (1979), Thrones and Enthronement Scenes in Sasanian Art, Iran, Vol. 17, 49-64.
Paspalas, Stavros A., (2000), On Persian-Type Furniture in Macedonia: The Recognition and Transmission of Forms, American Journal of Archaeology, Vol. 104, No. 3, 531-560.
Saidi, Farrokh, (2006), The Two Versions of the Achaemenid Throne, Bulletin of the Asia Institute, New Series, Vol. 20, 77-86.
Tadmor, Miriam, (1974), Fragments of an Achaemenid Throne from Samaria, Israel Exploration Journal, Vol. 24, No. 1, 37-43.