مطالعهٔ تحلیلی تصاویر پرندگان شکاری در نگاره‌های شاهنامهٔ طهماسبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد تهران

10.22070/negareh.2020.1171

چکیده

شکار از دوران باستان تا به امروز از موضوعات موردتوجه پادشاهان، امرا و مردم عادی بوده است، چنان‌که حتی مراسم تشریفاتی خاصی به این موضوع اختصاص می‌یافته و پادشاهان افرادی را برای تربیت حیوانات و پرندگان شکاری می‌گمارده‌اند. در آثار هنری و بالأخص در نگارگری و نسخه‌های خطی هم تصاویری مرتبط با موضوع شکار و پرندگان شکاری مشاهده می‌شود. شاهنامه طهماسبی یکی از شاهکارهای نگارگری ایرانی است که در برخی نگاره‌های آن پرندگان شکاری تصویرنگاری شده است. هدف از پژوهش حاضر تجزیه‌وتحلیل تصاویر پرندگان شکاری در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی و ارتباط تصاویر با متن اصلی است. سؤال‌های این پژوهش عبارت‌اند از 1. ساختار تصویری و زیباشناختی پرندگان شکاری در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی چگونه است؟ 2. نقش چه پرندگانی به‌عنوان پرندگان شکاری در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی آمده است؟ 3. ارتباط میان تصاویر پرندگان شکاری و متن شاهنامه چگونه است؟ روش تحقیق پیش‌رو به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام‌شده و داده‌های آن با جستجو در منابع کتابخانه‌ای و مشاهده آثار جمع‌آوری‌شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که هنرمندان مصور کار شاهنامه طهماسبی در تصویرنگاری پرندگان شکاری و موضوع تربیت این حیوانات پایبند به واقعیت موضوع زمان خود بوده‌اند و در نگاره‌ها برخی امور رایج در نگه‌داری پرندگان نظیر کاربرد دستکش و چشم‌بند و نوع گونه خاص موردتوجه بازداران برای تربیت، هیچ‌کدام از دید ظریف و نکته‌سنج نگارگران شاهنامه فروگذار نشده است. همچنین در میان تصاویر پرندگان شکاری در شاهنامه 22 تصویر از این نوع پرندگان به‌دست‌آمده که بر اساس فرهنگ‌های عمید و معین، 17 تصویر به گونه باشه اختصاص دارد و تصویر غالب نوع باشه در میان گونه‌های دیگر این احتمال را افزایش می‌دهد که پرنده باشه بیشترین طرفدار را در میان بازداران آن زمان داشته و یا در آن زمان این‌گونه بیشتر یافت می‌شده است. همچنین در مورد ارتباط تصویر با متن باید افزود که از 15 نگاره فقط دو مورد از نگاره‌ها با متن ارتباط داشته و در راستای تصویرنگاری متن انجام‌شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of Images of Birds of Prey in the Miniature Paintings of Tahmasebi Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Seyed Reza Hoseini 1
  • sahar zekavat 2
1 Faculty of art, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Nasters of Tehran Shahed university
چکیده [English]

From ancient times, up to the present, hunting attracted the attention of kings. Some mythological books attribute it to the Pishdadian dynasty (about 6700 years ago). Hunting and hunting ground have been of great importance in the Iranian tradition;to the extent that characters such as the Sasanian Anoushiravan, Bahram Gur, Rostam, Afrasiyab, Alexander, KhosrowParviz are famous for their skill in hunting, which adds to the grandeur as well as royal and agonistic power of these characters. In addition, even specialized books on the topic of breeding birds of prey were written under the title «Bāznāmeh (Falconry book)». For example, the oldest of these ancient books are the Bahram ibn Shahpur,s Bāznāmeh, Jamasb,s Bāznāmeh, Noushirawani,s Bāznāmeh and the king of pars Parviz,s Bāznāmeh.
After Islam reached Iran, while the Arabs were skilled hunters themselves, they learned how to use raptors for hunting from Iranians. Thus, in the Islamic era in Iran, hunting had a significant boom and «kings and caliphs reminded of the Sassanian golden age» were interested in hunting by means of falcons and hawks and spent much time for hunting. There are also images related to hunting and raptors in artworks, particularly in painting and manuscripts. Among these, Tahmasebi Shahnameh is one of the costly works of Iranian Safavid Persian painting, with images of hunting and hunting ground and pictures of birds of prey. The purpose and goal of this study is to analyze the images of raptors in TahmasebiShahnameh and to examine the relationship between the images and the original text. Based on this, the research seeks to answer the following questions: 1. How is the pictorial structure and aesthetics of the birds of prey in images of Tahmasebi Shahnameh? 2.Which birds appear as birds of prey in the images of Tahmasebi Shahnameh? 3. What is the connection between the images of the raptors and the text of Shahnameh? The recent study is carried out in a descriptive-analytical manner, and its data and information is gathered from library sources and observing the works. The referenced version of Tahmasebi Shahnameh, which has been compiled and published by the Iranian Academy of the Arts, includes 174 images from the 258 works of the original version. Also, to complete the statistical population of the present study, the collection of the Metropolitan Museum’s paintings has been studied.
The results of the study indicate that in this Shahnameh, there are 22 images of raptors. Of these, and based on Amid and Mo,in dictionaries, 17 images depict birds in the hands of a falconer and in all the images falconer wears gloves. Only in pictures (7-1) and (13-1) there is no portrayal of a falconer, and the bird is represented next to the king. This companionship of birds and kings somehow refers to the important position of the birds of prey to the kings. In the picture (14-1), the image of the bird of prey is drawn up in the upper left side of the Kay Qobád throne which seems to emphasize the king,s glory and majesty of kingdom. In the sample (2-15) two birds are depicted in a dedicated cage, though their species is not very recognizable. Also, in images (2-2) and (11-2) birds of prey are shown with a hood block. This point, as well as the image of the falconer,s gloves, refers to the artist,s adherence to the actual painting of the type and goal of breeding birds. Regarding the typology of the birds of prey, it can be said that there are 17 depictions of birdsin 15 images with a curved-down beak, a body and feathers of gray and white chest that suggest the sparrow hawk species. In addition to the above-mentioned image, the image (13-1) represents a type of sparrow hawk, but the body color of this example is darker than other images. Also, the images (1-3) and (15-1) both depict feathers, and white and smoky bodies similar to the features of Shahbaz bird. The last case has a brown body and darker feathers which are observed in hawks and falcons as well as sparrow hawks, thus it may not be identified with certainty. It should be pointed out that in terms of typology of the birds of prey; the illustrator artist adheres to the reality of his time. In general, the images of the Tahmasebi Shahnameh are valid historical documents that express the cultural and social characteristics and reality of hunting of the Safavid kings. In the case of the association of images with the lyric text in the images, it can be noted that out of 15 images only 2 images explicitly addressed the subject of hunting. The purpose of other images is not to portray the subject of hunting. The depiction of hunting and birds of prey suggests the ceremonial customs and courtly ceremonies of that time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Birds of Prey
  • Hunting Ground Paintings
  • Tahmasebi Shahnameh
احمدی پیام، رضوان، 1388، سیر تحول و تطور مضمون شکار در هنر ایران، کتاب ماه هنر، شمارهٔ 131، 107- 102.
احمدی‌نیا، محمدجواد، 1393، نگاره‌های شاهنامهٔ طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر، فصل‌نامهٔ نقد کتاب، سال اول، شمارهٔ 1و 2، 54- 37.
افشار مهاجر،­ کامران، بهشتی،­ طیبه (1395، چگونگی روند ترکیب‌بندی در نگاره‌های ایرانی؛ مورد پژوهشی: نگارۀ «بازی شطرنج بوزرجمهر و سفیر هند» از نسخۀ خطی شاهنامۀ بایسنقری، دوفصلنامه آیینه میراث، دوره 13، شماره 57، 9-32     .
ایزدی، عباس، احمدپناه، سید ابوتراب، 1395، بررسی تطبیقی عناصر بصری نگاره‌های دربار جمشید و دربار فریدون در شاهنامهٔ طهماسبی با تأکید بر ترکیب‌بندی نگاره‌ها، نگره، دورهٔ 11، شمارهٔ 38، 78- 60 .
آدینه‌وند، مسعود، عادل‌فر، باقرعلی، امرایی، شمس‌الدین، بازوند، ستار، 1395، تحلیل پدیدهٔ شکار سلطنتی در عصر قاجار، فصل‌نامهٔ گنجینهٔ اسناد، سال 26، شمارهٔ 104، ذفتر چهارم، 63- 42.
بهزادی، محمدرضا، خاچاطوریان سرادهی، آرسینه، 1389، بازنامهٔ ناصری شاهکار پرنده‌شناسی در عصر قاجار، پیام بهارستان، سال سوم، شمارهٔ 10، 11-1.
پاکباز، رویین، 1387، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، انتشارات زرین و سیمین.
تاجبخش، هدایت، جمالی، سیروی، 1374، نخجیران از آغاز تا امروز، تهران، انتشارات موزهٔ آثار طبیعی و حیات‌وحش ایران.
رجبی، محمد‌علی، اسماعیلی، علیرضا، آقایی، احسان، اثباتی، محمدحسن، 1392، شاهنامهٔ شاه طهماسبی، چاپ اول، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، مؤسسهٔ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، موزهٔ هنرهای معاصر تهران.
رضاصرفی، محمد، 1386، نماد پرندگان در مثنوی، فصل‌نامهٔ پژوهش‌های ادبی، سال 5، شمارهٔ 18، 76- 53.
زرغام‌پور، زهره، 1388، نقش اسب در شاهنامه (شاهنامهٔ طهماسبی، پایان‌نامهٔ مقطع کارشناسی ارشد تصویرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.  
طاهری‌زاده، محمدحسین، 1388، شکار در شاهنامه، پایان‌نامهٔ مقطع کارشناسی ارشد رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی، 1380، مجموعه کصنفات شیخ اشراق، جلد 3، تصییح و تحشیه و مقدمهٔ سید حسین نصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیوری، راجر، 1372، ایران عصر صفوی، ترجمهٔ کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
عمید، حسن، 1363، فرهنگ عمید، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
عمید، حسن، 1384، فرهنگ عمید، جلد دوم، چاپ بیست‌و هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
فاضلی، محمدتقی، موحد، عبدالعزیز، 1396، بازتاب نمادهای اساطیری در هنر هخامنشی، دوفصل‌نامهٔ تاریخ ایران اسلامی، سال سوم، شمارهٔ اول، 30- 15.
ماه‌وان، فاطمه. یاحقی، محمد جعفر. قائمی، فرزاد (1394). بررسی نمادهای تصویری فرّ (با تأکید بر نگاره‌های شاهنامه). پژوهش‌نامهٔ ادب حماسی. شمارهٔ 19 در سال 11، 157- 119.
مشکور، محمدجواد، 1356، سیمرغ و نقش آن در عرفان ایران، مجلهٔ هنر و مردم، دورهٔ 15، شمارهٔ 178 و 177، 90- 86.
معین، محمد، 1360، فرهنگ فارسی، جلد اول،چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
معین، محمد، 1360، فرهنگ فارسی، جلد دوم،چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
 Cary Welch, Stuart. (1976), Kings book of kings, The Shah- Nameh of Shah Tahmasp, The Metropolitan museum of art, new York.
          Papadopoulo, Alexandre, (1979), Islam and Muslim Art, T: Robert Erich Wolf, New York, Harry N. Adams.