تحلیل تجربی و تطبیق بصری لون‌های زرد در کتاب جواهرنامه نظامی با نمونه رنگ‌های سفال مینایی قرون ششم و هفتم هجری قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنراصفهان

2 استادیار دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان

3 عضو هیئت علمی گروه صنایع دستی، دانشگاه هرمزگان

10.22070/negareh.2020.1170

چکیده

تنوع رنگی و نمایش رنگین کمانی لعاب مینایی، این لعاب را جزو باشکوه ترین تزیینات سفالینه‌ها قرار داده است و طیف گسترده رنگ‌های زرد، آبی، سبز، قهوه‌ای، ارغوانی، سیاه که گاه همراه با طلاکاری و زرین‌فام است را شامل می‌شود.
سال تولید این شیوه تزیین سفالینه‌ها، براساس کتیبه‌های موجود بر آثار سفالین، دوره زمانی اواخر قرن 6 و اوایل قرن 7 هجری قمری است. مقارن با این دوران، محمد ابن ابی البرکات جوهری نیشابوری در کتاب جواهرنامه نظامی متن ارزشمندی در فصل چهارم خود با عنوان «صفت انواع رنگ‌ها که بر قواریر و انواع اوانی قاشی و اصفهانی و شامی و چینی و غیر آن به کاردارند»، در مورد این تکنیک، اشارات و ترکیبات متنوعی ارائه کرده است که در بین آن‌ها با دو ترکیب متفاوت با نام زرد مواجه می‌شویم؛
هدف از این تحقیق، مطالعه و مقایسه ترکیب‌های مواد مولد رنگ زرد در کتاب مذکور و نتایج تجربی ساخت آنها و همچنین تطبیق بصری رنگ‌های حاصله با رنگ‌های بکاررفته در سفال‌های مینایی این دوران است تا از این راه صحت ترکیبات مذکور را هم از طریق آزمایش و هم به واسطه تطبیق بصری با نمونه‌های سفال‌های مینایی ارائه کنیم.
در این راستا سوالی مطرح می‌گردد که حاصل آزمایش‌های تجربی دو ترکیب متفاوت ارائه شده در جواهر نامه نظامی با عنوان «لون زرد»، چگونه است و چگونه در بستر سفال‌های مینایی شاهد آن‌ها هستیم؟
این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی در بخش نظری و به روش تجربی در بخش آزمایشگاهی است. اطلاعات و داده‌ها به روش کتابخانه‌ای، مشاهده و آزمایشگاهی جمع آوری و مورد ارزیابی کیفی قرار گرفته است. نتایج آزمایشگاهی نمایانگر دو رنگ زرد متفاوت با دو ترکیب متفاوت ارائه شده در متن جواهرنامه نظامی است. روش اجرایی به روش رولعابی در محیطی اکسیداسیون مشابه لعاب مینایی دوره سلجوقیان و خوارزمشاهیان است که در دو دمای متفاوت بدست آمدند. در مقایسه بصری نمونه‌های حاصله با رنگ‌های زرد بکار رفته در نقوش سفال‌های مینایی مشابهت‌های بسیاری یافت شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Experimental Analysis and Visual Comparison of Yellow Hues in Javaher Name of Nezami Manuscript and Colors of Minaʹi Pottery of the 6th and 7th Centuries AH

نویسندگان [English]

  • zohreh mokhtari 1
  • Mehrnoosh Shafie Sararodi, 2
  • yosef amini 3
1 MA in Handicrafts, Art University of Isfahan
2 Assistant Professor, Faculty of Handicrafts, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran.
3 lecturer,Faculty of Handicrafts, University of Hormozgan, Bandar Abbas, Iran
چکیده [English]

Color variation and rainbow-like look in Mina`i glaze have made this glaze one of the most attractive ornaments. The glaze includes a wide range of yellow, blue, green, brown, purple, black, white and red hues which is occasionally accompanied with gilding and Zarrin fam. The Minaʹi glaze, as art and science, has always historically and technically been of interest to scholars and artists. This art is based on the science of alchemy. In the field of pottery science, known as alchemy in the past, there are limited resources. In this area, there are two reliable sources in Persian language with titles “Arayes al-Jawahir and Nafayes al-Tayeb” by Abolqasem Kashani and “Javaher Name Nezami” by Mohammad ibn Abi al-Barakat Johari Neyshaburi. In the "Arayes al-Jawahir and Nafayes al-Tayeb" book, there are references to Minaʹi glazes and according to Abolqasem Kashani, its other names are “seven colors” and “two firing glaze”. Another book is Javaher Name Nazami which was written in 592 AH, and probably is the oldest and the closest Persian source to the golden age of Iranian pottery, including years of pottery and Mina’i glaze production.
The production year of this ornamental style of pottery, according to the existing inscriptions on ceramic works, dates back to the late sixth century and the early seventh century. Simultaneous with the era, Mohammad Neishaburi has presented a precious text in the fourth chapter of his book titled “the variety of colors using on glassware and ewer types Qashy, Isfahani, Shamy and Chinese and otherwise”. He has written on various combinations and explanations about this technique which they used in pottery and glassware in the past. The colors include golden, yellow, red, black, silver, blue, green and white as well as other colors. Among the compositions, two types of yellow with the title “Lune zard” are observed which appear to be different hues of yellow. The following question is raised that what is the result of the empirical experiments of the two different combinations presented in Javaher Name Nezami with the title “lune zard”, and how are they manifested on Minaʹi pottery?
The purpose of this research is to study and compare the yellow color compounds in this book and the experimental results of their manufacture as well as the visual comparison of the colors obtained with the colors used in the pottery of this era in order to verify the accuracy of these compounds, both through testing and through visual matching to samples of Mina`i pottery.
In the present research, two different combinations of yellow were selected from the Javaher Name Nezami book and analyzed with the aim of matching them. In the research process, the compounds presented in the text of Javaher Name Nezami book were equated with modern materials and vocabulary after studying the structure. Based on the data and findings from validated books, the existing compounds were tested experimentally and in vitro. The two compounds were combined with non-industrial vinegar after extensive abrasion and applied with a brush on a body covered with alkali-boron glaze .Then, they were heated at four temperatures in the oxidation kiln: 550, 500, 580 and 630 ° C (It should be noted that all tests are the same in terms of type of ingredients, type of kiln and method of manufacture).
This study is a combinational research; part of its theoretical foundations are based on a descriptive method, and in empirical parts expresses information about the accuracy of the yellow color compounds by using experimental method and visual comparison of obtained yellow hues with samples of Minaʹi pottery with a descriptive-analytical method. The primary data in descriptive parts of research were collected through library research, with emphasis on the Javaher Name Nezami book and ancient texts. Pictures of Mina`i pottery are collected from domestic and foreign museums, and information in the experimental part of the research through observation. In the end, this research has been evaluated qualitatively. The results of the experiments show two different yellow hues in two different combinations in military jewelry; yellow- olive and yellow- orange. The colors were obtained at temperatures of 580 and 630 ° C in oxidation environment using overglaze method similar to Mina’i glaze of the Seljuks and the Khwarazmian.
Comparing the colors obtained from the experiments and samples of the Minaʹi pottery from the 6th and the 7th centuries AH, suggests similarities, indicating that the information in the book is correct, and with correct factors and materials including the precise selection and replacement of materials with modern ones, observing the proportions presented in the text, the choice of the appropriate base for the glaze, providing the environment and the conditions of oxidation as well as the appropriate temperature in accordance with this ancient text, different color combinations similar to the Minaʹi pottery of the 6th and the 7th centuries are produced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Glaze
  • Mina’i
  • Yellow Color
  • Javaher Name of Nezami
  • Saljuk
  • Khwarazmian
اپهام پوپ، آرتور و فیلیس، اکرمن،1387، سیری در هنر ایران، چاپ نخست، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
امینی، یوسف؛ شفیعی، مهرنوش و میر جعفری، حسین،1393، مقایسه واژگان امروزی با واژگان پیشین مواد اولیه رنگ کننده لعاب‌ها در دوران اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، شماره 7، سال 4، 29-4.
برهان، محمدحسین بن خلف تبریزی،1357، برهان قاطع، به تصحیح محمد معین، چاپ سوم، تهران، نشر زوار.
بصیری، رضا،1363، لعاب، کاشی، سفال، چاپ اول، تهران، گوتنبرگ.
بیرونی، ابوریحان،1374، الجماهر فی الجواهر، تحقیق یوسف الهادی، تهران، نشر میراث مکتوب و علمی و فرهنگی.
بیرونی، ابوریحان، 1358، صیدنه (ترجمه فارسی قرن 8 هـ.) به کوشش منوچهر ستوده و ایرج افشار، تهران، شرکت افست.
توحیدی، فائق،1392، فن و هنر سفالگری، چاپ نهم، تهران، انتشارات سمت.
دهخدا، علی‌اکبر،1377، لغت‌نامه دهخدا، چاپ اول، تهران، موسسه لغت‌نامه دهخدا.
جوهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات،1383، جواهرنامه نظامی، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، میراث مکتوب.
دیماند، موریس اسون،1389، راهنمای صنایع اسلامی. ترجمه عبدالله فریار، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی وفرهنگی.
رازی، محمد زکریای،1371، الاسرار، ترجمه و تحقیق حسنعلی شیبانی، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران.
زاوش، محمد،1348، کانی‌شناسی در ایران قدیم، چاپ اول، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
شفیعی سرارودی،مهرنوش. زهره مختاری.یوسف امینی، 1396،بازساخت لعاب مینایی براساس متن جواهرنامه نظامی،نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی،شماره4، دوره22،42-33.
طوسی، خواجه نصیر،1363، تنسوخ نامه ایلخانی، مقدمه و تعلیقات مدرس رضوی، چاپ دوم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
عباسیان، میر محمد،1379، تاریخ سفال و کاشی در ایران از عهد ما قبل تاریخ تاکنون، چاپ دوم، تهران، گوتنبرگ.
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله،1386، عرایس الجواهر فی نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، انتشارات المعی.
قصاعی، حسین. حمیدرضا رضایی. آزاده شمس،1386، ساخت و بررسی تأثیر دما و اتمسفر بر لعاب زرین‌فام با هدف یافتن دمای بهینه و شرایط احیای مناسب، ششمین کنگره سرامیک ایران.
کامبخش فرد، سیف‌الله،1389، سفال و سفالگری در ایران، چاپ اول، تهران، ققنوس.
کریمی، فاطمه و یوسف کیانی،1364، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، چاپ چهارم، تهران، مرکز باستان‌شناسی ایران.
گروبه، ج.ارنست،1384، سفال اسلامی، ترجمه فرحناز حائری، چاپ اول، تهران، نشر کارنگ.
گلاک، جی و سومی هیراموتو گلاک،1355، سیری در صنایع‌دستی ایران، چاپ اول، تهران، بانک ملی ایران.
میرشفیعی، سید محمد. مهدی محمد زاده،1394، ساخت لعاب زرین‌فام بر اساس کتاب جواهر نامه نظامی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 1، دوره 20، 66-59.
متین، مهران،1387، قدیمی‌ترین سند مکتوب فناوری نانو، کتاب عرایس الجواهر ونفایس الاطایب نیست، نخستین همایش فناوری‌های بومی ایران، تهران، انجمن فن‌آوری‌های بومی ایران، دانشگاه صنعتی شریف.
نوروزی قره قشلاق، حسین و همایون حاج محمد حسینی، 1394، هنر همجوشی شیشه، مشهد، ارسطو.
وولف، هانس،1388، صنایع‌دستی کهن ایران، مترجم سیروس ابراهیم‌زاده، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
یوسف حسن، احمد، دانالدر. هیل،1375، تاریخ مصور تکنولوژی اسلامی، ترجمه ناصر موفقیان چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
یزدانی، ملیکا. حسین احمدی. سید محمدامین امامی. مهناز عبدالله خان گرجی،1394، گاه نگاری سفالینه‌های مینایی بر اساس نمونه‌های کتیبه دار، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره 3، دوره 20،56-45.
یزدانی، ملیکا،1394، سفال مینایی (تصاویر و کتیبه ها)، چاپ اول، بیرجند، نشر چهار درخت.
Aga-Oglu, M,1946, The Origin of the Term Mina and Its Meanings, Journal of Near Easter Studies, 5(4),241-256.
Bernsted,A.M.K,2003, Early IslamicPottery Materials And Techniques,Archetype, Ist edition
Cagier-smith, Alan,1995, Asian art The second Hali annual London,Hali publication.P.P.138-149.
Koss, kerith; Mccarthy, Blythe; Chase, Ellen Salzman; Smith,Dylan,2009, Analysis of Persion Painted minai Ware, Scientific Reserch on historic Asian Ceramics: proceeding of the fourth forbes symposium at the freer gallery of art,Washington D.C, P.P. 33-47,
Mason, Robert.B,2004, Shine Like the Sun: Lustre-Painted and Associated Pottery from the Meval Middle East, Mazda Publishers, London.
lane,Arthur,1947, Early Islamic pottery: Mesopotamia,Egypt and Persia,Faber& Faber,London.
Watson, Oliver,2004, Ceramics From Islamic Lands.London: Thames & Hudson Ltd.-http://www.jameelcentre.ashmolean.org/object(Retrieved2016/6/3)
http://www.davidmus.dk/en/collections      (Retrieved 2016/7/11)
http://www.metmuseum.org/collection/the-collection-online(Retrieved2016/6/3)